ئێڤاریست گالوا: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
No edit summary
تاگ: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد
شائەمراز
ھێڵی ٤:
|قەبارەی وێنە = 185px
|سەر دێڕ =
|بەرواریڕێکەوتی لەدایکبوون = [[٢٨ی تشرینی یەکەم]]ی [[١٨١١]]
|شوێنی لەدایکبوون = [[پاریس]]
|بەرواریڕێکەوتی مردن = [[٣١ی ئایار]]ی [[١٨٣٢]]
|شوێنی مردن = [[پاریس]]
|نیشتەجێ =
ھێڵی ١٣:
|بواری زانستی = [[بیرکاری]]
|شوێنی کار =
|ناسراو بە هۆیھۆی = [[بیردۆزی گرووپ]]
|تێبینی =
|دین =
|پانویس =
|ئیمزا =}}
'''ئێڤاریست گالوا''' ({{بە فەڕەنسی|Évariste Galois}}) ماتماتیکزان و شۆڕشگێڕی [[فەڕانسەوی]] بوو. گالوا لە یەکەمین کەسانێک بوو بەردی بناغەی [[بیردۆزی گرووپ|بیردۆزی گرووپەکان]]ی دانا و لێکۆڵینەوەکانی ئەو شۆڕشێکی لە لقی [[جەبر]] بەرپا کرد و بە هۆیھۆی بیردۆزی گالوا بابەتگەلێک وەکوو هەژمارھەژمار گرینگی خۆیان لەدەست دا و بە جێگای هەژمارھەژمار پێکھاتەگەلێک وەکوو [[گرووپ (بیرکاری)|گرووپ]]، [[حەڵقە]] و [[مەیدان]]، جێگای خۆیان کردەوە. [[بیردۆزی گالوا]] بوو بە هۆیھۆی ئەوەی ماتماتیکزانان بتوانن چەندین مەسەلەی بەناوبانگی بیرکاری کە دەمێک بوو پێیان سەرقاڵ بوون، شیکاری بکەن. یەکێک لەوان سەلماندنی ئەوەیە کە شیکاریی جەبری بۆ [[هاوکێشەھاوکێشە]]ی [[ڕادەدار|فرەتێرمی]] لە پلەی ٥ و سەرتر بوونی نییە. هەروەهاھەروەھا بابەتەگەلێک وەکوو [[سیانەیی گۆشە]]، [[تەربیعی بازنە]] بە یارمەتی بیردۆزی گاڵوا چارەسەر کران.
}}
'''ئێڤاریست گالوا''' ({{بە فەڕەنسی|Évariste Galois}}) ماتماتیکزان و شۆڕشگێڕی [[فەڕانسەوی]] بوو. گالوا لە یەکەمین کەسانێک بوو بەردی بناغەی [[بیردۆزی گرووپ|بیردۆزی گرووپەکان]]ی دانا و لێکۆڵینەوەکانی ئەو شۆڕشێکی لە لقی [[جەبر]] بەرپا کرد و بە هۆی بیردۆزی گالوا بابەتگەلێک وەکوو هەژمار گرینگی خۆیان لەدەست دا و بە جێگای هەژمار پێکھاتەگەلێک وەکوو [[گرووپ (بیرکاری)|گرووپ]]، [[حەڵقە]] و [[مەیدان]]، جێگای خۆیان کردەوە. [[بیردۆزی گالوا]] بوو بە هۆی ئەوەی ماتماتیکزانان بتوانن چەندین مەسەلەی بەناوبانگی بیرکاری کە دەمێک بوو پێیان سەرقاڵ بوون، شیکاری بکەن. یەکێک لەوان سەلماندنی ئەوەیە کە شیکاریی جەبری بۆ [[هاوکێشە]]ی [[ڕادەدار|فرەتێرمی]] لە پلەی ٥ و سەرتر بوونی نییە. هەروەها بابەتەگەلێک وەکوو [[سیانەیی گۆشە]]، [[تەربیعی بازنە]] بە یارمەتی بیردۆزی گاڵوا چارەسەر کران.
==ژیاننامە==
گالوا لە ڕێکەوتی ٢٨ تشرینی یەکەم ١٨١١ لە [[پاریس]] لەدایک بوو. تەمەنی ١٤ یان ١٥ ساڵ بوو لەجێگای خوێندنی وانەکانی قوتابخانە سەرقاڵی خوێندنەوەی [[ئەندازە]]ی [[لۆژاندر]] بەرهەمەکانی [[ژۆزێف لوی لاگرانژ|لاگرانژ]] و داهێنانەکانی [[ئابێل]] بوو. ناوبراو دوای ئەوەی نەیتوانی لە تاقیکردنەوەکانی قوتابخانەی پۆلی تێکنیک سەرکەوێت و بڕواتە زانکۆ و بە تایبەت بە هۆی ئەوەی ئاشنایەتی لەگەڵ زانایانی بەناوبانگ نەبوو چۆ دە ڕیزی ڕاپەرینەکانی سیاسی، ناوبراو کۆماریخوازێکی تووندڕەو بوو و لەسەر ئەو باوەڕە بوو:
 
== ژیاننامە ==
{{وتەی تایبەت|من بۆ ئەوەی ببمە زانایەکی گەورە شتێکم کەم هەیە کەواتە دڵی من ئاواتێکی هەیە و مێشکم ناتوانی ئەو ئاواتەی بەدیبێنێت.}}
گالوا لە ڕێکەوتی ٢٨ تشرینی یەکەم ١٨١١ لە [[پاریس]] لەدایک بوو. تەمەنی ١٤ یان ١٥ ساڵ بوو لەجێگای خوێندنی وانەکانی قوتابخانە سەرقاڵی خوێندنەوەی [[ئەندازە]]ی [[لۆژاندر]] بەرهەمەکانیبەرھەمەکانی [[ژۆزێف لوی لاگرانژ|لاگرانژ]] و داهێنانەکانیداھێنانەکانی [[ئابێل]] بوو. ناوبراو دوای ئەوەی نەیتوانی لە تاقیکردنەوەکانی قوتابخانەی پۆلی تێکنیک سەرکەوێت و بڕواتە زانکۆ و بە تایبەت بە هۆیھۆی ئەوەی ئاشنایەتی لەگەڵ زانایانی بەناوبانگ نەبوو چۆ دە ڕیزی ڕاپەرینەکانی سیاسی، ناوبراو کۆماریخوازێکی تووندڕەو بوو و لەسەر ئەو باوەڕە بوو:
 
{{وتەی تایبەت|من بۆ ئەوەی ببمە زانایەکی گەورە شتێکم کەم هەیەھەیە کەواتە دڵی من ئاواتێکی هەیەھەیە و مێشکم ناتوانی ئەو ئاواتەی بەدیبێنێت.}}
 
گاڵوا دوای ئەوەی چەند مانگ لە بەندیخانەدابوو، ئازاد کرا؛ و تەمەنی نزیک بیست ساڵ و حەوت مانگ دەبوو کە لە یارییەکی [[دوئێل]] لەسەر کچێک بریندار بوو و کوژرا. هەندێکھەندێک کەس لەسەر ئەو باوەڕە بوون دووژمنە سیاسییەکانی گاڵوا بە هێنانەمەیدانیھێنانەمەیدانی ئەو کچە پیلانێکیان بۆ گاڵوا ڕێکخست و لە دوایدا مەسەلەی شەڕافەتیان کردە بیانوو و بە دۆئێلەک کە ئەنجامەکەی دیار بوو کوشتیان.<ref>Bourgne, R. ; J. -P. Azra (1962). Écrits et mémoires mathématiques d'Évariste Galois. Paris: Gauthier-Villars</ref>
 
گاڵوا دوای ئەوەی چەند مانگ لە بەندیخانەدابوو، ئازاد کرا؛ و تەمەنی نزیک بیست ساڵ و حەوت مانگ دەبوو کە لە یارییەکی [[دوئێل]] لەسەر کچێک بریندار بوو و کوژرا. هەندێک کەس لەسەر ئەو باوەڕە بوون دووژمنە سیاسییەکانی گاڵوا بە هێنانەمەیدانی ئەو کچە پیلانێکیان بۆ گاڵوا ڕێکخست و لە دوایدا مەسەلەی شەڕافەتیان کردە بیانوو و بە دۆئێلەک کە ئەنجامەکەی دیار بوو کوشتیان.<ref>Bourgne, R. ; J. -P. Azra (1962). Écrits et mémoires mathématiques d'Évariste Galois. Paris: Gauthier-Villars</ref>
== ئەمانەش ببینە ==
* [[بیردۆزی گرووپ]]
==سەرچاوەکان==
* {{بیرخستنەوەی ویکی|بەستەر = https://fa.wikipedia.org/wiki/اواریست_گالوا|سەردێڕ = اواریست گالوا|زمان = فارسی|سەردان = ٤ی ئابی ٢٠١٦}}
 
== پەراوێزەکان ==
{{پەراوێز}}
 
== سەرچاوەکان ==
* {{بیرخستنەوەی ویکی|بەستەر = https://fa.wikipedia.org/wiki/اواریست_گالوا|سەردێڕ = اواریست گالوا|زمان = فارسی|سەردان = ٤ی ئابی ٢٠١٦}}
 
{{دەروازە|ژیاننامە|ماتماتیک}}