دی فاکتۆ: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''''دی فاکتۆ''''' (بە[[ئینگلیزی]] و [[لاتینی]]: ''De facto''، بە [[عەرەبی]]: حكم الأمر الواقع) دەربڕینێکی [[لاتینی]]یە بەواتای "پەیوەندیدار بە ڕاستەقینە" ـوە دێت. لەیاسادا، زۆربەی جاران بەواتای "بەکرداریی بەڵام بەبێ ئاماژەکاریی یاسایی" یان "بەکرداریی یان لەڕاستیدا، بەڵام بەفەرمیی دانەمەزراوە" ـدێت. بەشێوەیەکی باو، وەک پێچەوانەیەک بۆ دەستەواژەی [[دێ جۆری]] دێت ( کەمانای "پەیوەندیدار "بەیاسا"ـوە دێت).<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/De_facto {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170803102252/https://en.wikipedia.org/wiki/De_facto |date= ٣ی ئابی ٢٠١٧ }}</ref> پێناسەیەکی تر بۆ دی فاکتۆ بریتییە لەوەی کە شتێک لەسەر زەمینی ڕاستەقینەیی جێبەجێ بکرێت بەڵام مەرج نییە بە یاسایەکی هەنووکەیی باسی لێوەکرابێت یان بەڕێوە ببرێت<ref>https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%AD%D9%83%D9%85_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%85%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9 {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170525143321/https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%AD%D9%83%D9%85_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%85%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9 |date=٢٥ی ئایاری ٢٠١٧ }}</ref>.نموونەی ئەمەش بەڕێوەبردنی [[هەرێمی کوردستان]] بوو لەلایەن پارتە کوردییەکانەوە لەناوچەیەکی ئۆتۆنۆمیدا لەدوای [[ڕاپەڕینی ١٩٩١ی کوردان]] کە لەسەر زەمینی ڕاستەقینەیی ئەو کارە جێ بەجێ دەکرا بەڵام هەرگیز نە دەستووری عێراقیی نە هیچ یاسایەک لەو کاتەدا باسی لەوە نەکردبوو و ئەو کارە لەچوارچێوەی هیچ یاسایەکدا جێ بەجێ نەدەکرا.