ڕۆمانتیزم: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
ب ←‏top: maintenance, added deadend tag
تاگی شێواز، چاکسازی
ھێڵی ١:
{{Dead end|date=نیسان ٢٠١٧}}
 
{{شێواز}}
زاراوەی'''ڕۆمانیزم''' رۆمانتیک({{بە ئینگلیزی|Romanticism}}) لە نیوەی دووەمی سەدەی حەڤدەیەمەوە لە ئینگلتەرا ساڵی ١٦٧٤ و فەرەنسا لە ساڵی ١٦٦٩ ھاتە کایەوەکایەوە، لە سەدەی ١٨ی زاینیدا زیاتر پەرەی سەند.
{{خاوێنکردن}}
{{ویکیسازی}}
ڕۆمانیزم لە فارسیدا (رمانتیسم) لە عەرەبیدا (الرومانتیکیة - الرومانسیة )لە فەرەنسیدا (Romantik) لە ئەڵمانیدا (Romantism) .
 
<h3>==سەرەتای پەیدا بوونی وشەکە<h3/>==
زاراوەی رۆمانتیک لە نیوەی دووەمی سەدەی حەڤدەیەمەوە لە ئینگلتەرا ساڵی ١٦٧٤ و فەرەنسا لە ساڵی ١٦٦٩ ھاتە کایەوە لە سەدەی ١٨ی زاینیدا زیاتر پەرەی سەند.
 
 
<h3>سەرەتای پەیدا بوونی وشەکە<h3/>
----
* ھەندێک سەرچاوە ئەیگەرێنەوە بۆ (Roman)کە بە لاتینی لە سەدەکانی ناوەراستدا ئەنوسرا بە واتای زاراوەی (Romantic) واتا (خۆشەویستیەک بۆ (مێینە)یەکی ئاستی چینی ئەرستۆکرات و پیاوێکی ئاسای کە ناتوانێت بگات بەو ئافرەتە خانەدانە و تەنھا لە دورەوە سەرسامیانن، ئەم خۆشەویستیە بە شیعر دەردەبردرێت) گرنگ نیە روداوەکە راستی بێت یاخود چیرۆکێکی خەیاڵی مەرجی سەرەکی ئەوەیە کە سۆزیکی قوڵ ھەلبگرێت.
 
<h3>=== بەکار ھێنانی ئەم وشەیە<h3/> ===
 
<h3>بەکار ھێنانی ئەم وشەیە<h3/>
----
* یەکەم بەکارھێنانی ئەم وشەیە ئەگەرێتەوە بۆ وەسفکردنی شعرەکانی ئەرستۆ و تاسۆ چیرۆکەکانی سەدەی بیستەم.
* ھەندێکی کە وەک (سەمۆئیل جۆنسۆن) وشەی (رۆمانتیک)ی لە فەرھەنگێکدا لە ساڵی ١٧٥٥ شیکردۆتەوە، ھەرچەنە گومانی زۆر لەم وشەیە ھەبووە بەڵام لە شیکردنەوەکەیدا ئاماژەی بەوە داوە کە رۆمانتیک وەکو چیرۆکە سەرنجراکێش و ھەستبزوێنەکان وایە و بە شەبەنگی دیمەنە سروشتیەکان رونکراوەتەوە ھەروەھا بە واتای شتێکی درۆ و چاوەروان نەکراو بۆ کرداریش بەکاردەھێنرێت. ڵێرەدا نوسەر بە شێوازێکی نێگەتیڤانە پێناوەی وشەی رۆمانتیکی کردووە.
*یەکەم کەس کە بە شێوەیەکی پۆزەتیڤانە پێناسەی وشەی رۆمانتیکی کردبێت (فریدریک ڤۆن شلیگل)ی ئەلمانی بووە لە دەوروبەری سالی ١٧٩٧ کە وەک ئاراستەیەکی نوێ بۆ ئەدەب دژی کلاسیکیەت، و بە شیعری پێشکەوتن و جیھانی ناوی بردووە.
 
<h3>===تایبەتمەندیەکانی رێبازی رۆمانتیزم<h3/>===
----
 
* دەسەڵاتی عەقل وەلا دەنێ، بایەخ بە ئازادکردنی ھەست و سۆزدەدات لە جیاتی مێشک دڵ دەکا بە کانگای ئیلھام و شوێنی ھەست و ویژدان
 
 
* گەرانەوەیە بۆ باوەشی سروشت، شاعیر حەز بە گۆشە گیری ناو سروشت ئەکا تا بکەوێتە رامان و خەیالی تێدا ئازاد بکا.
 
 
* بایەخ بە تاکی شاعیر دەدات، بەرھەمەکانی بە تەواوەتی بیر و بۆچون و ھەست و سۆزی ھەلقولاوی ناخی شاعیر خۆیەتی.
 
 
* رۆمانتیک باوەری بە ئازادی ھەیە، لە دەربرینی ھەست و سۆز و جۆشی ناوەوە و گوێ بە ھیچ دەستوە و قالبێکی چەسپاو نادات، رۆمانتیک لە بنچینەدا شۆرش و ئازادییە جلەو بەردانە بۆ ئەو ئەندێشەیەی کە ھیچ سنورێک نایوەستێنێ.
 
 
* رۆمانتیک لە بەیاخدانی بە کات و شوێن، توشی نامۆی لەگەل سەردەم و شوێنی خۆی ناگونجێ بە خەیال بەرەو رابردووە دەگەرێتەوە و خەفەت بۆ ساتە خۆشە بەسەرچووەکان دەخوات. بۆ رزگاربوونیش لە ئاژاوەی سەردەم پەنا بۆ شروست دەبا.
 
 
* رۆمانتیکەکان ھیوا و ئاواتیان زۆربوو بەلام توانای ھێنانەدی ئەو ئاواتەیان نەبوو، ناکۆکی نێوان ئاواتی زۆر و توانای کەم، ببووە ھۆی نائومێد بوون و رەشبینیەکی تەواو ئەمەش بەرەو وەرسبوونی بردبوون لە ژیان، و گازندەیان لە بەختی خۆیان دەکرد.
 
 
* بە ھۆی ئەوەی لە رێبازی رۆمانتیکدا مرۆڤ ئازاد بوو لە دەربرینی ھەست و شعوری خۆی بۆیە مۆرکی ناوچەیی بە تەواوەتی ڕەنگی دابۆوە لە رۆمانتیکدا چونکە مرۆڤی یۆنانی جیاواز ئەژی لە مرۆڤی فەرەنسی کەواتە بەرھەمەکانیشیان جیاواز بوو.
 
 
* بابەتی ئەدەبی رۆمانتیکی ئەوروپی بابەتی ئەدەبیاتی تەقلیدی نین ، دەتوانێ ھەموو شتێک بکات بە نوسین وەکو دیمەنەکانی سروشت، مێژووی نەتەوایەتی، مۆرکی ناوچەیی، شتی تایبەتی لە باتی گشتی، فەلسەفەی میسالی، رەگەزی لە ئاسیایی بە دەر، کەلاوە، شەو، مردن، گۆر، خەون ...ھتد.
 
 
* دەربرین لە رۆمانتیکدا پەنا دەباتە بەرھەندێک سیمای تایبەتی وەکو (رزگاربوون لە دەستوور و یاسا، ئالۆزی، تێکەلکردنی ھەستەکان، بەناویەکداچوونی ئەرکی ھونەرە جوانەکان، رەچاوکردنی لایەنی زاتی ،لیریکی ...ھتد)
 
<h2>== سەرچاوەکان :<h2/>==
<ref>*رێبازە ئەدەبیەکان (پۆلی دەیەمی دواناوەندی)</ref>
<ref>*زمان و ئەدەبی کوردی (پۆلی یازدەھەمی دواناوەندی)</ref>