کرۆمۆسۆمی Y: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
تاگی سڕینەوە
چاکسازی
ھێڵی ١:
{{پێشنیاری سڕینەوە|زۆرینەی بەستەری سەرچاوەکان و خوێندنەوەی زیاتر شکاون}}
{{ڕاوەستان}}
[[File:Yhaplotree.svg|thumb|کرۆمۆسۆمی Y مرۆڤی نێر]]
[[File:Albero Y-DNA.svg|thumb|Albero Y-DNA]]
له [[ژێنێتیکیبۆماوەزانی]] مرۆڤی دا '''ئادەمی کرۆمۆسۆمی Y ''' [[نوێترین پێشینەی هاوبەش|نوێترین پێشینەی هاوبەشی]] (ن. پ. ه) سەرجەم مرۆڤەکان لە لایەن باوکەوەیە (بەو مانایە کە ئەگەر تەنیا لە درێژایی ئاراستەی باوک دا لە داری بنە ماڵەییبنەماڵەیی بگەڕێینەوە ڕابردوو ، ننوێترین پپێشینەی ههاوبەشی خاڵێکهخاڵێکە کە تەواوی ئەو ئاڕاستانهئاڕاستانە دەگەنەوە یەکتری ) . '''ئادەمی کرۆمۆسۆمی Y ''' ڕەنگهڕەنگە لە نێوان ۲۳۷،۰۰۰ و ۵۸۱،۰۰۰٥٨۱،۰۰۰ ساڵ بەر لە ئێستا دەژیاژیانی کردبێ و هاوتا یھاوتای نێری [[حەوای میتۆکۆندێریایی]] هبووە. حەوای میتۆکۆندێریایی پێ دەچێ ۲۰۰،۰۰۰ سڵساڵ بەر لە ئێستا ژیابێ.<ref>[0] ^ [http://www.thegeneticgenealogist.com/2007/07/20/mitochondrial-eve-and-y-chromosomal-adam/ حەوای میتۆکۆندێریایی و ئادەمی کرۆمۆسۆمی Y] ڕەچەڵەک ناسی ژێنێتیک</ref> لە تێڕوانینی زانستیەوە ، پێویست ناکا ئادەمی کرۆمۆسۆمی Y و حەوای میتۆکۆندێریایی لە یەک کات یان لە یەک شوێن ژیابن.
[[File:World Map of Y-DNA Haplogroups1.png|thumb|Worldنەخشەی Mapجیھانی ofکرۆمۆسۆمی Y-DNAوای Haplogroups ھاپلۆگرووپس]]
 
== بە مانای وشه ==
ناوی ئادەمی کرۆمۆسۆمی Y لە [[ئادەم|باوکە ئادەم]] کە لە کتێبە پیرۆزەکان و لە ئایینه ئیبراهیمیەکان ناوی براوە وەرگیراوە. هەڵبەت ئەوە تەنیا هاوناویەکی مێتافۆریانەیه. ئەو ناو نانهنانە لەاونەیهلەاونەیە ببێتهببێتە هۆکاری ئەو بیرکردنەوە هەڵەیە کە ئادەمی کرۆمۆسۆمی Y تەنیا نێرینەی زیندووی سەردەمی خۆی بووه ، بەڵام لە راستی دا ئەو لە گەڵ خەڵکانێکی زۆری (ژن و پیاو) هاوکات و هاوسەردەم بووه.<ref name="Takahata۹۳">{{Cite journal |last۱=Takahata |first۱= N |title=Allelic genealogy and human evolution |journal=Mol. Biol. Evol. |volume=۱۰ |issue=۱ |pages=۲–۲۲ |year=۱۹۹۳ |month=January |pmid=۸۴۵۰۷۵۶ |doi= |url=http://mbewww.oxfordjournalssciencedirect.orgcom/cgiscience/pmidlookup?view=long&pmid=8450756 |issn= |postscript=<!--None-->}}article/pii/S0960982295002247</ref> هەڵبەت هیچ کام لە پیاوانی هاوسەردەمی ئادەمی کرۆمۆسۆمی Y توانای وەدی هێنانی ئاڕاستەیەکی نەپچراوی ڕاستەوخۆ تەنیا لە لای باوکەوە بۆ خەڵکانی ئەورۆیان نەبووه.
[[کرۆمۆسۆمی Y]] لەو ناوەدا ئاماژە بەو بابەتە دەکات کە ئەو [[کرۆمۆسۆم]] ه یا کرۆمۆسۆمی تایبەتی (Y) تەنیا لە لای باوکەوە بۆ مناڵەکان دەگوازرێتەوە.
 
== سەردەمەکەی ==
ئادەمی کرۆمۆسۆمی Y به جەخت کردن لەسەر [[کاتزیری گەردی]] لێکۆڵینەوەکانی [[ئاماژەکەری ژێنێتیکی]]بۆماوەزانی پێ دەچێ بەینیلە ۶۰،۰۰۰نێوان٦۰،۰۰۰ و ۹۰،۰۰۰٩۰،۰۰۰ ساڵ بەر لە ئێستا ژیابێ
 
بە ورد بوونەوە و لێ کۆڵینەوەی دی ئێن ئێی کرۆمۆسۆمی Y لە پیاوانی سەرتاسەری جیهان، ژێنێتیک زانبۆماوەزان سپێنسێر وێڵز بەو یەنجامهئەنجامە گەیشت کە کۆی مرۆڤه زیندوەکان لە لای باوکەوە لە کەسێکن کە دەوری ۶۰،۰۰۰٦۰،۰۰۰ ساڵ پێش ئێستا لە [[ئەفریقا]] ژیاوه.<ref name="journeyofman">{{cite web |url= http://news.nationalgeographic.com/news/2002/12/1212_021213_journeyofman.html |title= Documentary Redraws Humans' Family Tree}}</ref>
ئەو هەروەها دەڵێ کە: «زۆریک لە باستان ناسەکان ئەوەیان قەبووڵ نیهنیە و باوەڕیان وایهوایە کە''مێژووی بەردین'' نیشان دەدا کە شەپۆلی یەکەمی کۆچی مرۆڤ لە ئەفریقا دەوروبەری ۱۰۰٫۰۰۰ ساڵ پێش ئێساتئێسا ڕووی داوه».
 
سەردەمی نوێتر [[نوێترین پێشینەی هاوبەش]]یهاوبەشی باوکی بە نسبەت نوێترین پێشینەی هاوبەشی دایکی ،سەر بەو بابەتەیە کە بڵاووبونەوەی ئاماری ئەگەری ئەوەی کە پیاوێک [[سەردەمی بەردین|سەردەمی بەرد]] مناڵێ بە جێپەیدا بێڵێببێ بەرانبەر بە ژنانی ئەو سەردەمە زیاتر بووه. لە حالێ دا کە ژنانی باروەر کەم و زۆر چانسێکی هاوتایان هەبوە بۆ پەیدا کردنی ڕێژەیەکی دیاریکراو لە مناڵ ،چانسی پیاوانی باروەر زۆر جیاواز بوه،بووه، هەندێ هیچ مناڵیان بەبپەیدا جێ نەهێشتوەنەبووە و هەندێکیش مناڵانێکی زۆریان لە چەندەها ژن بە جێپەیدا هێشتوهبووە.
 
هەروەها سەرنج بدەن کە ئادەمی کرۆمۆسۆمی y دەگۆڕێدەگۆڕێ، نوێترین پێشینەی هاوبەشی هکۆیکۆی مرۆڤەکانی ئەمڕۆیی نوێترین پێشینەی هاوبەشی کۆی مرۆڤەکانی گشت سەردەمە کۆنەکان نەبووه ولەو لە داهاتوو دا لەوانەیە یەکێ لە نەوەکانی ئەو ببێتە نوێترین پێشینەی هاوبەشی ئەو مرۆڤانیمرۆڤانەی کەوا هەن. بۆ نموونهنموونە ئەگەر گشت مناڵەکانی یەکێ لەو ئاڕاستانەی کەوا لە وێنەکەدا نیشان دراوە لە ناو بچن ، نوێترین پێشینەی هاوبەشی خەڵکانی سەر زەوی دەگۆڕدرێ.
 
== بابەتە پەیوەندی دارەکان ==
 
* [[کرۆمۆسۆم Y]]
* [[کرۆمۆسۆم]]
 
 
== سەرچاوەکان ==
* [http://news.nationalgeographic.com/news/2002/12/1212_021213_journeyofman.html بەڵگە نامەیەک کە داری بنە ماڵەییبنەماڵەیی مرۆڤ دووبارهدووبارە دەکێشێتەوە ] (لهلە ''نشنالنەشناڵ جئوگرافیکجیۆگرافیک)''
{{reflist}}
* [http://www.veoh.com/collection/AgriculturalNews/watch/v415763FER9hC4c ڕازەکانی دی ئێن ئێی -- گەڕان بۆ ئادەم] (لهلە ''نشنالنەشناڵ جئوگرافیکجیۆگرافیک)'' ئاگادار بن کە بۆ سەیرکردنی ئەم ڤیدیۆیهڤیدیۆیە ئێوهئێوە دبێدەبێ Veoh دابەزێنن.
* [http://www.chartsgraphsdiagrams.com/evolution/mitochondrial-eve.html هێلکاریەکانیھێلکاریەکانی حەوای میتۆکۆندێریایی و ئادەمی کرۆمۆسۆمی Y ]
* " [http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/292/5519/1151 سەرچاوە ئەفریقایەکانی مرۆڤی مۆدێرن لە ڕۆژهەڵاتیڕۆژھەڵاتی ئاسیا] "Yuehai تۆ کێی هاوکاران، ، زانست ۲۰۰۱ ۲۹۲: ۱۱۵۱-۱۱۵۳
* [//www.genome.gov/11007628// ڕێکخراوی لێکۆڵینەوەی جێنۆمی مرۆڤ]
 
== زۆرتر خوێندنەوە ==
* " [http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/292/5519/1151 سەرچاوە ئەفریقایەکانی مرۆڤی مۆدێرن لە ڕۆژهەڵاتی ئاسیا] "Yuehai تۆ کێی هاوکاران، ، زانست ۲۰۰۱ ۲۹۲: ۱۱۵۱-۱۱۵۳
* {{Cite journal |last۱ = Fu |first۱= YX |last۲= Li |first۲= WH |last۳ = Donnelly |first۳ = P. |last۴ = Tavar ; |first۴ = S. |last۵ = Balding |first۵ = D. J. |last۶ = Griffiths; |first۶ = R. C. |last۷ = Weiss |first۷ = G. |last۸ = Von Haeseler; |first۸ = A. |last۹ = Rogers |first۹ = J. |title=Estimating the age of the common ancestor of men from the ZFY intron |journal=Science |volume=۲۷۲ |issue=۵۲۶۶ |pages= ۱۳۵۶–۱۳۵۷; author reply ۱۳۶۱–۱۳۶۲ |year=۱۹۹۶ |month=May |pmid=۸۶۵۰۵۵۰ |doi= ۱۰٫۱۱۲۶/science.۲۷۲٫۵۲۶۶٫۱۳۵۶|url=http://www.sciencemag.org/cgi/reprint/272/5266/1356.pdf |postscript = <!--None-->}}
* {{Cite journal |last۱= Donnelly |first۱= P |last۲= Tavaré |first۲= S |last۳= Balding |first۳= DJ |last۴= Griffiths |first۴= RC |title=Estimating the age of the common ancestor of men from the ZFY intron |journal=Science |volume=۲۷۲ |issue=۵۲۶۶ |pages= ۱۳۵۷–۱۳۵۹; author reply ۱۳۶۱–۱۳۶۲ |year=۱۹۹۶ |month=May |pmid=۸۶۵۰۵۵۱ |doi= ۱۰٫۱۱۲۶/science.۲۷۲٫۵۲۶۶٫۱۳۵۷|url= |postscript= <!--None-->}}
* {{Cite journal |last۱= Dorit |first۱=RL |last۲= Akashi |first۲= H |last۳=Gilbert |first۳ = W |title=Absence of polymorphism at the ZFY locus on the human Y chromosome |journal=Science |volume=۲۶۸ |issue=۵۲۱۴ |pages= ۱۱۸۳–۱۱۸۵ |year=۱۹۹۵ |month=May |pmid=۷۷۶۱۸۳۶ |doi=۱۰٫۱۱۲۶/science.۷۷۶۱۸۳۶ |url=http://www.sciencemag.org/cgi/reprint/268/5214/1183 |postscript= <!--None-->}}
* {{Cite journal |last۱=Weiss |first۱= G |last۲= von Haeseler |first۲= A |title=Estimating the age of the common ancestor of men from the ZFY intron |journal=Science |volume=۲۷۲ |issue=۵۲۶۶ |pages= ۱۳۵۹–۱۳۶۰; author reply ۱۳۶۱–۱۳۶۲ |year=۱۹۹۶ |month=May |pmid=۸۶۵۰۵۵۲ |doi= ۱۰٫۱۱۲۶/science.۲۷۲٫۵۲۶۶٫۱۳۵۹|url=http://www.sciencemag.org/cgi/reprint/272/5266/1359.pdf |postscript=<!--None-->}}
{{refend}}
 
{{reflist}}
== پەیوەند بە دەرەوە ==
* [http://news.nationalgeographic.com/news/2002/12/1212_021213_journeyofman.html بەڵگە نامەیەک کە داری بنە ماڵەیی مرۆڤ دووباره دەکێشێتەوە ] (له ''نشنال جئوگرافیک)''
* [http://www.veoh.com/collection/AgriculturalNews/watch/v415763FER9hC4c ڕازەکانی دی ئێن ئێی -- گەڕان بۆ ئادەم] (له ''نشنال جئوگرافیک)'' ئاگادار بن کە بۆ سەیرکردنی ئەم ڤیدیۆیه ئێوه دبێ Veoh دابەزێنن.
* [http://www.chartsgraphsdiagrams.com/evolution/mitochondrial-eve.html هێلکاریەکانی حەوای میتۆکۆندێریایی و ئادەمی کرۆمۆسۆمی Y ]
 
{{کرۆمۆسۆم}}
 
 
[[پۆل:ڕەچەڵیکڕەچەڵەک ناسی ژێنێتیکی]]
[[پۆل:دی ئێن ئێیئەی]]
[[پۆل:ژێنێتیک]]
[[پۆل:زنجیره ناسی ژێنێتیک]]
[[پۆل:گەشە سەندنی مرۆڤ]]
* [[پۆل:کرۆمۆسۆم Y]]
 
 
--Deioces Medes ‏١٢:٤٠، ٩ی ئازاری ٢٠١٤ (UTC)