فیزیکی تیۆریک: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
No edit summary
شائەمراز
ھێڵی ١:
{{زانست}}[[پەڕگە:LorentzianWormhole.jpg|وێنۆک|نواندێکی ڤیژوەڵی کوونێکی گەرمی شوارزچیلد. کوونە گەرمەکان قەد نەبینراون، بەڵام لە ڕێگەی مۆدێلە ماتماتیکی و تیۆرییە زانستییەکانەوە پێشبینی بوونیان دەکرێت.]]
 
 
'''فیزیای تیۆری''' (بە [[ئینگلیزی]]: Theoretical physics) لقێکی فیزیایە[[فیزیا]]یە، کە تیۆرییە ماتماتیکییەکان[[ماتماتیک]]ییەکان و دەرهەستکاریدەرھەستکاری تەنە فیزیاییەکانفیزیایییەکان و سیستەمەکان بەکاردەبات بۆ مەنتیق پێدان و ڕوونکردنەوە و ڕوونکردنەوەی دیاردە سروشتییەکان. ئەمە بە پێچەوانەی فیزیای تەجروبەکردن کە ئامرازە تەجروبەکراوەکان بەکاردەبات بۆ تێڕوانین لەو دیاردە سروشتیانەسروشتییانە
 
== تیۆرییە سەرەکییەکان ==
تیۆرییە سەرەکییەکان یان پێشیان دەوترێت تیۆرییە ناوەندییەکان بریتین لە بنچینەی زانینی فیزیایی و تێڕوانینە زانستییە ڕەسمییەکان کە لەلایەن زۆربەی زۆری کۆمەڵگەی زانستییەوە قبووڵکراون. ئەم تیۆریانە لە ڕێگەی تەجروبە و تاقیکردنەوەی واقیعیانەوە پشتڕاست کراونەتەوە و بەڵگەی بەهێزیبەھێزی زاستییان لەسەرە کە لە توانایاندا هەیەھەیە ڕوونکردنەوە بۆ زۆر لە دیاردەکان ئەنجام بدەن. تیۆریی سەرەکی وا هەیەھەیە کە بەگشتی قبووڵکراون و تەنهاتەنھا لەسەر ئەو کاریگەرییانەیان بنیاتنراون کە بوارێکی فراونی داتا ڕوون دەکەنەوە هەرچەندەھەرچەندە تێبینیکردن و ڕوونکردنەوە و ئەگەری پێکهاتنیانپێکھاتنیان یەکلایی نەبووبنەتەوە و قابیلی موناقەشەکردن بن.
 
=== نموونە ===
ھێڵی ٢٣:
* گەردونناسی تەنۆڵکەکان Particle Cosmology
 
== تیورییەتیۆرییە پێشنیارکراوەکان ==
تیورییە پێشنیارکراوەکان ئەو تیۆرییانەن کە لە چاو تیورییەکانی ترەوە نوێن و باسی ئەو توێژینەوانەی فیزیا دەکەن کە ئەو هزرەھزرە زانستیانە دەگرنە خۆ کە پێویستن بۆ یەکلاکردنەوەی ڕەوایەتی مۆدێل و جۆرە نوێکانی ئەو دەرئەنجامانەی کە بەکارهاتوونبەکارھاتوون بۆ گەیشتن بە تیورییەکە. هەندێکھەندێک لە تیورییە پێشنیارکراوەکان تیوریی وایان تێدایە کە دەیەهادەیەھا ساڵە خراونەتە ڕوو و خۆیان لە سەلماندن لە ڕێگەی هەستپێکردنھەستپێکردن و تاقیکردنەوە وە دزیوەتەوە. ئەگەری ئەوەش هەیەھەیە تیورییە پێشنیارکراوەکان ئەو تیورییە لاوەکییانەش بگرێتەوە کە لە هەوڵیھەوڵی ئەوەدان ببنە تیۆری دامەزراو ( و هەندێکھەندێک جار بەرفراوانتر قبووڵ بکرێن). بە گشتی تیورییە پێشنیارکراوەکان تاقی نەکراونەتەوە. 
 
=== نموونە ===
* وزەی تاریکی یان نەگۆڕی گەردوونی ئەنیشتاین Dark Energy
* پردی ئەنیشتاین - ڕۆزین Einstein-Rosen Bridge
* سەرهەڵدانسەرھەڵدان Emergence
* تیۆری یەکگرتنی مەزن Grand Unification Theory
* کێشکردنی کوانتۆمی سوڕخواردوو Loop Quantum Gravity
* تیۆری ئێم M-Theory
* تیوری ژێکان String Theory
* هاوتاییھاوتایی لە ڕادەبەدەر Supersymmetry
* تیۆری هەمووھەموو شتێک Theory of Everything
==تیورییە لاوەکییەکان==
تیورییە لاوەکییەکان هەموو ئەو تێکۆشینە زانستییانە دەگرنە خۆ کە لە پرۆسەی یەکلاییکردنەوە یان بوون بە تیۆری پێشنیارکراودان. ئەم تیۆرییانە بۆی هەیە زۆرانێک لە زانستی گوماناوی بگرنە خۆ، وەکو ئەو بوارە فیزیایی و تیۆرییە فیزیاییانەی کە لەسەر بنچینەی بەڵگەی زانراو دەخرێنەڕوو و کۆمەڵێک پێشبینی پەیوەنددار بەگوێرەی ئەو تیۆرییانە گەڵاڵە کراون.
 
==تیورییە تیۆرییە لاوەکییەکان ==
هەندێک لە تیۆرییە لاوەکییەکان سەرکەوتن بەدەست دەهێنن و بەرفراوانتر قبووڵ دەکرێن، هەندێکی تریان لەسەرئەنجامدا شکست دەخۆن و پووچەڵ دەکرێنەوە.
تیورییە لاوەکییەکان هەمووھەموو ئەو تێکۆشینە زانستییانە دەگرنە خۆ کە لە پرۆسەی یەکلاییکردنەوە یان بوون بە تیۆری پێشنیارکراودان. ئەم تیۆرییانە بۆی هەیەھەیە زۆرانێک لە زانستی گوماناوی بگرنە خۆ، وەکو ئەو بوارە فیزیایی و تیۆرییە فیزیاییانەی کە لەسەر بنچینەی بەڵگەی زانراو دەخرێنەڕوو و کۆمەڵێک پێشبینی پەیوەنددار بەگوێرەی ئەو تیۆرییانە گەڵاڵە کراون.
 
هەندێکھەندێک لە تیۆرییە لاوەکییەکان سەرکەوتن بەدەست دەهێنندەھێنن و بەرفراوانتر قبووڵ دەکرێن، هەندێکیھەندێکی تریان لەسەرئەنجامدا شکست دەخۆن و پووچەڵ دەکرێنەوە.
=== '''نموونە''' ===
 
=== '''نموونە''' ===
* تیۆری ئەلکترۆگراڤیتی [[Electrogravitics]]
* تیۆری داینامیکی تێسلا بۆ کێشکردن [[Nikola Tesla#On experimental and theoretical physics|Tesla's dynamic theory of gravity]]
* ئاسمانی ڕوونی دروەشاوە [[Luminiferous aether]]
 
== سەرچاوەکان ==
 
 
[[پۆل:مێژووی فیزیک]]