ئەژدیھای کۆمۆدۆ: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
شائەمراز
گەڕاندنەوەی پێداچوونەوەی 559352 لە لایەن Épine (لێدوان)، چاکسازیی نووسە عەرەبییەکان
تاگ: پووچەڵکردنەوە
ھێڵی ١:
{{وتاری بەرز}}
[[پەڕگە:Komodo dragon Komodo_dragon_(Varanus komodoensisVaranus_komodoensis).jpg|left|thumb|ئەژدیهایئەژدیھای کۆمۆدۆ لە نزیکەوە.]]
'''ئەژدیھای کۆمۆدۆ''' (بە [[ئینگلیزی]]: Komodo dragon) ([[ناوی زانستی]]: Varanus komodoensis) جۆرە [[مارمێلکە]]یەکی گەورەیە لە چەند دوورگەیەکی [[ئیندۆنیزیا|ئیندۆنیزی]] دەژیێت. لەوانە: کۆمۆدۆ، ڕینکا، فلۆرس، گیلی مۆتانگ و پادار<ref name=":0">Ciofi, Cudio (2004). ''Varanus komodoensis''. ''Varanoid Lizards of the World'' (Bloomington & Indianapolis: Indiana University Press). pp. 197–204.la</ref>. درێژی ئەم جۆرە [[خشۆک]]ە لە حاڵەتی دەگمەن دەکرێ بگاتە ٣ مەتر و کێشی دەگاتە نزیکەی ٧٠ کیلۆگرام.<ref name=":٠0" /> ئەم ئەژدیھایە «ئۆڕا»شی پێ دەوترێت لەلایەن دانیشتووانی ڕەسەنی ئەو دورگانە.<ref name=":10">[https://web.archive.org/web/20100307164050/http://www.amnh.org/nationalcenter/Endangered/ora/ora.html "ئۆڕا (مۆنیتۆری دورگەی کۆمۆدۆ یان ئەژدیھای کۆمۆدۆ)"]. مۆزەخانەی ئەمەریکی بۆ مێژووی سروشتی.</ref>
 
بەھۆی قەبارەیەناوە، ئەو [[مارمێلکە|مارمێلکانە]] بەسەر [[پەناگە|ناوچەی ژیانیاندا]] زاڵبوونە.<ref name=":6">Tim Halliday (Editor), Kraig Adler (Editor) (2002). ''Firefly Encyclopedia of Reptiles and Amphibians''. Hove: Firefly Books Ltd. pp. 112, 113, 144, 147, 168, 169.</ref> ئەژدیھای کۆمۆدۆ [[بێبڕبڕەکان]]، [[پەلەوەر|باڵندەکان]] و [[گوانداران|شیردەرەکانیش]] ڕاودەکەن. وە دەشوترێ کە گەستنیان ژەھراویە؛ دوو ڕژێنیان ھەیە لە شەویلگەی خوارەوە کە چەند پڕۆتینێکی ژەھراوی و دەرمانی دژە مەیینی خوێن دەردەکەن. خواردنی سەرەکی ئەژدیھای کۆمۆدۆ بەزۆری [[ئاسک|ئاسکە]]، بەڵام بڕێکی بەرچاوی گۆشتی بۆگەن و مردارەوەبووش دەخۆن.<ref name=":٠0" /> وە تەنانەت [[مرۆڤ|مرۆڤیش]] لە مەترسیان بەدەر نییە.<ref>"ھێرشی مارمێلکەی گەورە: ئەژدیھایەکی کۆمۆدۆ گاز لە ژنێکی پیر دەگرێ لەسەر دورگەی ڕینکا"، ڕۆژنامەی،ڕۆژنامەی ''The Jakarta Post'', ١٣ ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٢.</ref>
 
زانا ڕۆژئاواییەکان بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٩١٠ ئەژدیھای کۆمۆدۆیان لە لیستی ئاژەڵان تۆمارکرد.<ref>[http://www.mampam.com/index.php?option=com_content&task=view&id=48&Itemid=97 Varanus komodoensis]. سایتی Mampam.com.</ref> قەبارە گەورەکەیان و ناوبانگە ترسێنەرەکەیان وای لێکردوون ببنە جێی سەرنج لە باخچەی ئاژەڵان. بەڵام لە سرووشتدا، ڕووبەری نیشتەجێبوونیان کەمبۆتەوە بە ھۆی چالاکییەکانی مرۆڤ.<ref name=":1">سەنتەری چاودێری پارێزگاریی جیھانی (١٩٩٦)."''[http://www.iucnredlist.org/details/22884 Varanus komodoensis]''". ''لیستی سوری ئاژەڵە ژێر مەترسییەکانی IUCN  وەشانی ٢٠١١٫١2011.1''.  یەکێتی نێونەتەوەیی بۆ پاراستنی سرووشت.</ref> ئێستا ئەژدیھای کۆمۆدۆ لە لیستی گیاندارە مەترسی لەسەرەکانە.<ref name=":١1" /> لەبەر ئەوەش یاسای [[ئیندۆنیزیا]] پارێزگارییان لێدەکات و [[پارکی نیشتمانی|ناشناڵ پاڕکێکیش]] کراوەتەوە بۆ پارێزگارییان بەناوی [[ناشناڵ پاڕکی کۆمۆدۆ]].
 
== وەسف ==
[[پەڕگە:Komodo dragon skinKomodo_dragon_skin.jpg|left|thumb|پێستی ئەژدیهایئەژدیھای کۆمۆدۆ.]]
لە سرووشتدا، ئەژدیھایەکی پێگەیشتووی کۆمۆدۆ کێشی نزیکەی ٧٠ کیلۆگڕامە، بەڵام ئەو ئەژدیھایانەی کە لە پاڕکە نیشتیمانییەکان دەژین کێشیان زۆرترە.<ref name=":3">Burnie, David; Don E. Wilson (2001). ''Animal''. New York: DK Publishing. pp. 417, 420.</ref> بەپێی [[ئینسایکڵۆپیدیای گینس|کتێبی گینس بۆ ڕیکۆردی جیھانی]]، نێرینەیەکی ئاسایی کێشەکەی دەگاتە ٧٩ بۆ ٩١ کگ و درێژیەکەشی دەگاتە ٢٫٥٩٢.٥٩ م، وە مێیەنەکی ئاساییش کێشەکەی دەگاتە ٦٨ بۆ ٧٣ کیلۆگڕام و درێژییەکەشی دەگاتە ٢٫٢٩٢.٢٩ م.<ref>Wood, Gerald (1983). ''The Guinness Book of Animal Facts and Feats''.</ref> گەورەترین ئەژدیھاش درێژییەکەی ٣٫١٣٣.١٣ م بوو و کێشەکەشی ١٦٦ کگ بوو.<ref name=":٠0" /> ئەژدیھای کۆمۆدۆ کلکێکی ھەیە بەقەد خۆی درێژە، لەگەڵ ٦٠ ددانی تیژ کە زوو زوو دەیانگۆڕێت. ددانەکانی درێژیان دەگاتە ٢٫٥٢.٥ سم. وە زمانێکی زەردی دووسەرەی ھەیە. پێستی ئەژدیھای کۆمۆدۆ بە پوولەکەی زرێپۆش داپۆشراوە، کە ئێستی بچووکی تێدایە ئەمەش وەکو زرێیەکی سرووشتی لێکردووە.<ref>[http://library.sandiegozoo.org/factsheets/komodo_dragon/komodo.htm#4 ئەژدیھای کۆمۆدۆ، Varanus komodoensis ١٩٩٨]. باخچەی ئاژەڵانی جیھانیی سان دیێگۆ ١٩٩٨.</ref>
 
=== ھەستەکان ===
[[پەڕگە:Komodo dragons videoKomodo_dragons_video.ogv|left|thumb|ئەژدیهایئەژدیھای کۆمۆدۆ لەکاتی بەکارهێنانیبەکارھێنانی زمانی بۆ هەستکردنھەستکردن بە دەورووبەری.]]ئەژدیھای کۆمۆدۆ تەنھا یەک ئێسکی گوێی ھەیە بۆ گواستنەوەی لەرینەوە لە پەردەی گوێ-وە بۆ [[لوولپێچ]]. ئەمەش وادەکا کە تەنیا گوێیان لەو دەنگانە بێت کە ھێزەکەیان لەنێوان ٤٠٠ بۆ ٢٠٠٠ [[ھێرتز]] دایە، لەکاتێکدا کە مرۆڤ دەتوانێ گوێی لەدەنگبێ بە ھێزی ٢٠ بۆ ٢٠٬٠٠٠٢٠,٠٠٠ ھێرتز.<ref name=":٠0" /> پێشتر وادەزاندرا کە [[کەڕی|کەڕە]]، ئەمەش،ئەمەش دوای ئەوەی کە لێکۆڵینەوەیەک ڕایگەیاند کە ھیچ وەڵامێکی بۆ چرپە، دەنگی ئاسایی و ھاوارکردن نییە. ڕاستی ئەو ڕایە کەوتە ژێر پرسیارەوە دوای ئەوەی کە کارمەندێکی [[باخچەی زوولۆجی لەندەن]] ئەژدیھایەکی ڕاھێنا بۆ ئەوەی بێت بۆ نانخواردن تەنیا بە بانگکردن، تەنانەت ئەگەر ئەژدیھاکە ڕاھێنەرەکەشی نەدیبایە.<ref name=":4">David Badger; photography by John Netherton (2002). ''Lizards: A Natural History of Some Uncommon Creatures, Extraordinary Chameleons, Iguanas, Geckos, and More''. Stillwater, MN: Voyageur Press. pp. 32, 52, 78, 81, 84, 140–145, 151.</ref>
 
وە ئەژدیھای کۆمۆدۆ دەتوانێ شت لە دووری ٣٠٠ م ببینێت، بەڵام لەبەر ئەوەی تەنھا [[خانەی قووچەکی|خانەی قووچەکیی]] ھەیە لە چاویان، وا پێدەچێت لە شەواندا باش نەبینن. ئەژدیھای کۆمۆدۆ دەتوانێ شت بەڕەنگاوڕەنگی ببینێت، بەڵام باش نییە لە جیاکردنەوەی شتە جێگیر و نەجووڵاوەکان لە چواردەوریان.<ref name=":2">"Komodo Dragon Fact Sheet". [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|USA]] Zoological Park. </ref>
 
ئەژدیھای کۆمۆدۆ زمانی بەکاردەھێنێت بۆ تامکردن وە وەکو زۆربەی خشۆکەکان، بۆ بۆنکردن [[ئەندامی یاکۆبسۆن]] (jacobson's organ) بەکاردەھێنێت لە جیاتی کونی لووتەکانی.<ref>"[https://web.archive.org/web/20061127173608/http://www.szgdocent.org/resource/rr/c-komodo.htm Komodo Dragon]". Singapore Zoological Gardens. </ref> ئەندامی یاکۆبسۆن لە زۆربەی گیانەوەران ھەیە و دەکەوێتە نزیک ئێسکی لووت. بەیارمەتی با، ئەژدیھای کۆمۆدۆ دەتوانێ بۆنی گۆشتی بۆگەن بکا لە دووری ٤ بۆ ٩٫٥٩.٥ کم.<ref name=":٢2" /> وە پێستە ڕەقەکەشی ھەستی بەرکەوتنی بۆ دابین دەکات. پێستی لە دەورووبەری گوێ، لێو، چەناگە و ژێرەوەی پێکانی لە ھەموو شوێنەکانی تری ھەستیارترە.<ref name=":5">Tara Darling (Illustrator). ''Komodo Dragon: On Location (Darling, Kathy. on Location.)''. Lothrop, Lee and Shepard Books.</ref>
 
== ڕەفتار و ژینگە ==
ئەژدیھای کۆمۆدۆ شوێنی گەرم و وشکی پێ خۆشە، وە بە گشتیش لە شوێنی وشک و نزم دەژیێت. لەبەر ئەوەی [[خوێن سارد|خوێن ساردە]]، واتا ناتوانێ پلەی گەرمیی لەشی بە جێگیری بھێڵێتەوە، زۆرتر بە ڕۆژ چالاکە. ئەژدیھاکان بەتەنیا دەژین و تەنیا بۆ [[زاوزێ]] و نانخواردن کۆدەبنەوە. دەتوانن بۆ ماوەی کورت بەخێرایی ڕابکەن و خێراییان دەگاتە ٢٠ کم/ک وە دەشتوانن تا قوڵایی ٤٫٥٤.٥ م مەلە بکەن. کاتێک لاون زۆر لێھاتوون لە بەسەر دارکەوتن بە یارمەتی چنگە بەھێزەکانیان.<ref name=":٣3" /> وە بۆ گرتنی ئەو نێچیرانەی کە کە نایانگەنێ، دەتوانن لەسەر قاچەکانی دواوەیان بوەستن و کلکیان وەکو پاڵپشتی بەکاربھێنن.<ref name=":٤4" /> بەڵام کە ھەراش دەبن، چڕنووکەکانیان زۆرتر وەکو چەک بەکاردەھێنن و بەھۆی گەورەبوونی قەبارەشیان ناتوانن بە باشی بەسەرداردا ھەڵگەڕێن.<ref name=":٥5" />
 
بۆ پەناگەش، ئەژدیھای کۆمۆدۆ چاڵ ھەڵدەکۆڵێت بەھۆی چنگ و پەلە بەھێزەکانی کە دەکرێ ١ بۆ ٣ مەتر بەرینبێت.<ref name=":7">consultant editors, Harold G. Cogger & Richard G. Zweifel; illustrations by David Kirshner (1998). ''Encyclopedia of Reptiles & Amphibians''. Boston: Academic Press. pp. 132, 157–8. </ref> وە بەھۆی ئەوەی قەبارەی گەورەیە و لەناوچاڵ دەخەوێت، ئەژدیھای کۆمۆدۆ دەتوانێ گەرمی لەشی بپارێزێت بە درێژایی شەو و بەمشێوەیەش پێویستیی خۆدانەبەر خۆر لە ڕۆژدا کەم دەکاتەوە.<ref name=":٧7" /> ئەژدیھای کۆمۆدۆ لە پاش نیوەڕۆیان ڕاودەکات، بەڵام لە کاتە زۆر گەرمەکانی ڕۆژ لەژێر سێبەردا دەمێنێتەوە .<ref>[http://www.komodo-gateway.org/faq1.html "پاڕکی نیشتیمانی کۆمۆدۆ پرسیارە ھەمیشە دووبارە بووەکان"]. دامەزراوەی کۆمۆدۆ.</ref>
 
=== خۆراک ===
[[پەڕگە:Komodo Dragons in the wild on Rinca island Indonesia..jpg|thumb|ئەژدیهایئەژدیھای کۆمۆدۆ]]
ئەژدیھای کۆمۆدۆ [[گۆشتخۆر|گۆشتخۆرە]]. ھەرچەندە زۆرتر گۆشتی بۆگەن و ئاژەڵی مرادرەوەبوو دەخۆن،<ref name=":8">Chris Mattison, (1992) [1989]. ''Lizards of the World''. New York: Facts on File. pp. 16, 57, 99, 175.</ref> بەڵام [[بۆسە]]<nowiki/>ش بۆ ئاژەڵی زیندوو دادەنێنەوە. کە نێچیرێکی شیاو نزیک دەبێتەوە لە بۆسەی ئەژدیھای کۆمۆدۆ، ئەژدیھاکە کتوپڕ ھێرش دەبا و گەرووی نێچیرەکە بەئامانج دەگرێت.<ref name=":٥5" /> وە دەشتوانێت شوێنی نێچیرەکەی بدۆزێتەوە بە بەکارھێنانی ھەستی بۆنکردنی، کە دەتوانێت ھەست بە لاشەی ئاژەڵی مردوو بکات لە دووری ٩٫٥٩.٥ کم. وە ئەو جۆرە خشۆکە بینراوە کە بەرازی گەورە و ئاسک لەپێ بخات بە بەکارھێنانی کلکە بەھێزەکەی.<ref>Attenborough, David (2008). ''Life in Cold Blood''. Princeton, N.J.: Princeton University Press.</ref>
 
ئەژدیھای کۆمۆدۆ لەکاتی خواردنی نێچیرە گەورەکان پێی لەسەر لاشەی نێچیرەکەی دادەنێ و پارچەی گۆشتی گەورە لە نێچیرەکەی لێدەکاتەوە و بەیەکجار قووتی دەدات. بۆ نێچیری بچووکیش، بۆ نموونە بە قەد قەبارەی [[بزن|بزنێک]]، شەویلگەکانی تا ئاستێک لێک دەبنەوە کە دەتوانێ نێچیرەکە بە تەواوی قووت بدات.<ref name=":9">Alison Ballance; Morris, Rod (2003). ''South Sea Islands: A Natural History''.</ref> لیکی ناو دەمی خواردنەکە نەرم دەکاتەوە، بەڵام ھێشتاش قووتدانی نێچیرەکەی کاتێکی زۆری دەوێت (نزیکەی ١٥-٢٠ خولەکی پێویستە بۆ قووتدانی بزنێک). ئەژدیھای کۆمۆدۆ لەوانەیە ھەوڵی خێرا قووتدانی نێچیرەکەی بدات، ئەویش بەھۆی پاڵنانی لاشەی نێچیرەکە بە درەختێک لەکاتی قووتدانی بۆ ئەوەی بە قوڕگی خۆی دا بیباتە خوارەوە. ھەندێک جار ئەوەندە بەھێز پاڵ بە دارەکەوە دەنێت، دارەکە بەردەبێتەوە.<ref name=":٩9" /> وە بۆ ئەوەی نەخنکێ لەکاتی خواردندا، بەھۆی لوولەیەکی بچووکی ژێر زمانی ھەناسە دەدات کەوا بە [[سی (ئەندام)|سییەکانییەوە]] بەستراوەتەوە.<ref name=":٥5" /> وە دەشتوانێ لە یەک ژەمدا، بەقەد %٨٠ کێشی خۆی خواردن بخوات.<ref name=":٦6" /> دوای نانخواردنیش دەچێتە بەر ھەتاو بۆ خێرا [[ھەرسکردن|ھەرسکردنی]] ژەمەکەی، لەبەر ئەوەی خواردنەکە لەوانەیە بۆگەن ببێت و ئەژدیھاکە ژەھراوی بکات ئەگەر درەنگ ھەرسی بکات. بەھۆی [[مێتابۆلیزم|مێتابۆلیزمە]] ھێواشەکەی، ئەژدیھایەکی گەورە دەتوانێ تەنھا بە ١٢ ژەم بژیێت لە ساڵێکدا.<ref name=":٥5" /> دوای ھەرسکردن، ئەژدیھای کۆمۆدۆ موو، قۆچ و ددانەکانی نێچیرەکەی لە ڕێگەی دەمییەوە فڕی دەداتە دەرەوە.<ref name=":٥5" />
 
ئەژدیھای کۆمۆدۆ چەندین زیندەوەر دەخوات لەوانە: [[بێبڕبڕەکان]]، [[خشۆک|خشۆکەکانی]] دیکە (تەنانەت ئەژدیھای بچووکتر لەخۆیانیش دەخۆن)، [[پەلەوەر|باڵدارەکان]]، ھێلکەی باڵندەکان، [[گوانداران|شیردەرە]] بچووکەکان، مەیموون، ئاسک، [[ئەسپ]] وە گامێشی ئاوی.<ref>Vidal, John (12 June 2008). [http://www.guardian.co.uk/world/2008/jun/12/indonesia "The terrifying truth about Komodo dragons"]. London: guardian.co.uk. </ref> ئەژدیھا بچووکەکان [[مێروو]]، ھێلکە، [[مارمێلکە]] و شیردەری بچووک دەخۆن.<ref name=":٨8" /> ھەندێک جار ئەو ئەژدیھایانە ھێرش دەکەنە سەر [[مرۆڤ]] و گازی لێدەگرن. وە ھەندێک جاریش ئەگەر گۆڕێک بدۆزنەوە زۆر قووڵ نەبێت، گۆڕەکە ھەڵدەکۆڵن و لاشەکەی ناوی دەخۆن.<ref name=":٤4" /> ئەمەش وای لە دانیشتوانی دورگەی کۆمۆدۆ کردووە کە کۆمەڵە بەرد لەسەر گۆڕەکانیان دابنێن بۆ ئەوەی بیانپارێزن لە ئەژدیھاکان.<ref name=":٩9" />
 
وە لە کاتی ئاو خواردنەوەشدا، ئەژدیھای کۆمۆدۆ دەمی پڕ ئاو دەکات دواتر سەری بەرز دەکاتەوە بۆ ئەوەی ئاوەکە بڕژێتە ناو قوڕگی.<ref name=":11">Auffenberg, Walter (1981). ''The Behavioral Ecology of the Komodo Monitor''. Gainesville, Florida: University Presses of Florida.</ref>
 
=== ژەھر ===
[[پەڕگە:Komodo-mating.JPG|thumb|دوو ئەژدیهایئەژدیھای کۆمۆدۆ لە کاتی زاوزێدا]]
توێژینەوەیەک دەریخستووە کە ڕژێنەکانی ناو دەمی ئەژدیھای کۆمۆدۆ ھەندێک پڕۆتینی ژەھراوی دەردەدەن کە ڕێگری دەکەن لە مەیینی خوێن لەکاتی خوێنبەربووندا و دەبنە ھۆی نزمبوونەوەی پەستانی خوێن، ئیفلیج بوونی ماسوولکە، تووشبوون بە [[ھایپۆتێرمیا]]، کە ئەویش دەبێتە ھۆی بێھۆشی و شۆک.<ref>''Scientists discover deadly secret of Komodo's bite'', AFP, 19 May 2009</ref> 
 
بەڵام ھەندێکی دیکە بە دووری دەزانن کە قەپی ئەژدیھای کۆمۆدۆ ژەھراوی بێت و پێیان وایە ھەتا ئەگەر لە ناو دەمی ئەژدیھاکان پڕۆتینی ژەھراویش ھەبن، لەوانەیە بۆ مەبەستی دیکە بەکاریان بھێنن.<ref>Zimmer, Carl (18 May 2009). "Chemicals in Dragon's Glands Stir Venom Debate". ''New York Times''. p. D2. </ref> 
 
=== وەچەخستنەوە ===
ئەژدیھاکان لە نێوان مانگی [[گوڵان]] و [[ئاب]] زاوزێ دەکەن، وە لە ئەیلوولیش ھێلکە دادەنێن. ھەرجارەی نزیکەی ٢٠ ھێلکە دادەنێن. یا ئەوەتا چاڵێکیان بۆ ھەڵدەکۆڵن یانیش لە ھێلانەی بەجێھێڵدراوی باڵندان دایاندەنێن.<ref name=":٠0" /> ھێلکەکان بۆ ماوەی حەوت بۆ ھەشت مانگ سڕ دەبن و لە مانگی نیساندا دەتروکێن، کە لەو مانگەدا [[مێروو]] زۆرن. ئەژدیھا بچووکەکان لەژێر مەترسی دڕندەکان و ئەژدیھا پێگەیشتووەکان، بۆیە لە ناو دارەکان دەژین. ماوەی ٨ بۆ ٩ ساڵیان پێدەچێت بۆ ئەوەی ھەراش ببن، وە نزیکەی ٣٠ ساڵیش دەژین.<ref name=":٠0" />
 
مێینەی ئەژدیھای کۆمۆدۆ توانای ئەوەی ھەیە بەبێ نێرینە وەچە بخاتەوە، بە ڕێگای پڕۆسەی Parthenogenesis. ھەموو ئەو بەچکانەی بەو شێوەیە لە دایک دەبن لە ڕەگەزی نێرینەن. زانایان وا بیردەکەنەوە ئەوەش وا بکات ئەژدیھایکی مێیەنە بەتەنیا بتوانێت کۆمەڵگایەکی نوێ درووست بکات.<ref>[http://www.msnbc.msn.com/id/23058689/ "ھەندێک ھێلکەی ئەژدیھای کۆمۆدۆ دەتروکێن بەبێ بوونی نێرینە"]. MSNBC. </ref> بەڵام ئەو ڕێگایەش زیانی خۆی ھەیە، چونکە لەوانەیە زیان بە ھەمەچەشنی [[بۆماوە ماددە|جین]]<nowiki/>ی بگەیەنێت. کە ئەوەش دەبێتە ھۆی زۆربوونی نەخۆشی و لاوازیی پاش چەند نەوەیەک.
 
وە ئەژدیھای کۆمۆدۆ سیستەمی دیاریکردنی ڕەگەزیی ZW ی ھەیە، لەکاتێکدا شیردەرەکان سیستەمی XY یان ھەیە. <nowiki/>
 
== پارێزگاری ==
ئەژدیھای کۆمۆدۆ مەترسی لەناوچوونی لەسەرە و لە لیستی سوری [[یەکێتیی نێودەوڵەتی بۆ پارێزگاریی سروشت]] (IUCN) (The International Union for Conservation of Nature) دایە.<ref name=":١1" /> لە ئێستادا نزیکەی ٤٠٠٠ بۆ ٥٠٠٠ ئەژدیھای زیندوو ھەیە لە سرووشتدا. لەسەر دورگەکانی گیلی مۆتانگ (١٠٠)، گیلی داسامی (١٠٠)، ڕینکا (١٣٠٠)، کۆمۆدۆ (١٧٠٠) و فلۆرس (لەوانەیە ٢٠٠٠).<ref>Trooper Walsh; Murphy, James Jerome; Claudio Ciofi; Colomba De LA Panouse (2002). ''Komodo Dragons: Biology and Conservation (Zoo and Aquarium Biology and Conservation Series)''. Washington, D.C.: Smithsonian Books.</ref> بەڵام کێشەکە ئەوەیە کە تەنھا نزیکەی ٣٥٠ مێینە ھەن کە توانای وەچە خستنەوەیان ھەبێت.<ref name=":١٠10" /> بۆ ئەوەی ئەو کێشەیە چارەسەر بکرێت، لە ساڵی ١٩٨٠ [[ناشناڵ پاڕکی کۆمۆدۆ]] دامەزرێندرا بۆ ئەوەی پارێزگاری لە ژمارەی ئەژدیھای کۆمۆدۆ بکات لە دورگەکانی کۆمۆدۆ، ڕینکا و پادار.<ref>[http://www.komodonationalpark.org/ وێبسایتی سەرەکی ناشناڵ پاڕکی کۆمۆدۆ].</ref> دواتریش شوێنی پاراستنی ئەژدیھای کۆمۆدۆ لەسەر دورگەی فلۆرسیش کرایەوە.<ref name=":12">"[http://news.nationalgeographic.com/news/2003/01/0129_030129_komodo.html Trapping Komodo Dragons for Conservation]". ناشناڵ جیۆگرافیک.</ref>
 
ئەژدیھای کۆمۆدۆ خۆی بەدوور دەگرێت لە ڕووبەڕوو بوونەوە لەگەڵ مرۆڤدا. بچووکەکان زۆر شەرمن و زوو ڕادەکەن و خۆیان دەشارنەوە ئەگەر مرۆڤێک لە ١٠٠ مەتر نزیکتر بێتەوە. ئەژدیھا [[ھەراش|ھەراشەکانیش]] دەکشێنەوە ئەگەر مرۆڤ لێیان نزیک بێتەوە. ئەگەر نیگەران بن ئەوا کاردانەوەی تووندیان دەبێت بە کردنەوە و داخستنی دەمیان، دەرکردنی دەنگ و شەقاندنی کلکیان. ئەژدیھای کۆمۆدۆ زۆر بەکەمی ھێرش دەکاتە سەر مرۆڤ بۆ ڕاوکردنی، ئەگەر ھێرشیش بکا و گازیش بگرێ زۆرتر بۆ پاراستنی خۆیەتی.<ref name=":١١11" /> بۆ مەبەستی پاراستینیان لە ئێستادا بازرگانی کردن بە ئەژدیھاکان و پێستەکانیان قەدەغەیە.<ref>"[https://web.archive.org/web/20080311055724/http://www.cites.org/eng/app/appendices.shtml Appendices I, II and III]". CITES.</ref>
 
=== ھۆکارەکانی مەترسی ===
چەندین ھۆکار ھەن بۆ کەمبوونەوە و مەترسی لەسەر بوونی ئەو جۆرە مارمێلکەیە. لەوانەش<ref name=":٥5" /><ref name=":١٢12" />:
* چالاکی گڕکانی
* زەوی لەرزە
Line ٥٨ ⟶ ٥٧:
* لەدەستدانی شوێنی نیشتەجێبوون
* ڕاوکردنی نێچیرەکانیا
* ، گەشت و گوزار
* ڕاوکردنی نایاسایی ئەژدیھاکان
 
Line ٧٠ ⟶ ٦٩:
</gallery>
 
== بەستەرە دەرەکییەکان ==
=== سەرچاوەکان ===
* [https://en.wikipedia.org/wiki/Komodo_dragon ویکیپیدیای ئینگلیزی]
 
== پەراوێزەکان ==
 
[[پۆل:وتارە ھەتیوەکان]]