دەروازە:ئیسلام: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
subst کردنی ژێرپەڕەکان
No edit summary
ھێڵی ٦:
موسڵمانان باوەڕیان بەوە ھەیە کە پێغەمبەرەکەیان [[موحەممەد]] دواین نێردراو و پێغەمبەری ([[خوا]])یە. هەروەک باوەڕیان بە ڕۆژی دوایی و فریشتەکان ھەیە و [[قورئان]] بە پەیامی ڕەوانەکراوی خوا دەزانن بۆ سەر موحەممەد. قورئان سەرچاوەی یەکەمی شەریعەتی ئیسلامە، پاشان کردەوەکان و وتەکانی پێغەمبەر موحەممەد (سوننەت) دێت.
هەروەک موسڵمانان باوەڕیان بە ھەموو نێردراو و پێغەمبەرەکانی پێش محەمەد ھەیە وەک [[ئیبراھیم]] و یووسف و مووسا و عیسا بەتایبەت ئەوانەی ناویان لە قورئاندا ھاتبێت.
 
زۆربەی موسڵمانانی ئەمڕۆ لەسەر مەزھەبی سوننە یان شیعەن و ھەندێ کەمایەتی تر ھەیە کە لەسەر مەزھبی ترن. [[ئیندۆنیزیا]] گەورەترین وڵاتی ئیسلامیە لە ئێستادا %١٣ موسڵمانانی جیھانی لە خۆ دەگرێت، و ئەوانەی تر دابەشدەبن لە جیھاندا بەم شێوەیە: %٢٥ لە باشوری ئاسیا، %٢٠ لە [[ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست]]، %٢ لە [[ئاسیای ناوەڕاست]]، %٤ لە وڵاتەکانی تری باشوری ئاسیا و %١٥ لە ئەفریقا و ھەروەک چەند کۆمەڵگەیەکی ئیسلامی ھەیە لە چین و ڕوسیادا بەڵام بە کەمایەتی دائەنرێن لەبەر زۆر ی ژمارەی دانیشتوانیان، ژمارەی موسڵمانان ئەمڕۆ ئەگاتە ١.٥٧ ملیار کەس بەم شێوەیە %٢٣ی دانیشتوانی جیھان پێک ئەھێنن.
 
و ژمارەیەکی زۆر [[موسڵمان]] ھەیە لە وڵاتە پیشەسازیەکانی وەک ئەمەریکا و کەنەدا و وڵاتەکانی ئەوروپای ڕۆژئاوا ئەمیش بە ھۆی کۆچکردن بووە بۆ سەرچاوەی بژێوی، و ڕێژەی موسڵمانان لەم وڵاتانە بە شێوەیەکی بەرچاو زیاد دەکات و ئەویش بە ھۆی ئەوەی ھەندێ لە نەوەکانیان ھەڵدەستن بە ناسین و نزیکبونەوە لەم ئاینە، ئەمەش وایکردووە ژمارەیەک لە شارەزایان وا دادەنێن کە ئیسلام خێراترین بڵاوبونەوەی ھەیە لە نێو ئاینەکان لە ئێستادا.
 
 
'''[[ئیسلام|زیاتر...]]'''
Line ١٩ ⟶ ١٤:
'''سەردەمی زێڕینی ئیسلام''' (بە [[عەرەبی]]: ''العصر الذهبي للإسلام'' ، بە [[ئینگلیزی]]: ''Islamic Golden Age'') بە ساڵانی نێوان (٧٥٠-١٢٥٨) زایینی دەوترێت. لەم سەردەمەدا [[شارستانی ئیسلامی]] پێشڕەو بووە لە زانستەکانی : [[پزیشکی]] و ڤێرتێرنەری و [[دەرمانسازی]] و [[توێکاری]] و [[سرووشتزانی]] و [[ئەندازیاری ]]و [[بیرکاری]] و [[گەردوونزانی]] و [[کشتوکاڵ]] و [[زەویناسی]] و [[ئابووری]] و [[ڕامیاری]]...و هتد. لە سەرەمە ئیسلامیەکاندا زانستی میکانیک پێی دەووترا (علم الحیل) ، زانستی [[جوگرافیا]]ش پێی دەوترا ڕۆژمێری وڵاتان (تقویم البلدان) ، و زانستی کۆمەڵناسی پێی دەوترا ئاوەندانییەکان (العمرانیات) ، زانستی ([[زەویناسی]]) یان (جیۆلۆجی) پێی دەوترا (زانستی [[بەرد]] و [[چینەکانی زەوی]]) ، و زانستی [[فیزیا]]ش پێی دەوترا (علم الطبیعة) [[سرووشتزانی]] ، موسوڵمانان پێشەنگ بوون لەم زانستانەدا.
زانا (هۆوارد تورنەر) لە کتێبێکیدا لەسەر زانا موسوڵمانەکان نووسیویەتی : "[[زانا]] و [[هونەرمەند]] و میر و کرێکارە موسوڵمانەکان هەموو بەیەکەوە [[کلتوور]]ێکی بێ هاوتایان درووستکرد و بە شێوازێکی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ کاریگەری گەورەیان لەسەر هەموو [[کیشوەر]]ەکانی جیهان درووستکرد.
 
[[بیرکاری]] بناغە و بنەڕەتی زۆرێک لە زانستەکانە و ، لەم بوارەدا چەندین کەسی بەناوبانگیان تێدا پەیدابوو وەک : ([[خەواریزمی]] و سابتی کوڕی قوڕە و [[بەتتانی]] و [[خازینی بەسری]] و [[عومەری کوڕی ئیبراهیم خەیام]]) و هەروەها لە [[ئەندەلوس]]یش (موسەلەمە مەجریتی یان مەدریدی) پەیدا بوو لە قوتابیەکانیشی ([[ئیبن سەمح]] و عامر سەففار قورتبی و [[کەرامانی]] و [[ئومەییەی کوڕی ئەبی سەڵت]]) و غەیری ئەمانیش هەبوون هەروەها ([[ئیبن تاهیر بەغدادی]]) خاوەنی کتێبی (التکملة فی الحساب) و ([[یەحیای کوڕی یەعیش ئومەوی]]) کە خەڵکی [[ئەندەلوس]]ە و لە [[دیمەشق]] ژیاوە و لە سەدەی چواردەیەمی زایینیدا و خاوەنی کتێبی (مراسم الإنتساب فی علوم الحساب)ە و (ئەلکاشی) خاوەنی کتێبی (مفتاح الحساب).
 
'''[[سەردەمی زێڕینی ئیسلام|زیاتر...]]'''
Line ٢٦ ⟶ ١٩:
== کەسایەتی هەڵبژێردراو ==
'''ئیبن سینا''' (بە [[ئینگلیزی]]: Ibn Sīnā ، بە [[زمانی لاتینی|لاتینی]]: Avicenna ، بە [[عەرەبی]]: ''ابن سینا'' ، بە [[زمانی فارسی|فارسی]]: ''پورسینا'') یان (''کوڕی سینا'') زانایەکی گەورەی موسوڵمانی فارس بوو، ناوی تەواوی (ئەبو عەلی حسێن کوڕی عەبدوڵڵا کوڕی سینا)یە، لە ڕۆژئاوادا بە (Avicenna) ناسراوە، لە ساڵی ٩٨٠ز لە شاری [[ئەفشانش]] لە نزیک شاری [[بوخارا]] ([[ئوزبەکستان|ئوزبەکستانی]] ئێستا) لە دایکبووە. زمانی دایکی ئبین سینا [[فارسی]] بووە. خوێندنی سەرەتایی لە بوخارادا بووە. لە ھەموو تەمەنێکیدا بلیمەتی ناو بلیمەتەکان بووە.
 
ھەر لە منداڵیەوە زیرەکی و لێھاتوویی خۆی پیشانداوە و لە تەمەنی دە ساڵیدا شارەزاییەکی زۆر باشی لە [[قورئان]] و زمانی [[عەرەبی|عەرەبیدا]] پەیداکردووە لە ماوەی شەش ساڵی داھاتوی تەمەنیدا ژیانی خۆی تەرخان کرد بۆ ([[شەریعەتی ئیسلامی]] ، [[فەلسەفە]] ، [[زانستە سروشتیەکان]] و [[لێکۆڵینەوەی لۆجیکی]]). بەخوێندنەوەی بەرھەمی [[فەلسەفەی یۆنانی|فەلسەفە یۆنانیەکان]] و [[موسوڵمان|موسوڵمانان]] و سەرچاوەی تری فەلسەفی دەستی بە خوێندنەوە و [[لێکۆڵینەوەی فەلسەفی]] کردووە.
 
 
'''[[ئیبن سینا|زیاتر...]]'''
Line ٥٣ ⟶ ٤٣:
'''فەلسەفە ئیسلامییەکان'''
:[[ئەشاعیرە]] | [[موعتەزیلە]] | [[ماتریدییەکان]] | [[زەیدییەکان]] | [[شیعە|شیعییەکان]] | [[سەفەوییەکان]]
 
 
</center>
 
Line ٧٤ ⟶ ٦٢:
لە کاتێکدا حەق دەست دەکات بە قسەکردن، نەزانین توڕە دەبێت و دەمارگیری ناڕەحەت دەبێت، بەڵام زانست دەبێتە گوێگر بۆی. .....//[[فەتحوڵڵا گولەن]]//
 
== پۆلەکان و وتارەکان ==
<categorytree showcount="on">ئیسلام</categorytree>
 
*'''پایەکانی باوەڕ''': [[خوا لە ئیسلامدا|باوەڕ بە خوا]] | [[پێغەمبەرەکان لە ئیسلامدا|پێغەمبەرەکان]] | [[کتێبە پیرۆزەکان لە ئیسلامدا|کتێبە پیرۆزەکان]] | [[فریشتە لە ئیسلامدا|فریشتەکان]] | [[ڕۆژی دوایی لە ئیسلامدا|ڕۆژی دوایی]] | [[قەزا و قەدەر]].
 
Line ٩٤ ⟶ ٨٤:
== کار بۆ ئەنجامدان ==
[[پەڕگە:Nuvola apps korganizer.svg|ڕاست|50px]]
 
 
بەکارهێنەرانی بەڕێز دەتوانن ''ئەم وتارانەی خوارەوە'' دابنێن یان فراوان بکەن :
 
 
{{زانایانی عەرەب و موسوڵمانان}}