بەوەرز: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
پەڕەی دروست کرد بە « وێنۆک|بەوەرز (مشکە خۆرە) '''بەوەرز ''' بەوەرز (مشک...»ەوە
 
No edit summary
ھێڵی ١:
[[پەڕگە:Mustela nivalis -British Wildlife Centre-4.jpg|وێنۆک|بەوەرز (مشکە خۆرە)]]
 
'''بەوەرز''' یان '''مشکە خۆرە''' (ناوی زانستی: مشکەخۆرەmustela nivalis) گیانەورێکی بچوکی [[شیردەر]] و گۆشت خۆرە لاشەیەکی درێژکۆلە و دەستو پێ بچوکە، چڕنوکی ھەیە و توانای ھەڵ بەزین و دابەزینی بۆ سەردرخت و شووێنە بەرزەکان ھەیە،ملی درێژکۆلە و دەمی بەرز و پڕ مووە (سمێڵ)،جۆرەکانی بەوەرز ١٢- ٤٥ سم درێژن. گوێی کورت و خڕ و کەوانەیە، ڕەنگی مووی پشتی قاوەیی سورباوە،ژێر مل و سکی سپیە، ھەندێکیان خۆڵە مێشیە، کلکی توکنە و لەکلکیلە کلکی سمۆرە بجوکتروبجوکتر کورت ترەو کورتترە و کۆتاییەکەی ڕەشەڕەشە، ،،فەرویفەروی ھەندیکیان بەزستانانبە زستانان بە بەتەواویتەواوی سپی دەبێت بە بەتایبەتتایبەت ئەو جۆرانەی کە لە شوێنە کوێستان و بەفراویەکان دەژین،( (ڕەنگەکان بەپێ شوێن و ژینگە گۆڕانکاری بەسەر دێت) واتە ئەوەی سەروە سیفەتی بەوەرزی کوردستانە بۆیە ڕەنگەکان لەوڵاتانیلە وڵاتانی تر جیاوازن.
 
بەوەرز لەخێزانیلە خێزانی موستیلایە کە جەندینچەندین جۆرن بە پێی پۆلێنکردنی شارەزایانی بواری گیانەوەر نزیکەی ٥٧ جۆر ھەیە لەسەر زەوی ( سمۆرە و بۆنکە و چالەکە و تا سەگڵاویش ) دەگرێتەوە، بەوەرز لەھەمویانلە بچوکترەھەمویان ،بچوکترە، کەسیفەتەکانیم لەسەروە باس کردوە ،کردوە، ھەشیانە گەوەرەیە نزیکەی یەک مەتر درێژەو،نزیکەی ٢٠کگم قورسە،لەزۆربەی ولاتانی جیھان ھەیە،ئاسیاھەیە،ئاسیا، ،ئەوروپائەوروپا، ،ئەمریکایئەمریکای باکور،باکوری ئەفریکا ،ھەروەھائەفریکا، ھەروەھا لەکوردستان ھەیە، تەنیا لە ئوسترالیاو تەوەری باشور دا نیە.
'''بەوەرز
'''
بەوەرز (مشکە خۆرە) weasel
بەوەرز weasel
ناوی زانستی mustela nivalis
بەفارسی (راسو)
بەعەرەبی ( ابن العرس)
 
بەوەرز بە گیانەوەرێکی ڕاوچی دێتە ئەژمار واتە ڕاوی نێچیرەکانی دەکات، مشک، مشک،کەروێشک،مارکەروێشک، ،مارمێلکەمار، مارمێلکە و باڵندەکان راوڕاو دەکات،ھەروەھا ھێڵکەی باڵندەو مریشک و سیسرگ و کولە دەخوات، لەھەندێ شوێنی باشوری ئێران مشکی خورمای پێ دەڵێن.
 
ژیانی بەوەرز ئاسایی نزیک گوندوگوند و گوزەرانی خەڵک و کێڵگە کان دەژی ،دەژی، لە ناو کون و کەڵکە بەرد ھێلانەی خۆی دەکاتدەکات، ،ھەرھەر بۆیە راویڕاوی مریشک و کەڵەشێرو جوجکەو باڵندە ماڵیەکانی تریش دەکات، من بەچاوی خۆم لە گوندەکەی خۆمان بینیومە کەچۆن جوجکەی مریشکی مل شکاندوەو خوێنەکەی مژیوە، واتە بەوەرز بە گازگرتن لەژێر کەلەی سەر یان جومجمەی نێچیرکەی و ملی دەشکێنێت و خوێنەکەی دەخوات، ئەم گیانەوەرە راوچیە ڕاوچیە بەدرێژایی شەو ڕۆژ چالاکە،توانای بۆنکردنی بەھێزە و بەوشیوە نێچیرەکانی دەدۆزێتەوەدەدۆزێتەوە، ،ھەروەھاھەروەھا ھەستی بینین و بیستنیشی بەھێزە، بەوەرز ماڵی دەکرێ وەک سمۆرە.
 
زاوزێی بەوەرز لە وەرزی گەرمادا رووڕوو ئەدات، دودوو جار سک و زا دەکات ،دەکات، ماوەی ئاوسی ٣٥ ڕۆژە (٣-١٠ ) بەچکەی دەبێت، بەچکەکانی سەرەتا کوێرن و دوای سێ ھەفتە چاویان دەکەنەوە(چاویان ئەترەکێ)،تا تەمەنی سێ مانگی بەشوێن دایکیانەوە دەبن و دایکی بەخێویان دەکات،دواتر وردەوردە لەدایکیان جیا دەبنەوە خۆیان فێری خواردن و ژیان دەبن،لەیەک ساڵیدا باڵق دەبن،بەوەرزی کەژی تەمەنیان کورتترە لەچاو ئەوانەی کە ماڵی دەکرێن کە نزیک دەساڵ دەژین.
بەوەرز ( مشکەخۆرە ) گیانەورێکی بچوکی شیردەر و گۆشت خۆرە لاشەیەکی درێژکۆلە و دەستو پێ بچوکە، چڕنوکی ھەیە و توانای ھەڵ بەزین و دابەزینی بۆ سەردرخت و شووێنە بەرزەکان ھەیە،ملی درێژکۆلە و دەمی بەرز و پڕ مووە (سمێڵ)،جۆرەکانی بەوەرز ١٢- ٤٥ سم درێژن. گوێی کورت و خڕ و کەوانەیە، ڕەنگی مووی پشتی قاوەیی سورباوە،ژێر مل و سکی سپیە، ھەندێکیان خۆڵە مێشیە، کلکی توکنە و لەکلکی سمۆرە بجوکترو کورت ترە و کۆتاییەکەی ڕەشە ،،فەروی ھەندیکیان بەزستانان بەتەواوی سپی دەبێت بەتایبەت ئەو جۆرانەی کە لە شوێنە کوێستان و بەفراویەکان دەژین،( ڕەنگەکان بەپێ شوێن و ژینگە گۆڕانکاری بەسەر دێت) واتە ئەوەی سەروە سیفەتی بەوەرزی کوردستانە بۆیە ڕەنگەکان لەوڵاتانی تر جیاوازن.
بەوەرز لەخێزانی موستیلایە کە جەندین جۆرن بە پێی پۆلێنکردنی شارەزایانی بواری گیانەوەر نزیکەی ٥٧ جۆر ھەیە لەسەر زەوی ( سمۆرە و بۆنکە و چالەکە و تا سەگڵاویش ) دەگرێتەوە، بەوەرز لەھەمویان بچوکترە ، کەسیفەتەکانیم لەسەروە باس کردوە ، ھەشیانە گەوەرەیە نزیکەی یەک مەتر درێژەو،نزیکەی ٢٠کگم قورسە،لەزۆربەی ولاتانی جیھان ھەیە،ئاسیا ،ئەوروپا ،ئەمریکای باکور،باکوری ئەفریکا ،ھەروەھا لەکوردستان ھەیە، تەنیا لە ئوسترالیاو تەوەری باشور دا نیە.
 
مرۆڤ و ھەڵۆ کان مێمڵ و دوژمنی بەوەرزن زۆر لێان دەترسێ بۆیە لەکاتی ھێرش دا بۆ سەری بۆنێکی ناخۆش بەرئەداتەوە وەک پەرجەکردار و بەرگری لەخۆی،چونکە جەندین گلاند ( ڕژێن) لەبن کلکی زۆربەی گیانەوەررەکنی ئەم خیزانە وەک سمۆرەو بەوەرز ..ھتدھتد، ،شارەزایانشارەزایان دەلێن بۆنە ناخۆشەکە دەبێتە ھۆی کوێر بونی کاتی ھێرش بەرەکانبەرەکان، ،بەوبەو جۆرە خۆی قوتار دەکات.
 
فەرو ی خیزانی موستیلا لە دێرزەمانەوە لەلای خەڵکی سەر زەوی جیگای سەرنج بوە بۆیە راویانڕاویان کردوە تا سود یسودی لێ ببین بەتایبەتبە تایبەت سمۆرەوسمۆرە و سەگڵاو ( سمۆرەی دەریا) جۆرەکانی تریان .
 
 
بەوەرز بە گیانەوەرێکی ڕاوچی دێتە ئەژمار واتە ڕاوی نێچیرەکانی دەکات، مشک،کەروێشک،مار ،مارمێلکە و باڵندەکان راو دەکات،ھەروەھا ھێڵکەی باڵندەو مریشک و سیسرگ و کولە دەخوات، لەھەندێ شوێنی باشوری ئێران مشکی خورمای پێ دەڵێن.
ژیانی بەوەرز ئاسایی نزیک گوندو گوزەرانی خەڵک و کێڵگە کان دەژی ، لە ناو کون و کەڵکە بەرد ھێلانەی خۆی دەکات ،ھەر بۆیە راوی مریشک و کەڵەشێرو جوجکەو باڵندە ماڵیەکانی تریش دەکات، من بەچاوی خۆم لە گوندەکەی خۆمان بینیومە کەچۆن جوجکەی مریشکی مل شکاندوەو خوێنەکەی مژیوە، واتە بەوەرز بە گازگرتن لەژێر کەلەی سەر یان جومجمەی نێچیرکەی و ملی دەشکێنێت و خوێنەکەی دەخوات، ئەم گیانەوەرە راوچیە بەدرێژایی شەو ڕۆژ چالاکە،توانای بۆنکردنی بەھێزە و بەوشیوە نێچیرەکانی دەدۆزێتەوە ،ھەروەھا ھەستی بینین و بیستنیشی بەھێزە، بەوەرز ماڵی دەکرێ وەک سمۆرە.
زاوزێی بەوەرز لە وەرزی گەرمادا روو ئەدات، دو جار سک و زا دەکات ، ماوەی ئاوسی ٣٥ ڕۆژە (٣-١٠ ) بەچکەی دەبێت، بەچکەکانی سەرەتا کوێرن و دوای سێ ھەفتە چاویان دەکەنەوە(چاویان ئەترەکێ)،تا تەمەنی سێ مانگی بەشوێن دایکیانەوە دەبن و دایکی بەخێویان دەکات،دواتر وردەوردە لەدایکیان جیا دەبنەوە خۆیان فێری خواردن و ژیان دەبن،لەیەک ساڵیدا باڵق دەبن،بەوەرزی کەژی تەمەنیان کورتترە لەچاو ئەوانەی کە ماڵی دەکرێن کە نزیک دەساڵ دەژین.
مرۆڤ و ھەڵۆ کان مێمڵ و دوژمنی بەوەرزن زۆر لێان دەترسێ بۆیە لەکاتی ھێرش دا بۆ سەری بۆنێکی ناخۆش بەرئەداتەوە وەک پەرجەکردار و بەرگری لەخۆی،چونکە جەندین گلاند ( ڕژێن) لەبن کلکی زۆربەی گیانەوەررەکنی ئەم خیزانە وەک سمۆرەو بەوەرز ..ھتد ،شارەزایان دەلێن بۆنە ناخۆشەکە دەبێتە ھۆی کوێر بونی کاتی ھێرش بەرەکان ،بەو جۆرە خۆی قوتار دەکات.
فەرو ی خیزانی موستیلا لە دێرزەمانەوە لەلای خەڵکی سەر زەوی جیگای سەرنج بوە بۆیە راویان کردوە تا سود ی لێ ببین بەتایبەت سمۆرەو سەگڵاو ( سمۆرەی دەریا) جۆرەکانی تریان .
==سەرچاوەکان==
 
* وتارێکی د. ناجح گوڵپی، پزیشکی ڤ‌ێترنەری ڕاوێژکاری، ٢٠/٧/٢٠١٥
 
د.ناجح گوڵپی
پزیشکی ڤ‌ێترنەری ڕاوێژکاری
٢٠/٧/٢٠١٥