سەددام حوسێن: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
| [وەشانی تاوتوێ نەکراو] | [وەشانی تاوتوێ نەکراو] |
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
Aram (لێدوان | بەشدارییەکان) ب گەڕاندنەوەی دەستکارییەکانی Ibrahim kamal ali (لێدوان) بۆ دوایین پێداچوونەوەی Muhammed taha |
سەدام حسێن کێ بوو ؟ ناوی تەواوی (سەدام حسێن عبدالمجید تکریتی ) لەدایک بوە لە (۱۹۳۷/٤/۲۸) لە تکریت وەفاتکردنی (۲۰۰٦/۱۲/۳۰) لە بەغداد پێنجەمین... تاگەکان: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد دەستکاریی مۆبایل بە وێبی مۆبایل دەستکاری کراوە |
||
ھێڵی ١:
سەدام حسێن کێ بوو ؟
ناوی تەواوی (سەدام حسێن عبدالمجید تکریتی )
لەدایک بوە لە (۱۹۳۷/٤/۲۸) لە تکریت
وەفاتکردنی (۲۰۰٦/۱۲/۳۰) لە بەغداد
پێنجەمین سەرۆک کۆماری عێراق بوو
ماوەی سەرۆکایەتی (۱۹۷۹-۲۰۰۳)
ڕاوژێکارەکەی : تەها یاسین ڕەمەزان
جێگرەکەی : ئەحمەد حەسەن بەکر
پارتە سیاسیەکەی : ڕێکخراوی بەعس مەرکەزی بەغداد
ناوی خێزانەکانی : ساجیدە ، سەمیرە
ناوی منداڵەکانی : عودەی ، قوسەی ، ڕەغد ، ڕەعنا ،هالا
بڕوانەمەی زانستی : دەرچووی زانکۆی قاهیرە بەشی سیاسی
ئاین : ئیسلام .. سونیی
سەدام لە ساڵی ۱۹۷۹ وە بووە سەرۆک کۆماری عێراق ئەوەش لەدوای ئەوەی ئەحمەد حەسەن بەکری ناچارکرد دەست لەکارەکەی بکێشێتەوە و هەر لەگەڵ هاتنی وەک سەرکردەیەکی سوپا دەرکەوت گرنگی زۆری بە سوپاکەی دەدا تا لە ساڵی ۱۹۸۰ ئەو پەیماننامەی کە بە پەیمانی جەزائیر ناسرابوو لەگەڵ وڵاتی ئێران بەستبوی هەڵیوەشاندەوە و جەنگی دژی ئێران ڕاگەیاند بە شێوازێک سوپای عێراق بۆ ماوەی هەشت ساڵ جەنگی کردوو توانیشی ناوچەیەکی زۆر لە سنوری ئێران داگیر بکا بەڵام دواتر جەنگ وەستا
بەهۆی ئەو بارە قورسەو ئەو قەرزە زۆرەی عێراق بۆ شەڕی کردبوو وڵاتی عێراق توشی قەیرانی ئابوری بوو بۆ خۆڕزگار کردن لەمە عێراق لە ساڵی ۱۹۹۰هێرشی بۆسەر کوەیت ئەنجام داو لەپاش دوو ڕۆژ سەرجەم وڵاتی داگیرکرد
.
لە ساڵی 1990 عێراق کوەیتی بە دزینی نەوت لە رێگەی بیرە لێژەکانەوە تۆمەتبار کرد، سەدام حسێن بڕیاری هێرش کردنە سەر کوەیتی دەرکرد بە مانگێک پێش ئەوەی داگیری بکات، زۆر پاڵنەری هەبوو یەکێک لەوانە قەرزار بوونی عێراق بەبڕی 80 ملیار دۆلار قەرزی کردبوو بۆ شەڕی ئێران-عێراق، بۆ ئەوەی ئەو قەرزانەی لەسەری بوون لە نەوتی کوەیت بیداتەوە.
لە رۆژی 2ی ئاب/ئۆگەست دەستی کرد بە داگیر کردن، دوای دوو رۆژ لە کوشتوبڕ داگیری کرد، هێزەکانی کوەیت لەلایەن گاردی کۆماریەوە راونران بۆ دەرەوەی وڵات بۆ سعودیە و بەحرەین، کوەیت خرایەوە سەر عێراق، سەدام رایگەیاند ، کوەیت 19 یەمین پارێزگای عێراقە.
کوەیت لە سەردەمی شەڕی ئێران-عێراق هاوپەیمانی سەرەکی عێراق بوو، دەروازە ئاویەکانی بۆ خستبووە سەر پشت، یەکجار بۆ هۆی کوشتوبڕێکەوە داخرا.
لە کاتژمێر دووی شەودا بە کاتی ناوخۆی کوەیت گیرا، لەلایەن چوار دەستە لە دەستەبژێرانی گاردی کۆماریەوە ( پۆلی حامورابی، پۆلی مەدینەی منەوەرە، پۆلی مدەرەعەی دوو و سێ، پۆلی پیادەی چوار) لەگەڵ هێزە تایبەتەکانی سوپای عێراق و یەکەی هاوپشتی بە فرقەیەکی تەواوە، هێلیکۆپتەر و یەختیان بەکارهێنا بۆ داگیر کردنی کوەیت، فڕۆکە خانە و دوو بنکەی ئاسمانی داگیر کران.
یەکە سەربازیەکان هێلکۆپتەری جۆری Mi-25 بڵاوەیان پێکرا، یەکەی هێلکۆپتەری جۆری Mi-8 و یەکەی Mi-17 هێلکۆپتەری جۆری بۆ گواستنەوە، یەکەی هێلکۆپتەری جۆری Bell 412 بەجارێک ئاسمانیان تەنی، فڕۆکەی جەنگی جۆرەکانی سیخۆی و میراج و مێک23 و ئاسمانیان داگیر کرد و دەستیان گرت بەسەر هەردوو بنکە ئاسمانیەکەدا سەربە هێزی ئاسمانی کوەیتی بوون، فڕۆکەی میراج و دۆگڵاس و سکای هۆکی تێدابوو، کەوتنە بەر هێرشی فڕۆکەکانی عێراق.
20%فڕۆکەکانی سوپای کوەیت گیران و لە هێرشی فڕۆکە عێراقیەکاندا زیانی بەرکەوت و ئەوەی تریشی رەوانەی سعودیە و بەحرەین کران.
سوپای عێراق پەلاماری کۆشکی دزمان و ریاڵ ڕیزیدنز دا. لە کۆشکی دزمان شەڕ ڕوویدا، ئەمیندارێتی گاردی کوەیت، بەهاوکاری پۆلیسی ناوخۆ، دەبابە و توانیان هەندێک بەرگری بکەن، بەڵام کۆشکەکە لەلایەن هێزی دەریای عێراق خاپور کرا، (گاردی نشتمانی کوەیت، گاردی ئەمیر) کۆشکەکانیان بە داگیر کراوی مایەوە، بەلام گاردی کۆماری بە شەڕێکی قورس لە ناو کوەیت دوای چەند کاتژمێر توانیان بەسەریاندا سەربکەون.
کۆتایی رۆژی یەکەم لە داگیر کردن، هێزی بەرگری کردن نەمایەوە، هەموو یەکەکانی سوپای کوەیت دەستبەردار بوون.
دوای سەرکەوتنەکەی سەدام حسێن، عەلا حسێنی وەک سەرۆکی وەزیرانی کوەیت دانا" حکوومەتی کاتی کوەیتی ئازاد" عەلی حەسەن مەجید حکوومی راستەقینە و حاکمی کوەیت بوو، هەموو خێزانی شاهانەی کوەیت ئاوارە بوون، بەرپرسانی دەستیان بە هەڵمەتی کۆکردنەوەی فشاری دەوڵەتان کرد بۆ رازی بوونی عێراق لە کوەیت دەربچێت، ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بڕیاری ژمارە 12ی دەرکرد و داوای لە عێراق کرد بکشێتەوە بە خێرای بێ چەندوچوون.
عێراق توانی حەوت مانگ لە کوەیت بمێنێتەوە، هێزەکەی سەدام کوەیتی تاڵان کرد، راپۆرتەکانی مافی مرۆڤ دەڵێن، 600 کەس لە کوەیت براوە بۆ عێراق و تا ئێستا چارەنوسیان دیار نیە.
لە 3ی ئاب/ئۆگەس 1990ئەنجومەنی ئاسایش بڕیاری ژمارە 660ی دەرکرد، ئیدانەی داگیرکردنی کوەیتی لەلایەن عێراقەوە کرد و داوای لە عێراق کرد بکشێتەوە بی هیچ مەرجێک سەرجەم هێزەکانی بکشێنیتەوە، دوای زنجیرەیەک لە گفتوگۆ لە نێوان عێراق و وڵاتە گەورەکانی جیهان و ئەمەریکا، ناچار بوون، هێزیان هێنا بۆ دەرکردنی عێراق لە کوەیت لە 16ی مانگی کانونی دووەم/یەنایەر 1991، هێزە سەربازیەکانی عێراق کرایە ئامانج، هێزی ئاسمانی عێراق تێکشکێنرا، تاوەکوو کۆتایی مانگی شوبات/فێبریوەری کوەیت بە فەرمی ئازاد کرا لە عێراق.
لە 15 ئازار/مارسی 1991دا، ئەمیری کوەیت گەڕایەوە وڵاتەکەی دوای هەشت مانگ لە ئاوارەیی.
کوردەکان لە کوردستانی باشور لە باکوری عێراقەوە لە رۆژی5ی ئازار/مارس دەستیان بە راپەڕین کرد دژی رژێمی بەعسی سەرکوتکار، لە باشوری عێراقەوە شیعەکانیش بەهەمانشێوە دەستیان بە راپەڕین کرد بوو، بەڵام توانرا راپەڕینی شیعەکان دابمرکێنرێتەوە بە زەبری هێز، بەڵام لە کوردستان هاوڵاتیان و هێزەکانی پێشمەرگە بەرگریان کردو ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتیش بڕیاری دروست کردنی ناوچەی ئارامی لە کوردستان دەرکرد و هێڵی 36ی دژە فڕینیان دیارکرد
داگیركردنی عێراق، شەڕی سێیەمی كەنداو، پرۆسەی ئازادكردنی عێراق ئەمانە ناوی ئەو پرۆسە سەربازییە بوون، كە بەرەبەیانی 20ی ئاداری 2003 لە لایەن وڵاتانی هاوپەیمان بە سەرۆكایەتی ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا بۆ سەر ڕژێمی پێشوی عێراق دەستی پێ كرد.
لە نیوەڕۆی 9ی نیسانی 2003دا هێزی هاوپەیمانان گەیشتنە بەغدای پایتەخت و ڕووخاندنی رژێمی سەدام حسێن ڕاگەیاندرا و دوای چەند ڕۆژێك دواین مۆڵگەكانی ڕژێم لە تكریت و موسڵ كۆنتڕۆڵ كران.
بە شێوەیەكی فەڕمی لە 15 كانونی یەكەمی 2011 بە داگرتنی ئاڵای ئەمریكا پرۆسەی سەربازی هاوپەیمانان لە عێراق كۆتایی هات و لە 18ی ئەو مانگەدا دواین سەربازی ئەمریكایی عێراقی بە جێ هێشت.
هێرشی زەمینی هێزەكانی هاوپەیمانان كە 98 لە سەدیان لە هێزی ئەمریكایی و بەریتانیایی پێك دەهاتن بە پشتیوانی شیعەكان لە باشوری عێراق و كوردەكان لە باكوری عێراق دەستی پێ كرد.
بە پێی سەرچاوەكان ئەم شەڕە گەورەترین زیانی مرۆیی لە هاوڵاتیانی مەدەنی لە مێژوی عێراقدا لێ كەوتوەتەوە.
پاساوەكانی ئەمریكا بۆ ڕووخاندنی سەدام حسێن بریتی بون لە: بەردەوامبونی حكومەتی عێراق لە جێبەجێنەكردنی بڕیارەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان تایبەت بە پشكنینی چەكە كۆكوژەكان و بەردەوامی حكومەتەكەی سەدام لە سەر دروستكردنی ئەو جۆرە چەكانە و بڵاوكردنەوەی دیموكراسی لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، تەنانەت ئەگەر لە ڕێی بەكارهێنانی هێزی سەربازی و گۆڕینی ڕژێمەكانیش بێت.
دوای ڕووداوەكانی 11ی سیپتەمبەر و هێرشە تیرۆرستییەكانی سەر ئەمریكا، واشنتۆن كۆتایی بە حوكمی توندڕەوە ئیسلامییەكان لە ئەفغانستان هێنا و كاری بۆ ڕوخاندنی سەدام دەست پێ كرد.
لە بەرامبەردا هەندێ ڕەخنە لە نێو خودی ڕایگشتی ئەمریكا و جیهان لە پرۆسەی سەربازی ئازادكردنی عێراق لە لایەن ئەمریكا و هاوپەیمانەكانیەوە گیران لەوانە، سەپاندنی هەژمونی زیاتر بە سەر بازاڕی نەوت و پشتیوانی دۆلار، كە سەدام لە ساڵی 2000ەوە بڕیاریدابو لە بری دۆلار مامەڵە بە یۆرۆ بكات، گەرەنتی ڕونەدانی قەیرانی سوتەمەنی لە ئەمریكا، پاراستنی بەرژەوەندی شەخسی هەندێ كۆمپانیای گەورەی ئەمریكا و بەردەوامی پشتیوانی جەماوەری بۆ پارتی كۆماری، كە بەهۆی ڕوخاندنی دەسەڵاتی توندڕەوی ئەفغانستانەوە بۆی دروستببو.
ئەو وڵاتانەی بەشداری شەڕیان كرد: ئەمریكا 250 هەزار سەرباز، بریتانیا 45 هەزار سەرباز، كۆریای باشور 3500 سەرباز، ئوسترالیا 2000 سەرباز، دانمارك 200 سەرباز، پۆلەندا 184 سەرباز. هاوكات 10 وڵاتی دیكەی بچوكیش بە پشتیوانی هاوكاری هاوپەیمانانیان كرد.
لە شەوی 20ی ئاداری 2003 دوای تێپەڕینی تەنها 90 خولەك بە سەر ئەو ماوەیەی جۆرج بۆش سەرۆكی ئەو كاتی ئەمریكا بۆ سەدام حسێن و كوڕەكانی دانابو، تاكو عێراق جێبهێڵن، بەغدا بە دەنگی تەقینەوە بە خەبەر هات.
حوکمی سەدام کۆتایی پێهات و لە ساڵی ۲۰۰٦ لە ڕۆژی جەژندا سەدام حسێن لەسێدارە دراو بە لە سێدارەدانی کۆتایی بە کحومڕانی بنەماڵەکەی و پارتەکەی هات.
ئامادەکردنی : شێخ دیاری کانی چناری
== ژیان ==
| |||