محەممەدی چوارەم: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
ب بۆتی پۆلی ھاوپلە (22): + پۆل:سوڵتانە عوسمانییەکانی سەدەی ١٧یەم+پۆل:تورکە عوسمانییەکان |
شائەمراز |
||
ھێڵی ١:
{{زانیاریدانی سوڵتانی عوسمانی
|ناوی سوڵتان = سوڵتان محەمەدی چوارەم
|ناوی تەواو = سوڵتان محەمەدی چوارەم کوڕی
|وێنە = 4. Mehmet.jpg
|وێنەی ئیمزا =
|لێدوان = سوڵتان محەمەدی چوارەم
|ماوەی حوکم =[[١٦٤٧]] - [[١٦٨٧]]
|پێش خۆی = [[
|دوای خۆی =[[سولەیمانی دووەم]]
|باوک = [[
|دایک = خەدیجە تاریخان سوڵتان
|مێژووی لە دایکبوون = [[١٦٤٢]]
ھێڵی ١٦:
|}}
'''سوڵتان محەمەدی چوارەم'''، کاتێک دانرا لەسەر عەرشی [[دەوڵەتی عوسمانی]] لە تەمەنی حەوت ساڵیدا بوو، لە سالی [[١٦٤٨]]ز لە دایکبووە، کوڕی سوڵتان [[
==دانانی محەمەدی چوارەم==▼
سوڵتان محەمەدی چوارەم لە سالی [[١٦٤٨]] دەسەڵاتی گرتە دەست کاتێک لە تەمەنی حەوت ساڵیدابوو لەبەر ئەوە داپیرەی ((کوسم مەهبیکر)) کارووباری وەرگرت لە جیاتی ئەو، و ماوەی جێگیرییەکەشی سێ سالی خایاند، کە تیایدا کارووباری دەولەت تەواو تێک چوو و ئینکیشاریی دەستیان گرتبوو بەسەر دەوڵەتدا.▼
▲== دانانی محەمەدی چوارەم ==
و لە دوای کۆچ دوایی سوڵتانەی داپیرە ساڵی [[١٦٥١]]، محەمەدی چوارەم لە تەمەنێکدا نەبوو کە بتوانێت ڕاستەوخۆ جڵەوی دەسەڵات بگرێتە دەست، لەبەرئەوە دایکی خەدیجە تاریخان لە جیاتی دەسەڵاتی وەرگرت، و گەنج بوو لە تەمەنی بیست و چوار ساڵیدا بوو، بەلام لەگەڵ ئەوەشدا هۆشمەند و وریا بوو، پێداگربوو لەسەر بەرژوەندییەکانی دەوڵەت کە [[ئینکیشاری]] بە ئارەزووەکانی خۆیان ئەیانگۆڕی، لەبەرئەوە گەڕا بە دوا پیاوی لێهاتوو تا ئیش و کارەکانی دەوڵەت بگرنە دەست و شان و شکۆکەی بۆ بگەڕێننەوە، هەروەها نیازمەندی دۆزینەوەی سەدڕی ئەعزەمێکی بەهیز بوو کە سوڵتان پشتی پێ ببەستیت لە کارووبارەکانیدا.▼
▲سوڵتان محەمەدی چوارەم لە سالی [[١٦٤٨]] دەسەڵاتی گرتە دەست کاتێک لە تەمەنی حەوت ساڵیدابوو لەبەر ئەوە داپیرەی ((کوسم
▲و لە دوای کۆچ دوایی سوڵتانەی داپیرە ساڵی [[١٦٥١]]، محەمەدی چوارەم لە تەمەنێکدا نەبوو کە بتوانێت ڕاستەوخۆ جڵەوی دەسەڵات بگرێتە دەست، لەبەرئەوە دایکی خەدیجە تاریخان لە جیاتی دەسەڵاتی وەرگرت، و گەنج بوو لە تەمەنی بیست و چوار ساڵیدا بوو، بەلام لەگەڵ ئەوەشدا
ئەم سوڵتانە لاوە دوای پێنج ساڵ گەڕان محەمەد پاشا کۆبریللی دۆزییەوە کە بە نەژاد ئەلبانی بوو و پیاوێکی بەهیز و لێهاتوو بوو، و پێش ئەوەی پایەکەی وەربگرێت مەرجی دانا کە بتوانێت خۆی ڕاستەوخۆ لەگەڵ سوڵتانەدا قسە بکات و سولتانەش مەرجەکەی قبوڵ کرد لەبەر بەرژەوەندی گشتی دەوڵەت و گەڕاندنەوەی هێمنی و یاسا بۆ دامودەزگاکانی دەوڵەت و بە تایبەت [[لیبیا]] کە لەو کاتەدا ماوەیک ئاژاوەی بە خۆیەوە ئەبینی.▼
==محەمەدی چوارەم دەسەڵاتی وەرگرت==▼
محەمەد پاشا کوبریللی دەستی کرد بە ئیش لە ١٥ی ئەیلوولی ١٦٥٦ز و ڕایانگەیاند کە سوڵتان محەمەدی چوارەم لە تەمەنی ئەوەدایە کە دەسەڵات وەربگرێت، بەوەش ماوەی جێگری سوڵتانەی دایکی کۆتایی پێهات کە پێنج ساڵ بوو، و بە هیچ شێوەیەک دەستی وەرنەدایە کارووباری دەوڵەت کە دڵنیا بوو لە دەستی پارێزراودایەوە و ڕۆیشت بەرو ئیشی خێری و پەروەردەکردنی کوڕەکانی سولەیمان و ئەحمەد.▼
▲ئەم سوڵتانە لاوە دوای پێنج ساڵ گەڕان محەمەد پاشا کۆبریللی دۆزییەوە کە بە نەژاد ئەلبانی بوو و پیاوێکی
محەمەد پاشا کوبریللی دەستی کرد بە ئیش بۆ گەڕاندنەوەی شکۆی دەوڵەت، و زۆر بە توندی لە دەستی ئەوانەی دا کە دەرئەچوون لە ئینکیشاری، و ناچاری کردن بە رێزگرتنی یاسا، و سەرقالی کردن بە ئیشەکەیانەوە و یەکلایی کردنەوە بۆ دەوڵەت و پاراستنی کە ئەوە ئیشی سەرەکی ئینکیشارییەکان خۆیان بوو نەک دەست وەردانە کارووباری دەوڵەت، و سیاسەتەکانی کە بە لای توند وتیژید دەڕۆیشتن ڕۆڵێکی بەرچاوی هەبوو لە جێگیرکردنی یاسادا، پاشان سولتان محەمەدی چوارەم ڕایسپارد بۆ پاراستنی دەولەت لەو مەترسیانەی ڕووبەڕووی بۆتەوە. کە سەرکەوتووانە ڕووبەڕووی کێشەکان بوویەوە و کاتێک کۆچی دوایی کرد لە سالی [[١٦٦١]] سولتان محەمەد، ئەحمەد کوبریللی کوری لە جێگەی دانا کە لە تەمەنی ٢٦ ساڵیدا بوو بەڵام زۆر لێهاتوو بوو.▼
==ڕووداوەکانی ئەم سەردەمە==▼
▲== محەمەدی چوارەم دەسەڵاتی وەرگرت ==
*ئەحەەد کوبریللی ئەیزانی بەرەی دەرەوەی دەوڵەت پێویستی بە هەوڵێکی گەورەیە، کارووباری ناوخۆی دایە دەستی قەرە موستەفا پاشا و خۆی شەری بەسەر [[نەمسا]]دا ڕاگەیاند، کە سوودی وەرگرتبوو لە تێکچوونی بارودۆخی ناوخۆیی [[عوسمانییەکان]] و قەڵای جەنگی لەسەر سنورەکانیان دامەزراند بوو بە پێچەوانەی ئەو ڕێکەوتنەی لە نێوانیاندا بوو، لەبەرئەوە سەدڕی ئەعزەم بە سەرکردایەتی سوپایەکی گەورە کە نزیکەی ١٢٠ هەزار سەرباز بوون لە[[ ئەدەرنە]]وە جوڵا تا گەیشتە قەڵای نوهزل کە ئەکەوتە باشوری ڕۆژئاوای [[بۆدابست]] و لە ڕۆژهەڵاتی [[ڤیەننا]]، کە لە بەهێزترین قەڵاکانی [[ئەورووپا]] بوو، و گەمارۆیان دا ماوەی ٣٧ ڕۆژ، تا ناچاربوو قەڵاکە داوای ڕێکەوتن بکات و سەدڕی ئەعزەم ڕازی بوو بە چۆڵ کردنی قەڵاکە، و لە سالی [[١٦٨٣]] چووە ناویەوە و لە دوای ئەم قەڵا گەورەیە نزیکەی ٣٠ قەڵای نەمسایی خۆیان بە دەستەوەدا، و [[نەمسا]] ناچاربوو داوای ڕێکەوتن بکات، و باجی شەر بدات بە [[دەوڵەتی عوسمانی]] و هەموو ئەو قەڵایانەی کە عوسمانییەکان فەتحیان کردن لە ژێر دەسەلاتیانا مایەوە و کوبریللی بە سەرکەوتووی گەڕایەوە [[ئەدەرنە]] لە ١٧ی ئازاری ١٦٦٥.▼
▲محەمەد پاشا کوبریللی دەستی کرد بە ئیش لە ١٥ی ئەیلوولی ١٦٥٦ز و ڕایانگەیاند کە سوڵتان محەمەدی چوارەم لە تەمەنی ئەوەدایە کە دەسەڵات وەربگرێت، بەوەش ماوەی جێگری سوڵتانەی دایکی کۆتایی
*دوو ساڵی بە سەر ئەم سەرکەوتنەدا نەبرد کە سولتان محەمەدی چوارەم داوای لە ئەحمەد کوبریللی کرد فەتحی ئەوەی ماوە لە دوورگەی کریت تەواوی بکات کە سوڵتان [[ئیبراهیمی یەکەم]] زۆربەی فتح کردبوو. کوبریللی لەسەری کەشتیگەلێکی دەریاییدا ڕۆیشت بەرەو دوورگەی کریت و دوای گەمارۆدانیکی زۆری قەڵای کاندیە لە کۆتاییدا [[بوندقیە]] ناچاربوو وازی لێ بهێنێت، و کوبریللی ماوەیەک دوای فەتحی بەسەربرد لە دوورگەکە بە چاککردنەوەی قەڵا و دیوارەکان و پاشان بە جیی هێشت لە ساڵی ١٦٧٠.▼
*هەر لەم ماوەیەدا [[قەوقاز]] هاتە ژێر حوکمی دەوڵەتی عوسمانییەوە و کاتیک [[پۆڵەندا]] هەوڵیدا دەست درێژی بکاتە سەری خێرا پەنایان بردە بەر دەوڵەتی عوسمانی کە خێرا بە دەنگیەوە چوو و پاشای پۆڵەندای ناچارکرد داوای ڕێکەوتن بکات.▼
▲محەمەد پاشا کوبریللی دەستی کرد بە ئیش بۆ گەڕاندنەوەی شکۆی دەوڵەت، و زۆر بە توندی لە دەستی ئەوانەی دا کە دەرئەچوون لە ئینکیشاری، و ناچاری کردن بە رێزگرتنی یاسا، و سەرقالی کردن بە ئیشەکەیانەوە و یەکلایی کردنەوە بۆ دەوڵەت و پاراستنی کە ئەوە ئیشی سەرەکی ئینکیشارییەکان خۆیان بوو نەک دەست وەردانە کارووباری دەوڵەت، و سیاسەتەکانی کە بە لای توند وتیژید دەڕۆیشتن ڕۆڵێکی بەرچاوی
*دوای وەفاتی کوبریللی، قەرە موستەفا پاشا پایەی سەدڕی ئەعزەمی وەرگرت، لەم کاتانە ناکۆکی [[عوسمانییەکان]] لەگەڵ [[ڕووسیا]]دا پەرەی سەند لەسەر [[ئۆکرانیا]]، سولتان لەگەڵ قەرە موستەفا پاشادا هەلمەتێکی گەورەیان بردە سەر ڕووسیا کە یەکەم هەلمەتی سولتانی عوسمانی بوو بۆ سەر ڕووسیا گەیشتە قەڵای جەهرینی ئۆکرانی و گەمارۆی دا و قەڵاکەیان گرت دوای گەمارۆدانی ٣٢ ڕۆژ و ژمارەیەک زۆر لە سوپای رووسی کوژران، دوو سال دواتر هەڵمەتێکی تری بردەوە بەڵام کۆتایی هات بە ڕێکەوتنی ئەدەرنە لە ١١ی شوباتی ١٦٨١ز و هەردوو لا ڕێکەوتن لەسەر دابەشکردنی ئۆکرانیا و بەشە گەورەکەی درا بە دەوڵەتی عوسمانی، و ڕووسیا بەردەوام بیت لە دانی باج بۆ ویلایەتی قرمی سەر بە دەوڵەتی عوسمانی و بڕە کەڵکەبووەکانی لەسەریەتی ئەبێت بە یەکجار بیدات.▼
*بۆ دواجار گەمارۆی ڤیەننایان دا لە هەوڵیکیاندا بۆ لێدانی [[نەمسا]] بەڵام نەینتوانی فەتحی بکەن▼
▲== ڕووداوەکانی ئەم سەردەمە ==
==کۆتای محەمەدی چوارەم (دوایین فەتحکەر)==▼
▲* ئەحەەد کوبریللی ئەیزانی بەرەی دەرەوەی دەوڵەت پێویستی بە
محەمەدی چوارەم هەواڵی تێکشکانیانی لە فەتحی ڤێیەنادا پێگەیشت، و هەولیان دا هەندێک لە ناوچەکانیان لە [[مەجەڕ]] بگێڕنەوە بەلام سەرکەوتنیان نەهێنا، و سەدری ئەعزەمی نوی سولەیمان پاشا تێکشکا لە موهاکس لە بەرامبەر هاوپەیمانی پیرۆزدا لە ١٢ی ئابی ١٦٨٧ز.▼
▲* دوو ساڵی بە سەر ئەم سەرکەوتنەدا نەبرد کە سولتان محەمەدی چوارەم داوای لە ئەحمەد کوبریللی کرد فەتحی ئەوەی ماوە لە دوورگەی کریت تەواوی بکات کە سوڵتان [[
▲*
▲* دوای وەفاتی کوبریللی، قەرە موستەفا پاشا پایەی سەدڕی ئەعزەمی وەرگرت، لەم کاتانە ناکۆکی [[عوسمانییەکان]] لەگەڵ [[ڕووسیا]]دا پەرەی سەند لەسەر [[ئۆکرانیا]]، سولتان لەگەڵ قەرە موستەفا پاشادا
▲* بۆ دواجار گەمارۆی ڤیەننایان دا لە
▲== کۆتای محەمەدی چوارەم (دوایین فەتحکەر) ==
▲محەمەدی چوارەم
لەبەر ئەو شکانە یەک لە دوای یەکانەی ڕووبەڕووی [[دەوڵەتی عوسمانی]] بووبەوە لە رۆژانی کۆتایی محەمەدی چوارەمدا، سوپا شۆڕشیان کردو لایانبرد لە سالی ١٦٨٧ دوای ئەوەی نزیکەی چل ساڵ حوکمی کرد، و دەوڵەت لە میژووی لابردنیدا ژمارەیەکی زۆر لە خاکەکانی لە دەستدا بۆ بوندقی و نەمساییەکان، و لە دوای خۆی سولەیمانی برای دەسەڵاتی گرتە دەست، و دەوڵەتی عوسمانی چووە قۆناغی وەستانی فەتحەوە.
== سەرچاوەکان ==
* سایتی ئیسلام ئۆن لاین.
{{سوڵتانە عوسمانییەکان}}
[[پۆل:سوڵتانە عوسمانییەکانی سەدەی ١٧یەم]]
|