ئێڤاریست گالوا: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
No edit summary
No edit summary
تاگ: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد
ھێڵی ٤:
|قەبارەی وێنە = 185px
|سەر دێڕ =
|بەرواری لەدایکبوون = [[۲٨ی٢٨ی تشرینی یەکەم]]ی [[۱٨۱۱١٨١١]]
|شوێنی لەدایکبوون = [[پاریس]]
|بەرواری مردن = [[۳۱ی٣١ی ئایار]]ی [[۱۸۳۲١٨٣٢]]
|شوێنی مردن = [[پاریس]]
|نیشتەجێ =
ھێڵی ١٣:
|بواری زانستی = [[بیرکاری]]
|شوێنی کار =
|ناسراو بە هۆی = [[بیردۆزی گرووپەکانگرووپ]]
|تێبینی =
|دین =
ھێڵی ١٩:
|ئیمزا =
}}
'''ئێڤاریست گالوا''' ({{بە فەڕەنسی|Évariste Galois}}) ماتماتیکزان و شۆڕشگێڕی [[فەڕانسەوی]] بوو. گالوا لە ژمارەی یەکەمین کەسەکان بوو کە بەردی بناغەی [[بیردۆزی گرووپ|بیردۆزی گرووپەکان]]ی دانا و لێکۆڵینەوەکانی ئەو شۆڕشێکی لە لقی [[جەبر]] بەرپا کرد و بە هۆی بیردۆزی گالوا بابەتگەلێک وەکوو هەژمار گرینگی خۆیان لەدەست دا و بە جێگای هەژمار پێکھاتەگەلێک وەکوو [[گرووپ (بیرکاری)|گرووپ]]، [[حەڵقە]] و [[مەیدان]]، جێگای خۆیان کردەوە. [[بیردۆزی گالوا]] بوو بە هۆی ئەوەی بتوانن چەند مەسەلەی بەناوبانگی بیرکاری کهکە لەمێژدەمێک بوو کاریانماتماتیکزانان لەسەرپێیان دەکردن،سەرقاڵ بوون، شیکاری بکەن. یەکێک لەوان سەلماندنی ئەوەئەوەیە بووکە شیکاریی جەبری بۆ [[هاوکێشە]]ی [[چەندتێرمیڕادەدار|فرەتێرمی]] پلەلە ۵پلەی ٥ و سەرتر بوونی نییە. و هەروەها بابەتەگەلێک وەکوو [[سیانەیی گۆشە]]، [[تەربیعی بازنە]] بە یارمەتی بیردۆزی گاڵوا چارەسەر کران.
==ژیاننامە==
گالوا لە ڕێکەوتی ۲٨٢٨ تشرینی یەکەم ۱٨۱۱١٨١١ لە [[پاریس]] لەدایک بوو. تەمەنی ۱۴١٤ یان ۱۵١٥ ساڵ بوو بەجێیلەجێگای خوێندنی وانەکانی قوتابخانە خەریکیسەرقاڵی خوێندنەوەی [[ئەندازە]]ی [[لۆژاندر]] بەرهەمەکانی [[ژۆزێف لوی لاگرانژ|لاگرانژ]] و داهێنانەکانی [[ئابێل]] بوو. ناوبراو دوای ئەوەی نەیتوانی لە تاقیکردنەوەکانی قوتابخانەی پۆلی تێکنیک سەرکەوێت و بڕواتە زانکۆ و بە تایبەت بە هۆی ئەوەی ئاشنایەتی لەگەڵ زانایانی بەناوبانگ نەبوو چۆ دە ڕیزی ڕاپەرینەکانی سیاسی، ناوبراو کۆماریخوازێکی تووندڕەو بوو و لەسەر ئەو باوەڕە بوو:
 
{{وتەی تایبەت|من بۆ ئەوەی ببمە زانایەکی گەورە شتێکم کەم هەیە کەواتە دڵی من ئاواتێکی هەیە و مێشکم ناتوانی ئەو ئاواتەی بەدیبێنێت.}}
 
گاڵوا دوای ئەوەی چەند مانگ لە بەندیخانەدابوو، ئازاد کرا؛ و تەمەنی نزیک بیست ساڵ و حەوت مانگ دەبوو کە لە یارییەکی [[دوئێل]] لەسەر کچێک بریندار بوو و کوژرا. هەندێک کەس لەسەر ئەو باوەڕە بوون دووژمنە سیاسییەکانی گاڵوا بە هێنانەمەیدانی ئەو کچە پیلانێکیان بۆ گاڵوا ڕێکخست و لە دوایدا مەسەلەی شەڕافەتیان کردە بیانوو و بە دۆئێلەک کە ئەنجامەکەی دیار بوو کوشتیان.<ref>Bourgne, R. ; J. -P. Azra (1962). Écrits et mémoires mathématiques d'Évariste Galois. Paris: Gauthier-Villars</ref>
== ئەمانەش ببینە ==
 
*[[بیردۆزی گرووپ]]
==سەرچاوەکان==