ئەڵمانیای نازی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

== مێژوو ==

[[پەڕگە:Bundesarchiv Bild 183-S33882, Adolf Hitler retouched.jpg|170px|وێنۆک|چەپ|وێنەی [[ئادۆڵف ھیتلەر]]، چانسێلۆری ئاڵمانیا (١٩٣٣-١٩٤٥)]]

 

لە ١٩٣٥دا ئاڵمانیا دەستی بە سەر [[سار (لێژنەی نەتەوەکان)|سار]] و [[ڕینلەن]]دا گرت، کە ھەردووی ئەمانە بە پێی پەیمانی ڤێرسای لە ئاڵمانیا سەندرا بوون.<ref>Fulbrook 1991, pp. 188–189.</ref> لە ساڵی ١٩٣٨ [[نەمسا]] و دواتر لە ساڵی ١٩٣٩ [[چیکوسڵۆڤاکیا]] کەوتە ژێر دەسەڵاتی ئەڵمانیا. لە ١ی سێپتەمبری ١٩٣٩ ئەرتەشی [[ڤێرماخت]] ھێرشی کردە سەر [[پۆڵەندا]]، لە لایێکی دیکەیشەوە [[ئەرتەشی سوور]]یش ھێرشی کردە سەر پۆڵەندا، لە ئاکامدا لە ماوەیێکی زۆر کورت دا پۆڵەندا بەتەواوی مسۆگر بوو. دوای ئەم ڕووداوە بە شێوازێکی فەرمی، [[بریتانیا]] و [[فەڕانسە]] دەستپێکردنی شەڕ لە نێوان خۆیان و ئەڵمانیایان ڕاگەیاند.<ref> Fulbrook 1991, pp. 190–195.</ref> ئەمە بوو بە سرەتای [[شەڕی جیھانی دووەم]]. لە ماوەیێکی کورت دا، ئەڵمانیا و [[وڵاتەکانی تەوەر]] توانیان دەست بە سەر زۆربەی بەشەکانی [[ئورووپا]] و باکووری [[ئەفریقا]]دا بگرن. دواتر ئەڵمانیا و [[وڵاتەکانی تەوەر|ھاوپەیمانەکانی]] تێکۆشان کە بریتانیا لاواز بکەن و بە جۆرێک لە ڕێکەوتننامەی بە دڵخوازی خۆیان بە سەری ئەودا بسەپێنن، بەڵام ئەم پلانە سەرنەکەوت. دواتر ئەم ھێزانە ھێرشیان کردە سەر [[یەکێتیی سۆڤیەت]] کە ئەمە بە ھۆی بوونی ڕێکەوتن نامەیێک لە نێوان ''یەکێتی سۆڤیەت و ''ئاڵمانیا'' چاوەڕوان نەدەکرا. ھاوکات لەگەڵ ئەم ھێرشەی ئاڵمانیا، [[ئیمپراتۆری ژاپۆن]]یش ھێرشی کرە سەر [[ھێرشی پێرل ھاربر|پێرل ھاربر]]ی [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا]] و بە جۆرە پەرەی دا بە شەڕی نێوان ''ھێزەکانی تەوەر'' و [[وڵاتە ھاوپەیمانەکان|ھاوپەیمانی وڵاتەکان]]. شەڕی ئاڵمانیا و ''یەکێتیی سۆڤیەت'' لە ستالینگراد کە بە [[شەڕی ستالینگراد]] ناسرا بوو بە ھۆی دۆڕانی ئاڵمانیا و ناچاری کرد لە پاشە کشان لە جبھە خۆرھەڵاتیەکان.<ref> Fulbrook 1991, pp. 190–195.</ref> لە سیپتەمبری ساڵی ١٩٤٣ [[ئیتاڵیا]] کە ھاوپەیمانی ئاڵمانیا بوو، لە شەڕەکەدا شکستی ھێنا و کەوتە ژێر دەسەڵاتی ھێزە ھاوپەیمانەکان، ئەمە جبھەیێکی نوێ لە نێوان ئاڵمانیا و ھێزە ھاوپەیمانەکاندا کردەوە. لە [[ڕۆژی دی]]دا ھێزە ھاوپەیمانەکان لە خۆرئاواوە جبھەیێکی تریان بەرەوڕووی ئاڵمانیا کردەوە و دەستیان بە پێشکەوتن بەرەو [[بەرلین|پایتەخت]] کرد. لە ٨ مانگی مەیی ساڵی ١٩٤٥ دوای ڕووخانی بەرلین و بە دەستی ''ئەرتەشی سوور''، شەر کۆتایی ھات.<ref>Steinberg, Heinz Günter (1991) (in German). Die Bevölkerungsentwicklung in Deutschland im Zweiten Weltkrieg: mit einem Überblick über die Entwicklung von 1945 bis 1990. Kulturstiftung der dt. Vertriebenen. ISBN 978-3-88557-089-9.</ref>