جیاکاری و تەواوکاری: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''جیاکاری و تەواوکاری''' یان '''کالکیولس''' ({{بە ئینگلیزی| calculus}}) یەکێک لە لقە سەرەکییەکانی [[بیرکاری]]یە، و لە گۆڕانکارێکانی دوو لقی [[جەبر]] و [[ئەندازە]] دێتە ئاراوە. [[گۆتفرید لایبنیتس|لایبنیتس]] و [[ئیساک نیوتۆن]] ھاوکات لەگەڵ یەک لەم بوارە لێکۆڵینەوەیان ھەبووە، بەڵام لایبنیتس داھێنەری ئەو [[ھێما]]یانەیە کە ئێستا بۆ ھەژماری [[جیاکاری (ماتماتیک)|جیاکاری]] و [[تەواوکاری]] بەکار دێن. ھەژمارکردنی جیاکاری و تەواوکاری بریتییە لە بیرکاری گۆڕان ([[خێرایی]] و [[تاودان]])، ھەروەھا بریتییە لە بیرکاری ڕاستەھێڵی [[لێکەوت]] و [[لێژی]] و [[ڕووبەر]] و [[قەبارە]] و زۆر لە چەمکەکانی تر. ئەم لقە یارمەتی زانایان و ئەندازیاران و ئابووریناسەکانی دا بۆ دروستکردنی نموونە کارییەکان بۆ لێکۆڵینەوەی بارەکانی ژیانی ڕۆژانە.