شۆڕشی فەڕەنسا: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''شۆڕشی فەڕەنسی''' ١٧٨٩ - ١٧٩٩ کودەتایەکی ڕامیاری و شۆڕشێکی جەماوەری بوو کە لە ساڵی ١٧٨٩دا لە فەڕەنسا دەستی پێکرد و نەک فەڕەنسا بەڵکوو کاریکردە سەر ھەموو جیھان و بە جارێک ھەموو

جیھانی گۆڕی.

 

شۆرشی فەرەنسا بە یەکێک لەشۆرشە ھەرە مەزنەکانی مێژووی کۆن وھاوچەرخی مرۆڤایەتی دەزانریت ودەناسریت و دادەنریت. مەزنی و ناسنامەی ئەوشۆرشە بەتەنھا لەوەدا بەرجەستە نابیت، کەوا بووە مایەی بەرباکردن وئەنجام دانی کۆمەلیک کۆرانکاری وریفورم ونویکاری لەژیانی سیاسی وئابووری وکایەکانی تر، بەلکوئەوشۆرشەبەشیکی کەورەی ئەوسەداو وشکۆوھەیبەتەی کەبەیدای کرد، بەیوەندی بەوکاریکەرییەھەبووکەلەسەرکۆی کەلانی جیھان، بەتایبەتی ئەوروبادروستی کرد. دوای شۆرش وسەرکەوتنی شۆرش بنەماکانی دەولەتی نەتەوەیی لەفۆرمی مودیرنەدا دامەزرا. بزوتنەوەی فەلسەفەوئەدەب وھونەروریفۆرم. جاکسازی ھەموو ھاتەکایەوجومکەکانی ژیانی گەلی فەرەنسای کرتەوە. دەولەتی دامەزراوەیی لەسەربنەمای لەیەکتری جیاکردنەوەی دەسەلاتەکان بیک ھینرا. ئاین ودەسەلات لەیەکتری جیاکرانەوەلەسەربناغەی ئاین بۆخوداونیشتمان بۆھەموان. شۆرشی فەرەنساسیستەمی دەرەبەکایەتی رووخاند. دەستی کەنیسەوقەشەکانی لەخستەناوسیستەمی ئیداری وژیانی رۆژانە وکشتی کۆمەلانی خەلک دوورخستەوە. بیکەی (فەردانیەت). ھاولاتی بون دروست کرد. رۆلی تاک کەبیشترکەنیسەوئاین بەکشتی بزری کردبووکاراکرا. شۆرشی بیشەسازی کەشەکردنیکی کەورەو وەرچەرخانیکی بنەرەتی بەخۆوەبینی. شۆرشی فەەنسا بۆیەلە میژوودا بەشۆرشی بورجوازی دەناسریت جونکەسەرمایەداری وبەرھەم ھینانی سەرمایەوبەیوەندی یەکان بەرھەم ھینان وئامرازەکانی بەرھەم ھینانی سەرمایەداری لەفۆرم وناوەرۆکیکی نوئ لەھەناوی فەرەنساوکەلی فەرەنساخولقاندبۆیەش دەبینی دوای سەرکەوتنی شۆرشی ئیدی دەرەبەکایەتی ھەم وەکوفیکروکولتوورھەم لەفۆرمەئابوری وسیاسیەکەی ھەرەسی ھیناولەسەر دار وبەردووی دارووخاوی دەرەبەکایەتی سیستەمی سەرمایەداری وشۆرشی بیشەسازی لەفۆرمی مۆدریرنەدا کۆلەکە بنجینەییەکانی خۆی دامەزراند. دەبیت ئەوەش بکوتریت راستەئەوشۆرشەبەرھەمی راپەرینیکی جەماوەری وبزوتنەوەیەکی سیاسی جالاک بوو، بەلام بیشتردەیان فەیلەسوف وشاعیرورۆمان نووس وھونەرمەند.. لەریکەی شاکاری نوسین وبەرھەمی مەعریفی وھزری خۆیان کەوتبوونە دژایەتی کردنی سیستەمی دەرەبەکایەتی وکەنیسە، جونکە ھەردوولا بەیوەندیەکانیان بەکۆمەلیک رایەلەی بتەوبەیەکەوەکریدابوو، لەسەرکوت کردن ودژایەتی کردنی نویکاری ومافی مرۆف ھاوکاری یەکتری بوون، واتابەرلەبەربابونی شۆرش رۆشنکەروبیرمەندانی فەرەنساجومکەوسروشت وماھیەتی سیستەمەئاینی وکۆمەلایەتی وکولتوورییەکانی فەرەنسای بۆخەلکی فەرەنسائاشکراکردبوو، بگرە رای کشتی ئەو ولاتەیان لەدژیان سازوئامادەکردبوو. بۆیەش شۆرشی فەرەنسالەیەک کاتدابەرھەمی رابەرینی جەماوەروسیاسی ورۆشنبیرەکانە. راستەلەکاتی بەرباکردنی شۆرشەکەو دوای شۆرشیش سەرکردەکان ورابەرانی شۆرش توندوتیزی زۆریان ئەنجامدا. ھەزاران کەسیان بردەژێرمەقسەلەوسەریان بەراندن. بەلام دواترخودی ئەوانەئەوتووندو تیژیەیان بەرباکرد، خۆ شیان برانە ژێرمەقسەلەوسەریان بەرینرا. شۆرشی فەرەنسابەھۆی ئەوکاریکەریەی لەولاتی خۆی دروستی کرد دواتروەکوئەزموون ومودیل بۆدنیا گوازرایەوە.