ھێمن: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
چاکسازیی نووسە عەرەبییەکان، شائەمراز
ھێڵی ٩:
| شوێنی مردن = [[ورمێ]]
| ھۆکاری مردن =
| شوێنی دۆزینەوەی تەرم = مقبرهمقبرە الشعرای مهابادمھاباد
| شوێنی لەدایکبوون = [[لاچین، مەھاباد|لاچین]]، [[مەهابادمەھاباد]]
| نەتەوە = [[کورد]]
| ناوەکانی تر =
ھێڵی ٤٢:
|واژوو =
| ماڵپەڕ =
| پەراوێزەکان =}}
}}
'''محەمەد ئەمین شێخولئیسلامی موکری''' ناسراو بە '''ھێمن''' یان '''ھێمن موکریانی''' (بەھاری ١٩٢١ لە [[مەھاباد]] – ١٦ی نیسانی ١٩٨٦ لە [[ورمێ]]) [[شاعیر]]، [[نووسەر]] و [[وەرگێڕ]]ی گەورەی [[کورد]] بوو.
 
Line ٤٩ ⟶ ٤٨:
[[پەڕگە:Mamosta-Hemin.jpg|وێنۆک|چەپ|250px|مامۆستا ھێمن]]
[[پەڕگە:Hejar-Hemin-MewludMem.jpg|وێنۆک|چەپ|250px|[[هەژار]]، [[ھێمن]] و [[موحەممەد مەولوود مەم]]]]
ھێمن کوڕی سەید حەسەنی موکری و لە بنەماڵەی مەلا جامی [[چۆڕ]]ی بووە. دایکی ناوی زێنەب و کچی شێخی بورھان بووە کە ئێستا بنەماڵەیەکی گەورەی [[موکریان|موکریانن]]. ھێمن بەھاری ساڵی ١٣٠٠ی کۆچی ھەتاوی بە شەوی جێژنی بەرات لە گوندی لاچینی سەر بە شاری [[مەھاباد]] چاوی بە گەردوون ھەڵێنا. بە بوونی ھێمن شیری دایکی وشک دەبێ و بە شیری ژنێکی دیکە فڕچک (گۆج) دەکرێ و دوای بوونی ئەو، دایکی لەشی ساغ بە خۆیەوە نابینێ.
 
ھێمن لە رۆژگارێکدا لە دایک دەبێ کە [[ڕەزاشا]] جڵەوی حکوومەتی پێیە کە لاسایی [[ئاتاتورک]]ی دەکردەوە. جلوبەرگی [[کوردەواری]] بە تەواوی قەدەغە دەکرێ و ئەوەندەی لە دەستی ھات، سووکایەتی بە خەڵک کرد و شەپکە و تەپڵەی ھێنا نێو بازاڕەوە. ھێمن لەم کەش و ھەوایەدا گەورە دەبێ، بەش خوراوی و کۆیلەتی ئینسان وەکوو خوێن لە مێشک ودەمار و ئێسک و پێستی دا دەگەڕێ و دەبێتە سەربەندی ژیانی.
 
لە کاتی منداڵیدا گوێچکە بە حەکایەتەکانی دایە مرۆت دەگرێ، کە پیرێژنێکی دنیا دیو‌دیو بووە و زۆر شتی بەنرخی لێ فێر بووە. ئەلف‌وبێ لای سەعیدی ناکام دەخوێنێ و پێش ئەوەی ئەلف‌وبێی فێر بکا، بزنۆکێ و مەڕنۆکێی حوسێنی حوزنی موکریانی بۆ دەخوێنێتەوە و ھێمن لە بەری دەکا و ھەروەھا شێعرەکانی [[شێخ ڕەزای تاڵەبانی|شێخ ڕەزا]] و زۆر شتی دیکەی لێ فێر دەبێ و پاشان بۆ درێژە دانی خوێندن، باوکی دەینێرێتە [[مەھاباد]] و لە قوتابخانەی سەعادەتی ئەو شارە دەست بە خوێندن دەکا. ھێمنێکی لادێی کە جگە لە [[زمانی کوردی]] ھیچی دیکەی نەدەزانی و لەو قوتابخانەیش کەس نەیدەتوانی بە [[کوردی]] قسە بکە، منداڵان گاڵتەی پێدەکەن و پێی دەڵێن [[کورمانجی|کرمانج]]، چونکە ئەو کاتە لە مەھاباد بە خەڵکی دێیان دەکوت کرمانج، ھێمن ئەو ساڵە خوێندنی بە سەرکەوتنێکی زۆر باشەوە تێپەڕ دەکا و ھاوین دەگەڕێتەوە بۆ ئاوایی و لە لای مەلای دێ و باوکی دەرس دەخوێنێ و تەمرینی نووسینی خەت دەکا. باوکی کە دەزانێ خەتی خۆش بووە، دەستی پێ لە خوێندن ھەڵدەگرێ و دەڵێ: بڕۆ دەرسی مەلایەتی بخوێنە. ھێمن کە ھیچ کات خۆشی لە مەلا نەھاتووە، تووشی ئەم تاڵییە دەبێ و چوار ساڵ لە خانەقای شێخی بورھان دەخوێنێ، بەلام ئەو خوێندنە ھیچ کەڵکێکی نابێ، چونکە ئەو چوار ساڵە بە گاڵتە دەباتە سەرێ و لە خانەقای شێخی بورھان کە ٨-٩ نەفەر دەبن، جگە لە [[ھەژار]] و ھێمن تەوای خاڵۆزا و پوورزا دەبن، پاشان دەچێتە لای مامۆستا فەوزی و رێگای ژیانی پێ نیشان دەدا و ساڵ و نیوێک لە لای ئەو دەرس دەخوێنێ.
 
ھەژار لە پێشەکی دیوانی سەیفولقوزاتدا، بەم جۆرە باسی خۆی و ھێمن دەکا:
<blockquote>
ھێمن و من دوو منداڵی کرچ وکاڵی لەڕ و قرخن، بە تەمەن دە دوازدە ساڵ بووین، لە خانەقا گەیبووینە یەک، نا خێری گیانمان دەرس بخوێنین، خویندنی چی؟ دوو گێل و حۆلی پەڕ بڵاو، لە یەک دەمدا لە لای دوو مامۆستا دامەزراین، یەکی ریش پان، لە [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]] شارەزایە و خەتی نییە، ئەوی دی گەردەڵ، [[فارسی]] زانە و خەتی خۆشە. جا وەرە شەق و دار بخۆ، خۆ جنێو ھەر باسی ناکرێ، سوێندی کەسم لە سەر نییە، ئەگەر بڵێم تڵپاتی تەڕیش فێر نەبووین، نیسکێک درۆی تێدا نییە، ماڵم ھەقە لە ترێ دزینی ناو رەزی، لە پللار دەداران گرتن، لە راوی دووپشک و ئەسپێ و کێچ و جوجە و قوڕ شێلان و ھێلکە لە ھێلانە دەرھێنان، ھیچ کەس تۆزی نەدەشکاندین. بۆ نەگبەتی ھێمن وە [[شێعر]] ھاتبوو، ھەروا گارە گارەی دەھات، جار و بارە شێعرێکی نیوە و کۆڵەی خواری لاپانی دادەنا، بە فیزەوە نیشانی دەدام. یانی ھا بم ناسە، من چیم، منی کڵۆڵ نەمدەتوانی مێعریش بکەم.
</blockquote>
 
بەو جۆرە شێعر کوتنی ھێمن لە خانەقاوە سەری ھەڵداوە و پێگەیشتووە. لە گوندی کولیجە لە لای سەید عەوڵای سەید مینە کە پیاوێکی نەخوێندەوار بووە، بەڵام زۆر زانا و تێگەیشتوو دەبێدەبێ، ،ماوەیەکماوەیەک دەرس دەخوێنێ و بە گەورەترین مامۆستای، مامۆستا ھێمن حیساب دەکرێ. تەمەنی ھیمن دەچێتە سەر و بۆ ئەوەڵین و دوایین جار لە گوندی کولیجە عاشق دەبێ، عیشقێکی پاک و خاوێن و ئاسمانی، بەڵام ئەم عاشق‌بوونە زۆر ناخایەنێ و لێک جیا دەبنەوە و ھەر لەو گوندە فێری سواری و تەقڵە و راوە کەو و کەروێشک دەبێ. ساڵی ١٣١٧ی [[کۆچیی ھەتاوی]] کە تەمەنی ١٧ ساڵانە دەبێ، مامۆستاکەی گوندی کولیجە بە جێ دێڵێ و ئەویش دەگەڕێتەوە بۆ گوندی خۆیان واتە شیلاناوێ کە ماڵیان چبووە ئەوێ و مل لە کار و کاسبی ھەڵدەکێشێ و بە ڕۆژ خەریکی کاری کشت و کاڵی دەبێ و شەوانە خەریکی خوێندنەوە و شێعردانان، باوکی پێی دەزانێ و دەفتەری شێعرەکانی دەسووتێنێ.
 
ھێمن کە یەکێک بوو لە گەورەترین شاعێران و نووسەرانی کورد لە سەدەی بیستەمدا، لە باری پاراستن و بووژاندنەوەی فەرھەنگ و ئەدەب، گەو‌رەترین ھەقی خستۆتە سەر نەتەوەکەی، چونکە لە تاریک وروونی بەیانی ژیانی‌دا، بۆ خڕ کردنەوەی کۆماکانی ئەدەبی کوردەواری و ورد بوونەوە لە وشەکانی، بە کەو کردن و ھەڵاواردنی غەوارەکانی و سوورکردنی خرمانی [[زمانی کوردی]]، کەوتە کار و تەنانەت گوڵ ھەڵگرتنەوە و پاشەرۆکیشی بۆ خەڵکی دیکە نەھێشتەوە.
 
بە ئاوا‌رەیی و دەربەدەری توانی کتێبی ناڵەی جودایی بنووسێ، ئەگەر بە جوانی لێی ورد بینەوە، دەبینین کە ناڵە و ھاوار و فیغانی دڵە، ناسۆرییە، خول دانەوە و نزا و ھاوار و ئازاری ناخ و ماندوویەتی ھزر و نائارامی رۆح و بێ تاقەتی جەستەیە بەرامبەر جودایی،جوداییجودایی، جودایی لە خێزان، لە خانوو، ماڵ و گوند و گەڕەک، شاخ ودەشت و دراوسێ و کەس و کار و یادگارەکانی سەردەمی منداڵی و لانەی گەورەبوون و گەلێ شتی بە نرخی دیکە کە لە یاد ناکرێن ولە دەروون دوور ناکەونەوە.
 
دیارە ھێمن مردووە و لە نێومان دا نەماوە، بەڵام ئاسەوارەکانی و یادگارەکەی کاتی پیری ھەر ماون و بە دیتنی ئەوان ھیچ کاتێک ھێمنیش لە بیر ناچێتەوە. ھێمن شاعێرو زانای فەرھەنگ دۆست و تێکۆشەری رێگای بووژاندنەوەی [[کورد]] و فەرھەنگەکەی بوو، خاوەن بیر و تێفکرین و بیر کردنەوە بوو. ھێمن دەنگی بەرزی ئازادی، ئاشتی و [[دیموکراسی]] خوازی کورد بوو. خوازیاری یەکیەتی گەلان بوو. کوردایەتی ھێمن، مرۆڤایەتی بوو. شاعێری جوان پەرەست، شاعێری بابردەڵە، کە بێبەش لە ئاو وخاک و وڵاتی خۆی، پەڕیوەی سنوور و موبتەلای دەستی ڕۆژگار، پیری ھەناسە سوار، دەرکراوی بە زۆر دابڕاوی یار و ئازیزانی، بولبولی بێبەش لە گوڵزار و چەمەن، بێ ئەنیس و ھاودەم، عاشقی دڵ پڕ لە ئەوین و خۆشەویستی وڵاتەکەی، ھەنگاو بە ھەنگاو خەم بە دوای مامۆستای ئازیزەوە بوو، وەکوو سێبەری خۆی رۆژێک لێی جیا نەبۆتەوە و رۆژی شادی ڕووی لە دڵە خەمبارەکەی نەکرد، ئەو مرۆڤە بێ نازە خۆ لە ئاسن و پۆڵا دروست نەکراوە، بەڵکوو لە خوێن و گۆشتە، بۆیە پڕ بە دڵی خۆی ئەناڵێنێ و بە ئاوازێکی بە سۆزەوە ئەڵێت:
 
{{شیعر
|پارچە گۆشتێکە، دڵی من روو نییە
|ناڵە ناڵی من درەنگە زوو نییە}}
}}
 
لە شێعرێکی دیکەدا دەڵێ:
Line ٧٧ ⟶ ٧٥:
{{شیعر
|شینم زۆر گێڕاوە، شادیم کەم دیوە
|ئەڵێن ھەیە، بەلام نەمدیوە‌نەمدیوە}}
}}
 
شاعێر، شینی یەکجار زۆر دیوە، بەڵام شادی و کامەرانی بە دەگمەنیش نەدیوە و ئەزانێ شادی ھەیە، زۆر کەس لە گەڵیا راز و نیاز دەکەن، بەڵام ھێمنی خەمبار ھەر نەیدیوە، لە لای ھەر وەکوو نامۆیەکە، وەکوو دوژمنێکە، بۆ ماوەیەکی کەمیش روو لەو ناکات. مامۆستای بەڕێزمان شێعرە تەڕ وناسکە جوانەکانی، زۆربەی زۆری بە خەم زاخاوە، خەم کاری زۆری تێکردووە، بۆیە بە ھیچ جۆرێ ناتوانێ خۆی لە شەپۆل لابدات. ھێمن شاعێری گەل ،گەل، شاعێری عیشق و ئازادی، دڵە گەورەکەی ھەتا ئەو رۆژەی لە لێدان کەوت، بۆ گەلەکەی و ئازادی نیشتمان لێی دا.
 
بە فەرموودەی خۆی:
Line ٨٦ ⟶ ٨٣:
{{شیعر
|ھەتاکوو دوا پشوو رێبواری رێگەی ئێشق و ئازادیم
|ئەگەر بێجگە لە ناکامیش نەبینم، بەرھەمێکی تر}}
}}
 
== شاعیری گەل ==
Line ٩٣ ⟶ ٨٩:
دوکتور عەبدوڕەحمان قاسملوو
 
ئەوڕۆکە هەرھەر کەس لە ئەدەبی کوردی شارەزا بێ ناوی هێمنیھێمنی بیستووە. شێعرەکانی خوێندۆتەوە و بێگومان دەزانێ کە هێمنھێمن یەکێک لە شاعیرە هەرەھەرە بەرزەکانی کوردی سەردەمی ئێمەیە، بەڵام شێعری هێمنھێمن هەرھەر لە سەرەتاوە لە چوارچێوەی ئەدیب و نووسەران دەرچووە، لە ناو کۆمەڵانی خەڵکی کوردستاندا بڵاو بۆتەوە و هەرھەر لە سەرەتاشەوە لە دڵی هەمووھەموو کوردێکی دڵسۆز و نیشتمان‌پەروەر کاریگەر بووە و ئەوانی بەرەو خەبات لە پێناوی ڕزگاری گەلی کورددا هانھان داوە. هێمنھێمن لە سەرەتاوە شاعیری گەلە و هەرھەر بە شاعیری گەلیش ماوەتەوە. سی ساڵ زیاترە هەزارانھەزاران خەباتکەری کورد پێکەوە لە گەڵ هێمنیھێمنی شاعیر هاوارھاوار دەکەن:
گەرچی تووشی ڕەنجەڕۆیی و حەسرەت و دەردم ئەمن
قەت لە بەر ئەم چەرخە سپڵە نابەزم مەردم ئەمن
من لە زنجیر و تەناف و دار و بەند باکم نیە
لەت‌لەتم کەن، بمکوژن، هێشتاھێشتا دەڵێم کوردم ئەمن
 
هێمنھێمن عاشقی کێو و تەلان و بەندەن و بەردی کوردستانە، نیشتمانی، تەبیعەتی وڵاتەکەی باش دەناسێ و لەگەڵی پەروەردە بووە. لە «بەهاریبەھاری لادێ»، «بەهاریبەھاری کوردستان»، «شەنگەبێری»، «فریشتەی پەڕیوە» و زۆر شێعری تریشدا نیشانی دەدا کە لە ناسین و ناساندنی تەبیعەتی کوردستان و جوانیەکانیدا چەندە شارەزا و مامۆستایە. جێگای سەرسوڕمانیش نیە هێمنھێمن لە گەڵ تەبیعەت گەورە بووە و لە تەبیعەت ئیلهامیئیلھامی وەرگرتووە. کەسێک تەبیعەتی کوردستانی دیتبێ و نەک هەرھەر دیتبێ بەڵکوو لەگەڵی تێکەڵاو بووبێ، هێمنھێمن بە ناهەقناھەق نازانێ کە دەڵێ:
بەهەشتەبەھەشتە کوردەواریی من، بەهەشتەبەھەشتە
 
هێمنھێمن لە شێعری خۆیدا زۆر جار باسی زۆرلێکراوی نەتەوەی دەکا، لە مافی خوراوی گەل دیفاع دەکا، ئارەزووی ئەوەیە کورد هەرچیھەرچی زووتر لە ستەمی نەتەوایەتی ڕزگار ببێ، بوونی ئەو ستەمە بە سەرچاوەی زۆر بەدبەختی و کوێرەوەری و بێبەشی دەزانێ. لە «دواڕۆژی ڕووناک»دا دەڵێ:
لەمێژ بوو حەقی کورد دەخورا بە فیڕۆ
لەمێژ بوو کورد بوو دەیکرد شین و ڕۆڕۆ
Line ١٠٨ ⟶ ١٠٤:
سەری سەرداری کورد بوو وەکوو گۆ
 
هێمنھێمن بە تایبەتی زۆر پەرۆشی ئەوەیە کە لە کوردستانی ئێران زمانەکەی ئازادی پەرەئەستاندنی نیە، ئەدەبەکەی بڵاو ناکرێتەوە، فەرهەنگەکەیفەرھەنگەکەی پێشێل دەکرێ. لە «رۆژگاری ڕەش»دا دەڵێ:
داخرا دەرکی ڕۆژنامە
شکاون نووکی خامە
Line ١١٦ ⟶ ١١٢:
گیران شاعیر و نووسەر
 
هێمنھێمن نەتەوەکەی خۆی خۆش دەوێ، لەوەش زیاتر نەتەوەی خۆی دەپەرەستێ، بەڵام ڕقیشی لە هیچھیچ نەتەوەیەکی‌تر نیە. لە هەمووھەموو دیوانی هێمن‌داھێمن‌دا شێعرێک کە باسی نەتەوەیەکی‌تر بە خراپە بکا، یا کورد لە نەتەوەیەکی تر بە بەرزتر دابنێ بەدی ناکرێ، دیاردەیەک کە بە داخەوە لە دیوانی زۆر شاعیری کورد‌دا بەرچاو دەکەوێ. نەک هەرھەر ئەوە، بەڵکوو بەشەردۆستی یەکێک لە سروشتە تایبەتیەکانی شێعری هێمنەھێمنە.
هێمنھێمن زۆرجار باسی پێشەوا قازی دەکا، لە شێعرەکانی ڕا دیارە کە چەند ئەو ڕۆلە بەنرخ و هەڵکەوتووەیھەڵکەوتووەی گەلی کوردی خۆش‌ویستووە. پێشەوای خۆش دەوێ چونکە:
زانا بوو، کورد پەروەر بوو
پێشەوا بوو، ڕابەر بوو
 
بەڵام بۆیەش پێشەوا بە مەزن دەزانێ چونکە:
هەرھەر کورد نەبوو، بەشەر بوو
خەمی خەڵکی لەبەر بوو
 
هێمنھێمن گەلانی تری ئێرانی بە دۆستی گەلی کورد دەزانێ و لە خەبات و تێکۆشاندا بە برا و هاواڵیانھاواڵیان دادەنێ. لە «کورد و ئازەربایجانی»دا دەڵێ:
کورد و ئازەربایجانی هەرھەر دوو داوایان ڕەوایە
هەرھەر بژین و پایەدار بێ یەکیەتی ئەم دوو برایە
 
هێمنھێمن دیسان لە سەرەتاوە لە ناو نەتەوەی خۆشیدا هەمووھەموو چین و توێژێکی بە یەک چاو تەماشا نەکردوو و ناکا. لە شێعری بەناوبانگی خۆیدا «دەیڵێم و بێ‌باکم» دەڵێ:
ئەوی ئاغا بێ بێکارە
جەبوون و قەڵس و لاسارە
Line ١٣٩ ⟶ ١٣٥:
ئەمن دەیڵێم و بێ‌باکم
 
لە «ئارەق و تین‌تین»دا زۆر بە جوانی و بە زمانی سادەی جووتیاران باسی نرخی کاری جووتیار بۆ کۆمەڵ دەکا و چەوسانەوەی جووتیاری نیشان داوە و دەریدەبڕێ کە ئینسانی زەحمەتکێش لە لای زۆر خۆشەویستە:
من جووتیارم من جووتیارم
من لەگەڵ هەتاوھەتاو هاوکارمھاوکارم
من بە ئارەق و ئەو بە تین
دامانڕشتووە بناغەی ژین
Line ١٤٧ ⟶ ١٤٣:
بژیو دەستێنن لە زەوی
گەر جووتیار ئارەق نەڕێژێ
گەر هەتاوھەتاو تیشک ناوێژێ
دانیشتووی ناو کۆشک و قەڵا
دەخۆن نانی گەڵا گەڵا؟!
 
لە شێعرەکانی‌ڕا بە هاسانیھاسانی دەردەکەوێ کە هێمنھێمن لە ژیانی زەحمەتکێشانی کوردستان بە تایبەتی جووتیاران لە نزیکەوە شارەزایە. لەوەش زیاتر خۆی تا ڕادەیەک لەم ژیانەدا بەشدارە. خۆی دەڵێ: «چاک خەریکی کاسبی بووم زۆر زوو فێری کشت و کاڵ بووم»
فەلسەفەی ژیانی هێمنھێمن ئەوە نیە کە دانیشێ و لە دوورەوە تەماشای ژیان و خەباتی گەل بکا و بۆ خۆی و یان بۆ گەل شێعر بڵێ. هێمنھێمن ئەو ئەسڵەی قبووڵ کردووە کە ئەرکی شێعری شاعیری گەلێکی زۆرلێکراو تەنیا لێکدانەوە و خستنە ناو هۆنراوەیھۆنراوەی تەبیعەت و جوانی نیە. شاعیر لە پێشدا ئینسانە، ئینسانێکە کە هەستیھەستی ناسکە و زوو دەجووڵێتەوە. چۆن شاعیر بە مانای ڕاستی ئەم وشەیە، دەتوانێ بەرامبەر بە هەژاریھەژاری و کوێرەوەری و بێ‌بەشی گەلەکەی بێ‌لایەن بێ؟ لە نێوان ڕاستی و درۆدا،‌لەدرۆدا، لە نێوان ئاهوراموزدائاھوراموزدا و ئەهریمەندا،‌لەئەھریمەندا، لە نێوان هەقھەق و ناهەقداناھەقدا ڕاستی هەڵنەبژێرێ،ھەڵنەبژێرێ، بە گژ ئەهریمەندائەھریمەندا نەچێ و دیفاع لە هەقھەق نەکا؟ بۆیە هێمنھێمن تەماشاچی نیە و ناتوانێ تەماشاچی بمێنێتەوە. بە هەمووھەموو هێزیھێزی خۆیەوە بە شێعر و بە نوووسین هەنگاویھەنگاوی ناوەتە ناو مەیدانی خەبات و تا سەر بەرەو ئاسۆی ڕوون، تا ترۆپکی ڕزگار بوون یاریدەی گەلی خۆی دەدا. هێمنیھێمنی شاعیر لە هێمنیھێمنی خەباتکەر جیا ناکرێتەوە.
بزانە تۆ ئەوی ئەهلیئەھلی هونەرھونەر بێ
دەبێ یا دەس بەسەر یا دەربەدەر بێ
هونەرمەندھونەرمەند و ژیانی خۆش مەحاڵە
هونەرمەندھونەرمەند ڕەنجەڕۆیە، ژینی تاڵە
منیش بابردەڵەی بەر گێژەڵووکەم
دەمێک لەو قوڵکە، تاوێک لەو چڵووکەم
Line ١٦٤ ⟶ ١٦٠:
یا لە «فرمێسکی گەش»دا کە بە قسەی خۆی لەو پەڕی تەنگانە و لێقەوماندا گوتوویە، دەڵێ:
کوشتمی و شەش‌خانی ئومێدی لە من گرتن حەریف
مۆرە هەڵداوێمھەڵداوێم و بێهوودەبێھوودە بە تەمای دوو شەشم
 
هێندێھێندێ شێعری‌تریش وەک «گریانی نیوەشەو» و «ئارەزووی فڕین» هەرھەر نیشانەی نائومێدی شاعیر و ڕاکردنی لە ڕاست ژیانی تاڵە. لە ساڵی 1325وە١٣٢٥وە هەتاھەتا ساڵی 1330١٣٣٠ سەردەمی پاشەکشەی جووڵانەوەی گەلی کورد و هەمووھەموو گەلانی ئێرانە. لە ساڵی 1332دا١٣٣٢دا کە ئاسۆی خەبات ڕوونتر بۆوە، هێمنھێمن لە «ئاواتی بەرز»دا جارێکی تر دێتەوە مەیدانی خەبات. هیوایھیوای بە خەباتی گەل زیاتر دەبێ و دەیەوێ یە شێعری خۆی لەم خەباتەدا بەشدار دەبێ:
فێری زۆر دەرسی بەکەڵک و باشی کردین تێشکان
جا ببینە ڕاپەڕین و شۆڕشی ئەم جاری کورد
Line ١٧٤ ⟶ ١٧٠:
نادڕێ چیدی کتێب و دەفتەری ئەشعاری کورد
 
قۆناخێکی نوێ لە ژیانی گەل و شاعیردا دەست پێدەکاتەوە. ماوەی پاشەکشە دوایی دێ و گەلی کورد خۆی بۆ خەباتی دوا ڕۆژ ئامادە دەکا. نفووزی حیزبی دیموکراتی کوردستان کە بە نهێنینھێنی تێدەکۆشێ، ڕۆژ بە ڕۆژ لە ناو کۆمەڵانی خەڵکی کوردستاندا زیاتر دەبێ. بەرەو هەورازھەوراز ڕۆیشتنی جووڵانەوە هەتاھەتا ڕۆژەکانی گەلاوێژی 1332١٣٣٢ درێژەی هەیە،ھەیە، لە 25ی٢٥ی گەلاوێژەوە هەتاھەتا ڕۆژی شوومی کودیتای 28ی٢٨ی گەلاوێژ خەڵک لە شاری مەهابادمەھاباد حوکمداری دەکا. لە ڕۆژی 25ی٢٥ی گەلاوێژدا خەڵکی مەهابادمەھاباد بە درشت و وردەوە هەمووھەموو لەگەڵ هێمنھێمن کە بۆ یەکەم جار پاش چەند ساڵ لە کۆبوونەوەیەکی چەند هەزارھەزار کەسیدا شێعر دەخوێنێتەوە، هاوارھاوار دەکەن:
بڕۆ ئەی شاهیشاھی خاین! بەغدا نیوەی ڕێیەت بێ
 
ئەو سەردەمە، سەردەمی نیوە دیموکراسیش زۆر ناخایەنێ، دەورانی ڕەشی پاش کودیتا دەست پێدەکا و هێمنیھێمنی شاعیر جارێکی تر تووشی نائومێدی دەبێ و لە «تووڕەیی‌تووڕەیی»دا دەڵێ:
لەو وڵاتە کەسێک لە خەو ڕابێ
بەشی چارەڕەشی و خەم و شینە
Line ١٨٤ ⟶ ١٨٠:
 
یا لە «چارەنووسی شاعیر»دا دەڵێ:
دەزانی بۆچی من هێندەھێندە پەرێشان و خەفەتبارم
لە بازاڕی ژیان غەیری هونەرھونەر نیمە چ سەرمایە
لەگەڵ چارەڕەشی و دوورە بەشی و نەگبەت دەبێ هەڵکەمھەڵکەم
لە مێژە چارەنووسی شاعیرانی کوردی هەرھەر وایە
 
تاقی کردنەوەی ساڵانی درێژی خەبات بە هێمنیھێمنی سەلماندووە کە خەبات دوور و درێژە، هەورازھەوراز و نشێوی هەیە،ھەیە، سەرکەوتن و شکستی تێدایە. بەڵام هێمنھێمن کۆڵنەدەرە:
رۆڵەی کوردم فێری هەورازھەوراز و لێژم
تا زۆر بڕۆم، زیاتر ئارەق بڕێژم
کورت‌تر دەبێ ڕێگای دوور و درێژم
Line ١٩٧ ⟶ ١٩٣:
من پەروەردەی بن سێبەری ئەشکەوتم
گەلێک جاران لە چاڵاوی ڕەش کەوتم
هاتمەھاتمە دەرێ، هەدامھەدام نەدا، نەسرەوتم
دەڕۆم بەرەو ئاسۆ، بەرەو ئاسۆی ڕوون
دەڕۆم دەڕۆم تا ترۆپکی ڕزگار بوون
 
هەورازھەوراز و نشێوی ژیان و خەباتی گەل لە شێعرەکانی هێمن‌داھێمن‌دا زۆر جوان دیارە. لەو کاتەوە کە دەستی بە شێعر گوتن کردووە هەتاھەتا ئەمڕۆ، شێعری هێمنھێمن ئاوێنەی قۆناخەکانی خەباتی گەلی کوردە. لە ساڵی 1324١٣٢٤ (1945١٩٤٥)ڕا هێمنھێمن بە پێشوازی پێکهاتنیپێکھاتنی حیزبی دیموکراتی کوردستانەوە دەچێ و دەڵێ:
لەسایەی حیزبی دیموکراتی خۆمان
لە باڵدار تێپەڕی ئەوڕۆکە پێ‌ڕۆ
نەما داخ و پەژارە و ماتەم و خەم
زەمانی هەڵپەڕینھەڵپەڕین و بەزمە ئیمڕۆ
 
لە ڕێبەندانی ساڵی 1324دا١٣٢٤دا کە کۆماری مەهابادمەھاباد دامەزرا هێمنھێمن «ئەو ساڵ بەهارەبەھارە بۆ ئێمە زستان» یا لە «رۆژی خۆشی»دا دەڵێ:
گەرچی زستانە بەفر دایپۆشی ئەوڕۆ گشت وڵات
خاکی پاکی ئێمە خەمڵیوە وەکوو باخی ئیرەم
 
بەڵام کۆماری مەهابادمەھاباد تەمەنی کەمتر لە ساڵێک بوو. جووڵانەوەی گەلی کورد لە ئێران هەرھەر وەک جووڵانەوەی سەرانسەری ئێران تووشی شکست بوو. هێمنھێمن لە «رۆژگاری ڕەش»دا تووشی نائومێدی دەبێ، وەک کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان کە تووشی نائومێدی ببوون:
بە فیڕۆ چوو خەباتمان
داگیراوە وڵاتمان
تێپەڕی ڕۆژی هاتمانھاتمان
رووخا کۆشکی ئاواتمان
لە پیاوی ئازا و سەرکەش
Line ٢٢١ ⟶ ٢١٧:
نابینی کەسێ ڕووگەش
 
بە تایبەتی شەهیدشەھید بوونی قازی، هێمنیھێمنی داخدار کردووە. هەمھەم دۆست و مامۆستای لە دەست داوە و هەمھەم پێشەوا و سەرکۆمار.
لە چوارچرای مەهابادمەھاباد
لە کانگای بیری ئازاد
دەستی ڕەشی ئیستیبداد
Line ٢٣١ ⟶ ٢٢٧:
لە دار درا پێشەوا
 
هەرھەر لەو ساڵەدا هێمنھێمن لە بەر خەباتی ڕابردووی خۆی تووشی دەردی سەر دەبێ و بۆ ماوەیەک وڵات بە جێ دێڵێ. دیارە وەزعی سیاسی تەئسیری کردۆتە سەر شێعری هێمنھێمن. لە «بابردەڵە»دا دەڵێ:
منیش‌منیش ئەی‌ئەی بلبلی‌بلبلی بەندی‌بەندی وەکوو تۆم
وەھا دوورم لە ھێلانە و گوڵی خۆم
‌وەها دوورم‌ لە هێلانە و گوڵی‌ خۆم‌
منیش‌منیش وەک‌وەک تۆ لە کیسم‌کیسم چوو گوڵی‌گوڵی سوور
منیش‌منیش هێلانەکەم‌ھێلانەکەم لێ کراوە خاپوور
منیش بابردەڵەی بەر گێژەڵووکەم
منیش‌ بابردەڵەی‌ بەر گێژەڵووکەم‌
دەمێک‌دەمێک لەوقوڵکە، تاوێک‌تاوێک لەو چڵووکەم‌چڵووکەم
 
ئەو تووڕەیی و ڕەشی چارەنووسی شاعیر لە شێعرەکانی تریشیدا هەرھەر بەرچاو دەکەوێ و هەتاھەتا ساڵی 1340١٣٤٠ (1959١٩٥٩) هەرھەر بەردەوامە. لە «گلێنەی شاعیر»دا دەڵێ:
ئەگەر خەرمانی عومرم ئێستەکانێ پاکی با بیبا
بە مەرگی تۆ مچوڕکیشم بە دڵدا نایە با بیبا
هەمووھەموو عومری ئەبەد تێیدا نیە خۆشی دەمێک مەستی
خدر ئاوی حەیاتی بۆ چبوو؟ فێری شەرابی با
 
لە «ناسۆری تەشەنا»دا ڕاکردن لە ژیانی واقیعی، لەو حەقیقەتە تاڵەی کە شاعیر تووشی بووە و نایەوێ قبووڵی بکا، ‌بەبە تەواوی دیارە. هێزیھێزی ئەوەی نیە ژیان بگۆڕێ، ڕێگای نیە خۆی دوور بخاتەوە، دەیەوێ ڕابکا و بە یارمەتی مەی ڕوو لە دنیایەکی خەیاڵی دەکا:
چۆن نەبەم بۆ مەی و مەیخانە پەنا، تێگەیوم
لەو وڵاتە هەمووھەموو شت زۆرە، بەنی ئادەم کەم
شەڕەبایە لە چیاکان و هەواھەوا تووشە دەنا
وەکوو شێتان دەمەویست ڕوو لە چیای ئەستەم کەم
 
ساڵەکانی 1347١٣٤٧-1346١٣٤٦ کە ڕاپەڕینی چەکداری لە کوردستانی ئێران بەرپا دەبێ، هێمنھێمن خۆی تێیدا بەشدار نیە، بەڵام لەگەڵ ئەو ڕاپەڕینە دەژی. هیوایھیوای بە خەباتی گەل زۆرە، باوەڕی بەهێزترەبەھێزترە. بۆ شەهیدانیشەھیدانی ئەو ڕاپەڕینە دەگری، بەڵام شێعرەکانی پڕە لە هیواھیوا و ئاوات بۆ سەرکەوتن و نیشتمانپەروەران و تێکۆشان هانھان دەدا. هێمنھێمن بیەوێ و نەیەوێ، دیسان و ئەو جارە بۆ هەمیشەھەمیشە لە ناو مەیدانی خەباتدایە:
بۆ‌شەهیدێکیبۆ‌شەھیدێکی کە گەوزیوە لە نێو خوێن دەگریم
بۆ هەڤاڵێکیھەڤاڵێکی کە چوو بێ سەروبێ‌شوێن دەگریم
تا بە دەستی پەری ئازادی لە سەر گۆڕی شەهیدشەھید
گوڵە شللێرە لە گشت لایەکی نەڕوێن دەگریم
 
شێعرەکانی هێمنھێمن ئیتر بۆنی ناهومێدیناھومێدی لێنایە. چەند ساڵە قۆناخێکی دی لە خەباتی گەلی کورد لە کوردستانی ئێران دەستی پێکردووە، قۆناخێک کە جێی هیوایھیوای گەلی کوردە. هێمنیشھێمنیش شاعیری وەفاداری گەلی کورد، هەمھەم لە پێکهێنانیپێکھێنانی هەمھەم لە دەربڕینی ئەو هیوایەداھیوایەدا بەشدارە. لە «مەتەرێزی شەرەف»، «شەنگەبێری»، «ئامێزی ژن»، «ترۆپکی ڕزگاری»، «شەپۆلی تۆڵە»،‌، «شەو و شەیتان»، «گاو و گەردوون»، «کاروانی خەبات» و لە «دەسکەوتی خەبات»دا شێعری کۆمەڵایەتی و شۆڕشگێڕی چ لە باری ناوەرۆک و چ لە باری شێوەوە، گەیاندۆتە پلەیەکی بەرزی ئەوتۆ کە کەمتر شاعیری کورد گەیشتوویەتی. هێمنھێمن ئامادەیە بۆ بەجێگەیاندنی ئەم هیوایەھیوایە خۆشی بەخت بکا:
خۆم دەسووتێنم هەتاھەتا بەزمی خەڵک ڕۆشن بکەم
کە لە ڕێی خەڵکا وەکوو شاعیر دەسووتێ، شەم نەبێ؟
 
لە سەرەتادا شێعرەکانی هێمن،ھێمن، لە ژێر تەئسیری دوو ڕەوتی ئەدەبی دایە. وەک هەمووھەموو شێعری شاعیرانی کوردی سەردەمی سی چل ساڵ لەمەوبەر،‌لەمەوبەر، تەئسیری ئەدەبی فارسی لەم شێعرانەدا دیارە. زۆربەی شێعرەکانی شێعری عەرووزین، وەزن و قافیەیان لەگەڵ دەستووری شێعری فارسی ڕێک دەکەوێ. لە لایەکی تریشەوە شێعری شاعیرە کوردەکانی بە ناوبانگ وەک «نالی» کە خۆی لە ژێر تەئسیری شێعری کلاسیکی فارسیدا بووە، تەئسیری کردۆتە سەر شێعرەکانی هێمنھێمن. بۆیە لە سەرەتادا هێمنھێمن شێعرەکانی شێوەی غەزەل و قەسیدە و جارجاریش مەسنەوی و دووبەیتی و هیھی تریان هەیەھەیە. هێمنھێمن ئێستاش هەرھەر جارجار دەگەڕێتەوە سەر ئەو شێوە کلاسیکی‌یە و هێندێھێندێ لە شێعرە تازەکانیشی هەرھەر بەم چەشنە گوتراون. وەک «ئاواتی بەرز»، «گلێنەی شاعیر»، «دەسکەوتی خەبات» و هتدھتد. لەم شێوە شێعر گوتنەدا هێمنھێمن دەستێکی باڵای هەیەھەیە. شێعرەکانی ڕەوانن، بە زمان جوان و بە مانا دەوڵەمەندن.
پاش ماوەیەکی سەرەتایی شێعر کوتن، هێمنھێمن بەرەبەرە دەگەڕێتەوە سەر شێوەی ئەدەبی ڕەسەنی کوردی، خۆی لە قافیە و وەزنی شێعری کلاسیکی ڕزگار دەکا و شێعرەکانی لە بەستەی کوردی دەچن، لەو بەستەیەی کە شاعیر هەمووھەموو ڕۆژێ لە لادێ دەیبیستێ،‌دەیبیستێ، بەستەیەک کە چوارچێوەی بۆ داڕشتنی شێعری کوردی لەبارترە و زمانی کوردی لە تەنگ و چەڵەمە ڕزگار دەکا و وەک چۆمێکی خرۆشانی لێدەکا کە بۆ ‌لایلای دەریای بێ سنوور دەڕوا.
جارجار کە ئینسان شێعری هێمنھێمن دەخوێنێتەوە، گۆرانی وەبیر دێتەوە. وا دیارە کە لە هەڵبژاردنیھەڵبژاردنی ئەم شێوە شێعر گوتنەدا «گۆران» لە سەر هێمنھێمن بێ تەئسیر نەبووبێ. لەم شێعرانەدایە کە هێمنھێمن دەگاتە ترۆپکی ئەدەبی کوردی و بە ڕاستی ئەدەبی کوردی پێش دەخا.
هێمنھێمن شاعیرێکی ڕیئالیستە، ڕیئالیزمی ڕەخنەگرانە لە ناوەرۆکی شێعرەکانی هێمن‌داھێمن‌دا بە تەواوی بەرچاو دەکەوێ. هێمنھێمن بارە هەرەھەرە گرینگ و ئەساسیەکانی تەبیعەت و ژیان و ئادەمیزاد بە چاوێکی ڕەخنەگرانەی شاعیرانە باس دەکا و کۆمەڵ بۆ بەرەو پێش چوون هانھان دەدا. هێمنھێمن زۆر جار لە هێندێھێندێ شێعری خۆیدا لە ناتورالیزم نزیک دەبێتەوە، ئەوەی کە دەیبینێ باسی دەکا و بە چوی ڕەخنە سەیری تەبیعەت یان کۆمەڵ ناکا. هەرھەر وا بزانە دەیەوێ تابڵۆیەکی تەبیعەت بێکێشێ و بخاتە بەرچاومان. بەڵام شێعری وای کەمە، وا دیارە خۆشی ئاگای لێیە کە لە ڕیئالیزم دوور کەوتووە، زوو ناتورالیزم بەر دەدا و دەگەڕێتەوە سەر ڕیئالیزم کە سەبکی بنەڕەتی ناوەرۆکی شێعرەکانیەتی. ئەو ناتورالیزمە بە تایبەتی لە «بەهاریبەھاری کوردستان» و «لەبیرم مەکە» و چەند شێعری تردا خۆی دەنوێنێ.
ژن لە شێعری هێمن‌داھێمن‌دا ڕۆڵێکی زۆر گرینگی هەیەھەیە. جوانی ژن ئیلهام‌دەریئیلھام‌دەری شاعیرە. سەرانسەری دیوانی هێمنھێمن ئەو ڕاستییە بەدەر دەخا کە وێڕای تەبیعەت و ژیان و خەباتی گەل، ژنە کە هێمنھێمن بۆ شێعر گوتن هانھان دەدا، شێعرەکانی هێمنھێمن لە سەر ژن نموونەی شێعری بەرزی کوردین. لە «کیژی لادێ»دا بە کچی کورد هەڵدەڵێھەڵدەڵێ:
لاجانگت وەکوو گزنگی تاوێ
هەرھەر بۆ خۆی جوانە، تیف‌تیفەی ناوێ
کوڵمەکەت وەکوو گوڵاڵەی گەشە
بێ‌سوورمەش چاوە مەستەکەت ڕەشە
Line ٢٧٣ ⟶ ٢٦٩:
وەکوو ئاونگی بەیانی پاکی
 
ئەو تابڵۆیەی کە لە «بیرم مەکە»دا لە ژنی دەکێشێ، بە ڕاستی جوان و نایابە، هەروەهاھەروەھا لە «پەری شێعر» و «لە شەنگەبێری» و زۆر شێعری‌تردا هێمنھێمن مامۆستایی خۆی لە هۆنراوەدانانھۆنراوەدانان بۆ ژندا دەسەلمێنێ.
بەڵام ژن، بۆ هێمنھێمن تەنیا سەرچاوەی ئیلهامئیلھام نییە. هێمنھێمن بۆ ڕزگاری ژنی کوردی خەبات دەکا. لە «یادگاری شیرن»دا دەڵێ:
 
لادە چارشێوی ڕەشت با دەرکەوێ کوڵمی گەشت
چون لە قەرنی بیستەما زۆر عەیبە ئەو ڕووگرتنە
 
هێمنھێمن دەیەوێ ژن بەر لە هەمووھەموو شتێک خاوەنی مافی ئینسانی خۆی بێ و زۆر جار دژی زۆرداری و بێحورمەتی نیسبەت بە ژن دەنگی خۆی هەڵدێنێھەڵدێنێ. هێمنھێمن ژنی خۆشدەوێ،‌خۆشدەوێ، دەیپەرەستێ و نرخی هەمووھەموو جوانیەکانی ئەو دەستکردە نایابەی تەبیعەت دەزانێ، بەڵام لە لای هێمنھێمن خەبات بۆ ڕزگاری گەل، بۆ ئازادی کۆمەڵانی خەڵک لە ژن خۆشەویستترە. لە «ئامێزی ژن»دا دەڵێ:
بەڵێ سەختە یەکجار سەختە، دووری لە ژن، نامرادی
بەڵام لە ژن خۆشەویستتر لە لای من ئەتۆی ئازادی!
 
زمانی هێمنھێمن زمانی کوردی پەتی و جوانە. نە پڕە لە وشەی بێگانە و نە وشەی دەستکردی تێدایە. زمانەکەی زمانی کۆمەڵانی خەڵکی کوردستانە. بەڵام هێمنھێمن کە خۆی خەڵکی موکریانە، تەعەسوبی بەکار نەهێناوە،نەھێناوە، بە زاراوەی موکریانی شێعر ناڵێ. بە تایبەتی لەم چەند ساڵەی دواییدا زمانی هێمنھێمن نموونەی بەرزی زمانی ئەدەبی کوردییە و بێگومان لە پێکهێنانیپێکھێنانی زمانی پەسندکراو (ستاندارد) ی کوردیدا تەئسیری هەبووەھەبووە.
زمانی هێمنھێمن سادە و پەتی و ڕەوانە، هەمھەم ئەدیب و نووسەری کورد پێی خۆشە و هەمھەم نەخوێندەواری کورد لێی حاڵی دەبێ:
 
هەزارھەزار خۆزگەم بە خۆت شوانە
کە بەو مانگە شەوە جوانە
دانیشتووی لە ڕژد و هەڵدێرھەڵدێر
پەنجە دەبزێوی لە بلوێر
لەگەڵ تەبیعەت هاودەمیھاودەمی
شادی بە کەیفی بێ‌خەمی
 
«بەهاریبەھاری کوردستان» فەرهەنگێکیفەرھەنگێکی بچووکی زمانی کوردییە. بە تایبەتی بۆ ئەوانەی هەرھەر لە شار ژیاون و لە زۆر باری ژیانی لادێ ئاگادار نین، تابڵۆیەکی ڕاستەقینە بە زمانێکی دەوڵەمەند و بێ‌هاوتابێ‌ھاوتا دەخاتە پێش چاو. ئەو شێعرە و چەند شێعری تر کە باسی تەبیعەت و ژیانی لادێ دەکەن، بۆ شارستانی ئەوەندە وشەی نەبیستراویان تێدایە کە زۆر جار خوێنەر سەری سووڕ دەمێنێ و ناچار دەڵێ زمانی کوردی چەند دەوڵەمەندە و بە داخەوە خزمەتی نەکراوە. لە دیوانی هێمن‌داھێمن‌دا شێعری وەک «بەهاریبەھاری کوردستان» بە ڕاستی فەرهەنگێکیفەرھەنگێکی دەوڵەمەندی زمانی کوردییە. شێعری هێمنھێمن لە تەشبیهیتەشبیھی جوان ئاخنراوە:
 
خۆشەویستی گۆشەکەی تەنیایی هەرھەر ئەژنۆکەمە
«بەهاری کوردستان» فەرهەنگێکی بچووکی زمانی کوردییە. بە تایبەتی بۆ ئەوانەی هەر لە شار ژیاون و لە زۆر باری ژیانی لادێ ئاگادار نین، تابڵۆیەکی ڕاستەقینە بە زمانێکی دەوڵەمەند و بێ‌هاوتا دەخاتە پێش چاو. ئەو شێعرە و چەند شێعری تر کە باسی تەبیعەت و ژیانی لادێ دەکەن، بۆ شارستانی ئەوەندە وشەی نەبیستراویان تێدایە کە زۆر جار خوێنەر سەری سووڕ دەمێنێ و ناچار دەڵێ زمانی کوردی چەند دەوڵەمەندە و بە داخەوە خزمەتی نەکراوە. لە دیوانی هێمن‌دا شێعری وەک «بەهاری کوردستان» بە ڕاستی فەرهەنگێکی دەوڵەمەندی زمانی کوردییە. شێعری هێمن لە تەشبیهی جوان ئاخنراوە:
بۆیە ڕۆژ و شەو وەهاوەھا گرتوومەتە نێو باوەشم
 
« لە شەنگەبێری»دا ئەنجامی شێعرەکەی ئەمەیە:
خۆشەویستی گۆشەکەی تەنیایی هەر ئەژنۆکەمە
بۆیە ڕۆژ و شەو وەها گرتوومەتە نێو باوەشم
 
زۆری نەماوە بێتە بەر، نەمامی هەوڵھەوڵ و خەباتم
« لە شەنگەبێری»دا ئەنجامی شێعرەکەی ئەمەیە:
 
زۆری نەماوە بێتە بەر، نەمامی هەوڵ و خەباتم
لە داگیرکەر پاک بێتەوە خاکی پیرۆزی وڵاتم
چەک دادەنێم، گۆچانەکەی جارانم هەڵدەگرمەوەھەڵدەگرمەوە
تۆ هەرھەر بێری بە، من هەرھەر شوان، فریشتەی تاسە و ئاواتم
 
 
هێندێھێندێ شێعری هێمنھێمن گەیشتۆتە پلەی هەرەھەرە بەرزی ئەدەبی کوردییەوە کە یەکێک لەوانە «کاروانی خەبات»ە. بڕوانە چۆن باسی شەهیدشەھید بوونی ڕووناکبیرێکی خەباتکەر دەکا:
هەرھەر چوار تەنشتی گیرابوو
لە سەنگەرێکدا بە تەنێ
ئەو لاوەی بەڵێنی دابوو
هەتاھەتا مردن چەک دانەنێ
رووناکبیرێکی تا ئەمڕۆ
دەچوو بەرەو ئاسۆگی ڕوون
ئێستا هیوایھیوای بە بووڵێڵە بوو
بۆ لە گەمارۆ دەرباز بوون
 
بە ڕاستی ئەوەی هێمنھێمن لە سەر گۆران دەیڵێ لە سەر خۆشی ڕاستە: تاکی لە جوانی پەرەستیدا کەمە و وشە لە دەستیدا وەک مێوە، دڵتەڕە و خۆش خەیاڵە و ناسک بینە، بە هونەرەھونەرە و شارەزا و وشە ڕەنگینە.
هیوامھیوام ئەوەیە هێمنھێمن لە ساڵانی درێژ لە ناو گەلی کورددا، لە ڕیزی خەباتکەرانی ڕێگای ئازادی گەلی کورددا، تێکۆشانی خۆی لە پێناوی ڕزگاری گەلەکەمان،‌گەلەکەمان، لە پێناوی پێش خستنی زمان و ئەدەبی کوردی، هەرھەر درێژە پێ بدا. دڵنیام کە لە دواڕۆژدا هێمنھێمن زۆر جار پەری شێعر دێنێتە ژوانی خۆی و دیوانێکی ترمان پێشکەش دەکا کە شێعری کوردی جوانی تێدا بێ:
 
شێعرێک وەک خوناوەی باران
Line ٣٢٧ ⟶ ٣٢١:
شێعرێک دەنگی ئازادی بێ
 
بە هیوایھیوای ئەو ڕۆژە
بە هیوای ئەو ڕۆژە
دوکتور عەبدوڕەحمان قاسملوو
 
== ژیانی سیاسی ==
[[پەڕگە:Qazi_Hemin_HejarQazi Hemin Hejar.jpg|وێنۆک|چەپ|250px|[[هێمن]]، [[قازی موحەممەد]]، [[ھەژار]]]]
 
[[پەڕگە:Qazi_Hemin_Hejar_Le_tewrezQazi Hemin Hejar Le tewrez.jpg|وێنۆک|چەپ|250px|[[هێمن]]، [[قازی موحەممەد]]، [[ھەژار]] لە [[تەورێز]]]]
 
ناوی ھێمن دەگەڕێتەوە بۆ ئەو زەمانە کە لە [[کۆمەڵەی ژیانەوەی کوردستان|کۆمەڵەی ژ-کاف]] و [[کۆماری کوردستان]]دا وەکوو [[پێشمەرگە|پێشمەرگەیەک]] خزمەتی بە نەتەوەکەی دەکرد و لە نێو تێکۆشەرانی ئەو سەردەمە کە ھەر یەکەی ناوی نھێنیان ھەبوو، بە ''ھێمن'' ناسرا و ھەر وەکوو بۆخۆی دەڵێ:
 
ناوی ھێمن دەگەڕێتەوە بۆ ئەو زەمانە کە لە [[کۆمەڵەی ژیانەوەی کوردستان|کۆمەڵەی ژ-کاف]] و [[کۆماری کوردستان]]دا وەکوو [[پێشمەرگە|پێشمەرگەیەک]] خزمەتی بە نەتەوەکەی دەکرد و لە نێو تێکۆشەرانی ئەو سەردەمە کە ھەر یەکەی ناوی نھێنیان ھەبوو، بە ''ھێمن'' ناسرا و ھەر وەکوو بۆخۆی دەڵێ:
<blockquote>
شاعیری هیچھیچ قازانجی بۆ من نەبووبێ ئەو قازانجەی هەبووەھەبووە کە ئەو ناوە دوورودرێژەی «سەید محەممەد ئەمینی شێخەلئیسلامی موکری» لە کۆڵ کردوومەتەوە.
</blockquote>
لە ٢٥ی [[گەلاوێژ|گەلاوێژی]] ساڵی ١٣٢١ی کۆچی ھەتاوی لە شاری [[مەھاباد]] [[کۆمەڵەی ژ-کاف]] بە دەستی [[ڕەحمانی زەبیحی]] وچەند کەسی دیکە دادەمەزرێ. ھێمن دەبێتە ئەندامی ئەو کۆمەڵەیە و شەو ورۆژ لە بیری ئەوە‌دائەوەدا دەبێ کە چی بۆ ئەو کۆمەڵەیە بکا کە کاری ڕزگاری [[کوردستان|کوردستانە]]، ھێمن لەو کۆمەڵەیەدا دەبێتە دەستەی نووسەرانی [[گۆڤاری نیشتمان]] و دوایەش [[گۆڤاری ئاوات]]. لە ساڵی [[١٣٢٤]]ی کۆچی ھەتاوی کە لە سەر بناغەی ژ-کاف، [[حیزبی دێموکراتی کوردستان]] بە رێبەرایەتی [[قازی محەممەد]] دادەمەزرێ، ھێمن بۆ یەکەم جار لە [[مزگەوتی سوور]]ی [[مەھاباد]] لە بەرامبەر خەڵک‌دا [[شێعر]] دەخوێنێتەوە و دەبێتە سکرتێری ھەیئەت رەئیسەی میللی دێموکڕات و دوایە لە کۆمیسیۆنی تەبلیغاتی حیزبدا دەست بەکار دەکا. لەو کۆمارەدا بۆ دانانی کتێبی [[کوردی]] بۆ فێرگەکانی [[کوردستان]] کاری کردووە، لە گۆڤارەکانی ئەودەمی حیزب وەک [[گۆڤاری کوردستان|کوردستان]]، [[گۆڤاری ھاواری کورد|ھاواری کورد]]، [[گۆڤاری ھاواری نیشتمان|ھاواری نیشتمان]]، [[گۆڤاری گڕوگاڵی منداڵان|گڕوگاڵی منداڵان]] و [[گۆڤاری ھەڵاڵەدا|ھەڵاڵەدا]] شێعر و وتاری بڵاو کردۆتەوە. لە [[کۆماری مەھاباد|کۆماری مەھاباددا]] [[پێشەوا]] شانازی پێوە کردووە و رایگەیاندووە کە شێعرەکانی پڕ مانان ودەبێ تەواوی ئەندامانی حیزب لە بەری بکەن و بیکەنە پڕۆگڕامی تێکۆشینی خۆیان.
 
ھێمن ھەر لە پلەی یەکەمی تێکۆشانیدا وەک شاعیرێکی نەتەویی و کۆمەڵایەتی بیر و باوەڕی خەڵکی بۆ لای خۆی راکێشابوو، چونکە شیعرەکانی لە راستەقینەدا ببوونە ئاوێنەی دڵی کۆمەڵانی گەل و دەربڕی بیر و ئاواتیان. ھێمن ھەر لە رۆژی یەکەمی تێکۆشانی ھونەری خۆیەوە بۆ خاوێن کردنەوە و پەرە پێدانی زمانی زگماکی قۆلی ‌ھە‌ڵماڵیھەڵماڵی. شیعرەکانی بە زمانێکی ساکار دەھۆنییەوە و بەزمانی گەل دەدوا، جا بەو بۆنەوە [[پێشەوا]] پێی سپاردبوو، کە بۆ گەلێک وشەی فارسی و عەرەبی کە لە ڕێڕەوی خەباتی سیاسیدا بە کار دەھێندرێن، وشەی [[کوردی]] پەتی بدۆزنەوە و بەکاری بێنن، ھێمن بە سەرۆکی کۆمیسیۆنێک کە بۆ ئەو کارە دیاری کرابوو، دانرا، بەڵام دوای ماوەیەکی کورت بە داخێکی زۆر گرانەوە کۆمار دەڕووخێ و ھێمن دەڵێ:
<blockquote>
ئەو رووداوە دڵتەزێنە و ئەو کارەساتە جەرگ بڕە ھەموو کوردێکی بە شەڕەفی خەمناک و تازیەبار کرد.</blockquote>
 
ساڵی‌ساڵی ١٣٢٥ی کۆچی ھەتاوی دایکی پێ لە کەوشان دەکا و پێی دەڵێ: دەبێ ژن بێنی، بەڵام ھێمن نایەوێ ژن بێنێ؛ بەھەر جۆرێک بێ، دایکی، ھێمن رازی دەکا و داوای برازایەکی خۆی بۆ دەکا و ھێمن قەتی نەدیوە، بەم جۆرە لە٢٥ی [[خەزەڵوەر|خەزەڵوەری]] ئەو ساڵەدا بووکی بۆ دادەبەزێنن و ھەژار لە زەماوەندەکەیدا ھەڵدەپەڕێ و بەرھەمی ئەم ژن ھێنانەش کوڕێک بە ناوی سەلاح دەبێ. ساڵی ١٣٢٧ی کۆچی ھەتاوی وشکە ساڵی پێش دێ و ئەویش وەک خەڵکی دیکە دەکەوێتە چەرمەسەری و ناڕەحەتییەوە و گرانییەکی بە تەو‌ژم [[ئێران]] دادەگرێ، زۆر کەس لە برسان دەمرن و خەڵک لەو ساڵەدا کوللێرەی جۆ و ھەرزن دەخۆن.
 
لە ٢٥ی [[گەلاوێژ|گەلاوێژی]] ساڵی ١٣٣٢ی کۆچی ھەتاوی کۆبوونەوەیەک لە مەیدانی شاری مەھاباد پێک دی وھێمن شێعری '' دەبڕۆ ئەی شاھی خائین، [[بەغدا]] نیوەی رێت بێ'' دەخوێنێتەوە. لە کودەتای ٢٨ی گەلاوێژی ئەو ساڵە ھێمن بە تەواوی قاچاغ دەبێ و ماوەیەکی زۆر بە کێوانەوە دەبێ و ساڵی ١٣٤٤ی کۆچی ھەتاوی باوکی دەمرێ و ھێمن دەڵێ:
ساڵی‌ ١٣٢٥ی کۆچی ھەتاوی دایکی پێ لە کەوشان دەکا و پێی دەڵێ: دەبێ ژن بێنی، بەڵام ھێمن نایەوێ ژن بێنێ؛ بەھەر جۆرێک بێ، دایکی، ھێمن رازی دەکا و داوای برازایەکی خۆی بۆ دەکا و ھێمن قەتی نەدیوە، بەم جۆرە لە٢٥ی [[خەزەڵوەر|خەزەڵوەری]] ئەو ساڵەدا بووکی بۆ دادەبەزێنن و ھەژار لە زەماوەندەکەیدا ھەڵدەپەڕێ و بەرھەمی ئەم ژن ھێنانەش کوڕێک بە ناوی سەلاح دەبێ. ساڵی ١٣٢٧ی کۆچی ھەتاوی وشکە ساڵی پێش دێ و ئەویش وەک خەڵکی دیکە دەکەوێتە چەرمەسەری و ناڕەحەتییەوە و گرانییەکی بە تەو‌ژم [[ئێران]] دادەگرێ، زۆر کەس لە برسان دەمرن و خەڵک لەو ساڵەدا کوللێرەی جۆ و ھەرزن دەخۆن.
 
لە ٢٥ی [[گەلاوێژ|گەلاوێژی]] ساڵی ١٣٣٢ی کۆچی ھەتاوی کۆبوونەوەیەک لە مەیدانی شاری مەھاباد پێک دی وھێمن شێعری '' دەبڕۆ ئەی شاھی خائین، [[بەغدا]] نیوەی رێت بێ'' دەخوێنێتەوە. لە کودەتای ٢٨ی گەلاوێژی ئەو ساڵە ھێمن بە تەواوی قاچاغ دەبێ و ماوەیەکی زۆر بە کێوانەوە دەبێ و ساڵی ١٣٤٤ی کۆچی ھەتاوی باوکی دەمرێ و ھێمن دەڵێ:
<blockquote>
دەردی باب مردن، دەردێکی زۆر گرانە و پیاو لە ھەر تەمەنێکدا بابی بمرێ، ھەست بە ھەتیوی دەکا.</blockquote>
Line ٣٥٧ ⟶ ٣٤٨:
== لە دوای شۆڕشی ئیسلامیی ئێران ==
 
بۆ جاریکی دیکە ھەوای نووسینی گۆڤار بە مێشکی دادێ و بەھاری ساڵی ١٣٦٤ی کۆچی ھەتاوی بەردی بناغەی [[سروە (گۆڤار)|گۆڤاری سروە]] لە شاری [[ورمێ]] دادەمەزرێنێ و یەکەم ژمارەی گۆڤارەکە لە سەرەتای ھاوین گەیشتە دەستی خەڵک و ھێمن ئەمە دەڵێ: ''ئومیدەوارم ئەم سروەیە ھەر بێ و ھەر دڵان ببووژێنێتەوە و ھەر گوڵان بگەشێنێتەوە و ھەر دڵی کوردان خۆش بکا''.
 
== سەرای هێمنھێمن ==
[[File:HemnDSC 4987.jpg|thumb|سەرای هێمن (ماڵی مامۆستا هێمن)، وێنەگر: کاروان دوورئەندیش]]
ماڵی مامۆستا هێمنھێمن کراوەتهکراوەتە بنکەی پاراستنی ئاسەواری ناودارانی فەرهەنگفەرھەنگ و هونەریھونەری شاری [[مەهابادمەھاباد]].
 
لهلە شاری [[مەهابادمەھاباد]] کەم نین ئەو بلیمەتانەی کهکە لهلە بوارهبوارە جۆراوجۆرەکانی زانستی، فەرهەنگیفەرھەنگی و هونەریھونەری دا، بوون بهبە چرایەکی پڕشنگدار و ڕێگای خزمەت بهبە گەلیان ڕووناک کردووەتەوهکردووەتەوە. جێگای خۆی بوو لهلە شوێنێکی تایبەت و شیاودا ئاسەوار و کەل و پەلی بەجێ ماوی ئەو مەزنانهمەزنانە کۆ بکرێنەوهبکرێنەوە و ئەویندارانی ئەوان بیانبینن و سوکنایی یان بێتێ و بەرەی داهاتووداھاتوو بیانناسن، قەدریان بزانن، دەرسیان لێوەرگرن و ڕێیان کوێر نەکەنەوهنەکەنەوە. جا چ جێیەک پیرۆزتر و بەنرخ تر لهلە ماڵی مام هێمنھێمن بۆ ئەو کاره؟کارە؟
 
== پەیکەرەی مامۆستا هێمنھێمن لهلە [[سەرای هێمنھێمن]] ==
[[File:HemnDSC5021.jpg|thumb|پەیکەرەی مامۆستا هێمن له سەرای هێمن، وێنەگەر: کاروان دوورئەندیش]]
پەیکەرەی مامۆستا [[هێمنھێمن]] کاری هونەرمەندیھونەرمەندی ناسراوی پەیکەرسازی کورد، مامۆستا [[ھادی زیائوددینی|هادیھادی زیائەددینی]] لهلە ڕێکەوتی ١٠ی خەرمانانی ١٣٩٢ لهلە [[سەرای هێمنھێمن]] پەردەی لادرا.
 
== بەرھەمەکان ==
[[پەڕگە:Hêmin 1979.jpg|وێنۆک|چەپ|دیوانی ھێمن بە ناوی [[ناڵەی جودایی]] (١٩٧٩).]]
ئاسەوارەکانی مامۆستا ھێمن بریتین لە:
# [[دیوانی هێمنھێمن]]
# [[بارگەی یاران]]
# [[تاریک و ڕوون]] (شیعر و پەخشان). ١٩٧٤
# [[پاشەرۆک]] (شیعر و پەخشان).
# [[توحفەی موزەففەرییە]](فۆلکلۆری کوردی، کە کاری ئۆسکارمانە وھێمن وەریگێڕاوەتە سەر زمانی کوردی).
# [[شازادە و گەدا]] .
# [[قەڵای دمدم (هێمنھێمن)|قەڵای دمدم]] .
# [[ھەواری خاڵی]] .
# [[چەپکێ گوڵ، چەپکێ نێرگز]].
# ئەفسانە کوردییەکان (کاری قەنات کۆردۆ کە ھێمن وەریگێڕاوەتە سەر زمانی فارسی).
# [[ناڵەی جودایی]] ، شیعر ١٩٧٩
# [[پاشەرۆکی مامۆستا ھێمن]] ، کۆمەڵە وتار، مەھاباد ١٩٨٣
 
== نمونەی هۆنراوەیھۆنراوەی نەتەوەیی ==
 
<center>'''کوردم ئەمن'''</center>
Line ٣٩٣ ⟶ ٣٨٤:
|ئاشقی چاوی کەژاڵ و گەردنی پڕ خاڵی نیم
|ئاشقی کێو و تەلان و بەندەن و بەردم ئەمن
|گەر لە برسن و لەبەر بێ بەرگی ئیمڕۆ ڕەق هەڵێمھەڵێم
|نۆکەری بێگانە ناکەم تا لە سەر هەردمھەردم ئەمن
|من لە زنجیر و تەناف و دار و بەند باکم نیە
|لەت لەتم کەن، بمکوژن، هێشتاھێشتا ئەڵێم کوردم ئەمن}}
}}
 
== کۆچی دوایی ==
Line ٤٠٤ ⟶ ٣٩٤:
 
== سەرچاوەکان ==
* دیوانی هێمنھێمن
* سەید عەبدوڵڵا سەمەدی
* تاریخ مەهابادمەھاباد/سەید محەممەد سەمەدی/انتشارات رهرورھرو مهابادمھاباد ١٣٧٣
* گۆڤاری مەهاباد،مەھاباد، ژمارەی ١٥٠ ساڵی سێزدهسێزدە ١٣٩٢، لاپەڕەی ٦ و ٧
 
{{شیعری کلاسیکی کوردی}}
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/wiki/ھێمن»