ھانا ئارێنت: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

| ناوی کاتی لەدایکبوون = هاناھانا ئارێنت

| شوێنی لەدایکبوون = [[هانۆڤەرھانۆڤەر]]

| هۆکاریھۆکاری مردن =

| هاووڵاتیھاووڵاتی = ئەڵمانیا

| ناسراو بە هۆیھۆی =

| هاوسەرھاوسەر =

| پەراوێزەکان =}}

هاناھانا ئارێنت( (ئینگلیزی: Hannah Arendt)، لە دایكبوویدایکبووی 14١٤ ئۆكتۆبەریئۆکتۆبەری 1906ی١٩٠٦ی [[هانۆڤەرھانۆڤەر]]ی ئەڵمانیا و کۆچیی دوایی ٤ی دیسەمبەری ١٩٧٥ [[نیویۆرک]]ی ئەمریکا، فەیلەسووف و مێژوونووسی بە ڕەچەڵەک ئەڵمانی-جوولەکە.

هاناھانا ئارێنت لە دایكبوویدایکبووی 14١٤ ئۆكتۆبەریئۆکتۆبەری 1906ی١٩٠٦ی [[هانۆڤەرھانۆڤەر]] ئەڵمانیایە، تەنیا منداڵی پاوڵ مارتای بە ڕەگەز جولەكەیجولەکەی ڕووسییە، بە سەرەتایەكیسەرەتایەکی پڕخەم و ئازار ژیانی دەست پێكردووە،پێکردووە، كەکە لەگەڵ كۆچیکۆچی دوایی پاوڵی [[ئەندازیار]] و نەهامەتییەكانینەھامەتییەکانی جەنگی جیهانیجیھانی یەكەمیەکەم هاوكاتھاوکات بووە، پاشتریش ئارێنت بەشێكبەشێک لە ژیانی لەگەڵ ئیڤا و كلاراکلارا بەسەر بردووە پاش ئەوەی مارتای دایكیدایکی شوی كردووەکردووە بە مارتن بیرواڵدی باوكیانباوکیان.

ئارێنت پاش تەواوكردنیتەواوکردنی خوێندنی ئامادەیی لە [[كۆینگسکۆینگس بێرگ]]، ساڵی 1924دا١٩٢٤دا دەستی دایە خوێندنی [[کۆمەڵناسی]]ی لە [[زانكۆیزانکۆی ماربێرگ]]، پاشان لەبەردەستی فەیلەسوفی لاو [[مارتن هایدگەرھایدگەر]]ی (1889١٨٨٩-1976١٩٧٦) مەزنە فەیلەسوفی هاوچەرخداھاوچەرخدا و هەرھەر لەو زانكۆدازانکۆدا دەستی دایە خوێندنی فەلسەفە و لە ساڵێكیساڵێکی پەیوەندی مامۆستا و خوێندكاریخوێندکاری پەیوەندی خۆشەویستیش لە نێوانیاندا درووست بوو،

كەکە بە درێژایی نیو سەدە جۆرێكجۆرێک لە جۆرەكانجۆرەکان ئەو پەیوەندییەیان بەردەوام بوو، لەو ماوەیەدا هایدگەرھایدگەر هەمھەم مامۆستاو هەمھەم خۆشەویست بوو، هاناشھاناش ئیلهامئیلھام و نیگابەخشی مامۆستاكەیمامۆستاکەی بووە، پاشانیش چووەتە [[زانكۆیزانکۆی هایدلبێرگھایدلبێرگ]] و بە سەرپەرشتیاری [[كارڵکارڵ یاسپێرس]]ی فەیلەسوف و دەرونناسی ئەڵمانی نامەی دكتۆراكەیدکتۆراکەی بە ناوی (چەمكیچەمکی خۆشەویستی لە ئەندێشەی كلتورداکلتوردا) پێشكەشپێشکەش كردووە،کردووە، هاوكاتھاوکات لەگەڵ ئەمانەشدا لە [[زانكۆیزانکۆی بەرلین]]دا ئیلاهیاتیئیلاھیاتی مەسیحی خوێندووە. ساڵی 1929دا١٩٢٩دا لەگەڵ گۆنزیر ئەندێر بابەتی بڵاودەكردەوەبڵاودەکردەوە.

بەهۆیبەھۆی گەشەكردنیگەشەکردنی بیرۆكەیبیرۆکەی [[ئەنتی – سەمیتیزم]]، جوولەكەكانیجوولەکەکانی ئەڵمانیا ڕووبەڕووی گرفت بوونەوە، هەرھەر لەبەر ئەمەش بوو لەساڵی 1933١٩٣٣ دەستی دایە چالاكیچالاکی سیاسی و هاوكاریھاوکاری رێكخراویرێکخراوی زایۆینی ئەڵمانی دەكرد،دەکرد، كەکە پێشڕەوی دەكرادەکرا لەلایەن (كۆرتکۆرت بلومێنت فیڵد) ەوە بۆ گەیاندنی گرفتی قوربانیانی نازیزم و توێژینەوەی دەكرددەکرد لەسەر پڕوپاگەندەی ئەنتی-سەمیتیزم هەرھەر لەبەر ئەمەش بوو خرایە بەندیخانەی [[گێستاپۆ]]وە، بەڵام پاش بەدەست هێنانیھێنانی سۆزی دەرگاوانی بەندیخانەكەبەندیخانەکە ڕزگاری بوو و لەگەڵ [[ڤاڵتێر بنیامین]] و هەندێكھەندێک بیرمەندی تردا هەڵهاتنھەڵھاتن بۆ [[پاریس]]، لەماوەی 10١٠ ساڵی مانەوەی لە پاریسدا خۆی بە هاوكارییھاوکاریی بۆ منداڵانی ئاوارەوە سەرقاڵ كردبوو کردبوو.

ئارێنت بە یەكێكیەکێک لە فەیلەسوفە هاوچەرخەكانھاوچەرخەکان دادەنرێت کە پاش [[سیمۆن دی بۆڤوار]] دیارترین ژنە فەیلەسوفە، بەڵام ئەو فەیلەسوفێكیفەیلەسوفێکی ستماتیكیستماتیکی نییە وەكوەک كانتکانت و هیگڵ،ھیگڵ، بەڵكوبەڵکو تاڵەكانیتاڵەکانی ئەندێشەی ئەو بە شێوەیەكیشێوەیەکی وا لێكلێک ئاڵاون كەکە لە شێوەی چنراوێكداچنراوێکدا دەردەكەون،دەردەکەون، واتە بە كۆششکۆشش و هەوڵدانیھەوڵدانی بەردەوام دووبارە دەتوانرێت دروست بكرێتەوەبکرێتەوە.

== هزرھزر ==

ئارێنت لەو فەیلەسوفانەیە كەکە ڕەخنەی هەیەھەیە لە مۆدێرنە و لە بەرهەمەكانیدابەرھەمەکانیدا دوو چەمكیچەمکی سەرەكیسەرەکی جێی بایەخن ئەوانیش سیاسەت و فەلسەفەن . هانسھانس جۆنسی فەیلەسوفی بەناوبانگی ئەڵمانی و نووسەری كتێبیکتێبی بنەماكانیبنەماکانی بەرپرسیاری دەڵێت:(هاناھانا بووە هۆیھۆی بەرزكردنەوەیبەرزکردنەوەی ئاستی گفتوگۆكردنگفتوگۆکردن و باسكردنباسکردن لە بواری تیۆری سیاسیدا و میتۆدی لێكۆڵینەوەكانیلێکۆڵینەوەکانی بەسەر ئایدیا و چەمكەكانیچەمکەکانی بە كۆمەڵگایکۆمەڵگای ڕۆشنبیری سەپاند)، ئارێنت پێی وایە كاتێكکاتێک كەکە مرۆڤێكمرۆڤێک بیر ناكاتەوەناکاتەوە بوونی نیە، مەبەستی لە سیاسەت تێگەیشتنە نەكنەک كاركردن،کارکردن، كەکە گۆڕانكاریگۆڕانکاری بەسەر پەیوەندی ئێمە و ڕابردوودا هێناھێنا و دەڵێت بیركردنەوەبیرکردنەوە واتە بیرهێنانەوەیبیرھێنانەوەی ڕابردوو و پەیوەستكردنیپەیوەستکردنی بە ئێستاوە، من كاتێكکاتێک بە دووی ڕابردوودا وێڵم ڕاوچییەكمڕاوچییەکم بەنرخترین چەمكچەمک وەكوەک مرواری دەرئەهێنمدەرئەھێنم.

بەڕای ئەو مرۆڤ ئازاد بوون دەبێت ڕۆڵی هاوڵاتیھاوڵاتی لە چوارچێوەی گشتیدا ئەنجام بدات، بەم شێوەیە كاریکاری سیاسی لە فەزای گشتی دەرخەری واتای ئازادی مرۆڤە، بەپێی بۆچوونەكانیبۆچوونەکانی ئەو لە دەرەوەی چوارچێوەی سیاسەت ژیانی مرۆڤ نەكنەک لە بەرامبەر توندووتیژی ئەوانی دیكەدادیکەدا دەكەویتەدەکەویتە مەترسییەوە، بەڵكوبەڵکو بێمانا و بێ ریشەیە، بەم شێوەیە بواری گشتی سیاسی فەزایەكەفەزایەکە كەکە لەچوارچێوەی ئەودا ئازادی تاكەكەسیتاکەکەسی تاكەكانتاکەکان دەدرەوشێتەوە و كارکار و بەرهەمەكانیبەرھەمەکانی مانا پەیدا دەكەندەکەن.

حەمەکەریم، شادان(٢٠١٤)،هانا، ھانا ئارێنت و ئەندێشەكانیئەندێشەکانی، ،گەورەترینگەورەترین تاوانی ئەخلاقی هەرھەر مرۆڤێكمرۆڤێک بیرنەكردنەوەیەبیرنەکردنەوەیە. کۆڤاری تاوی کۆمەڵایەتی.