خەواریج: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

[[شایەتمان|شایەتمان؛ شایەتی دان کە هیچھیچ خوایەک نیە بێجگە لە أللهأللە و محەمەد پێغەمبەری خوایە]]<br />[[نوێژ|نوێژکردن]] <br />

| style="color:#ffffff; background-color:#005e07;"|'''[[سەرچاوەىسەرچاوەی ياسادانانىیاسادانانی ئيسلامىئیسلامی|<font color="white">سەرچاوەىسەرچاوەی ياسادانانىیاسادانانی ئيسلامىئیسلامی]]'''

[[قورئان]] • [[فەرموودە]] • [[هاوەڵانیھاوەڵانی پێغەمبەر]]<br />[[کۆدەنگی ووتەی زانایان]] • پێوانە • ئیجتیهادئیجتیھاد

[[موحەممەد]] • [[پێغەمبەرەكانپێغەمبەرەکان]] • [[ئەهلیئەھلی بەیت]] • [[ھاوەڵەکان]]<br /> [[خەلافەتی ڕاشدین]] • [[دایکانی موسڵمان]]

| style="color:#ffffff; background-color:#005e07;"|'''مەزهەبەکانمەزھەبەکان<font color="white">'''

[[خەلافەتی ڕاشدین]]<br />[[دەوڵەتی ئەمەوی ]] • [[دەوڵەتىدەوڵەتی عەبباسىعەبباسی]]<br />[[دەوڵەتی فاتمیە]] • [[دەوڵەتی عوسمانی]]

| style="color:#ffffff; background-color:#005e07;"|'''ئیسلام لە جیهانداجیھاندا'''

'''خەواریج''' یان '''الشراة''' واتای (گۆڕاوەکان) ئەندامانی گروپێک بوون کە دەرکەوتن لەیەکەم سەدەی ئیسلام لەکاتی یەکەم فیتنەدا، لە قەیرانی سەرکردایەتی لەدوای مردنی [[محەمەد]] (د.خ). ئەویاخیبوونە دەستی پێکرد دژی دەسەڵاتی [[عەلی کوڕی ئەبووتالیب]] لەدوای ئەوەی ڕازی بوو بۆ ناوبژی لەگەڵ ڕکابەرەکەی کە [[موعاویە کوڕی ئەبووسوفیان]] بوو، لەهەمانلەھەمان کاتدا خەواریجەکان [[عەلی کوڕی ئەبووتالیب|ئیمامی عەلی]]ان شەهیدشەھید کرد و بۆ سەدان ساڵ بوونە سەرجاوەی ئاژاوە بۆ خەلافەت.<ref>عبد الحمید، د. عرفان: دراسات فی الفرق والعقائد الإسلامیە، مطبعة، أسعد، بغداد، ط٢، ١٩٧٧،ل٨٤.</ref>

خەواریجەکان چەند ناو نازناوێکیان هەیەھەیە:

*أهلأھل النهروانالنھروان: ناوی یەکێکە لە شوێنانەی کە جەنگ و شۆڕشیان تیاکرد.

*الشُراة: خەواریجەکان ئەم ناوەیان بەلاوە خۆش بووە گوایە خۆیان بە خودا فرۆشتووە و لەبەرامبەردا بەهەشتیانبەھەشتیان بەنسیب دەبێت.

*الـمُحَكّمةالـمُحَکّمة: سەرچاوەی ئەم ناوە دەگەڕێتەوە بۆ ئەوکاتەی کە ڕێکەوتن لە نێوان [[عەلی کوڕی ئەبووتالیب|ئیمامی عەلی]] و [[موعاویە کوڕی ئەبووسوفیان]] ئەنجام درا.

*الـحَرُورِيةالـحَرُورِیة: سەرەتا بە حەروریەکان ناسرابوون، لەوکاتەدابوو کە لە [[عەلی کوڕی ئەبووتالیب|ئیمامی عەلی]] جیابوونەوە و چوونە گوندێک نزیکی شاری کوفە دانیشتن بەناوی حەرەورا.

وەچەندەهاوەچەندەھا ناو ناوەتۆرەی کەشیان هەبووھەبوو وەک (المارقة)لە ئاین دەرچووان، (البغاة)یاخیبووان، (النواصب)دوژمنانی ئەهلیئەھلی بەیت.