ژمارەی ڕێژەیی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ژمارە دەیییەکان لە ڕیزی ژمارە ڕێژەییەکاندا هەژمار دەکرێن لەبەر ئەوەی هەر ژمارەی دەیی دەتوانین بە شێوەی کەرتێک بنووسین ژێرەکەی توانەکی ئەرێنی ۱۰ و سەرەکەی ژمارەیەکی تەواو بێت. ژمارە ڕێژەیییەکان ئەنجامی دابەشکردنی دوو ژمارە (ژمارەیەکی تەواو بەسەر ژمارەیەکی سروشتینە<ref>[http://www.chap.sch.ir/sites/default/files/books/91-92/104/001-028-C211-1.pdf chap.sch.ir]لاپەڕەی ۸.</ref>).

لە نێوان دوو ژمارەی ڕێژەیی ناکۆتا ژمارەی ڕێژەیی هەیە. ژمارە ڕێژەیییە ئەرێنییەکان لە ژمارە ڕێژەیی نەرێنییەکان گەورەترن. یەکەمین پیتی وشەی ئینگلیزی Quotient واتە <math>\mathbb{Q}</math> [[هێما]]یەکە بۆ دیاریکردنی ژمارە ڕێژەیییەکان.

بۆ بەراوردکردنی ژمارە ڕێژەییەکان سەرەتا دەبێت ژێرەکانیان یەکسان بکەین، پاشان سەرەی کەرتەکان بەراورد دەکەین، هەر کام گەورەتر بوو، واتە ئەو ژمارە ڕێژەیییە گەورەترە، بۆ یەکسانکردنی ژێرەی کەرتەکان، سەرە و ژێرەی هەر کام لە ژمارە ڕێژەییەکان لە ژێرەی کەرتەکەی تر دەدەین.<br />

''نموونە:'' کامیان لەم دوو ژمارە ڕێژەیییە <math>\frac{5}{11} = \frac{3}{7}</math> گەورەترە؟

<math>\frac{5}{11} = \frac{5 * 7}{11 * 7} = \frac{35}{77}</math> , <math>\frac{3}{7} = \frac{3 * 11}{7 * 11} = \frac{33}{77}</math>

<br />

لەبەر ئەوەی 33<35، کەوایە <math>\frac{35}{77} > \frac{33}{77}</math> واتە <math>\frac{5}{11} > \frac{3}{7}</math>

<br />

<br />

<br />

بۆ ئەوەی دوو بڕی ڕێژەیی کۆ بکرێنەوە یان لێکدەر بکرێن، دەبێت بچووکترین ژێرەی هاوبەش بدۆزینەوە

''شێوەی گشتی:''<br />

<math>\frac{a}{b} + \frac{c}{d} = \frac{ad+/-bc}{bd}.</math>

<br /><br />

''نموونە:'' <br />

<math>\frac{4}{3} + \frac{2}{5} = \frac{20+6}{15} = \frac{26}{15}</math>

<br /><br />

<br />

لێکدانی دوو ژمارەی ڕێژەیی بەم شێوەیە کە سەرەکان لێک دەدەین و ژێرەکان لێک دەدەین، بۆ دابەشکردنی دوو ژمارەی ڕێژەیی، یەکەم جارانی دژەلێکدانی دووەم دەکەین.

''شێوەی گشتی:''<br />

<math>\frac{a}{b} \cdot \frac{c}{d} = \frac{ac}{bd}.</math>

<math>\frac{a}{b} \div \frac{c}{d} = \frac{ad}{bc}.</math>

<br /><br />

''نموونە:'' <br />

<math>\frac{2}{5} \cdot \frac{14}{35} = \frac{2 \cdot 14 }{5 \cdot 35} = \frac{28}{175}</math>