بەڵگەنەویست: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
ب بۆت زیادکردن: pnb:منیا پرمنیا |
ب بۆت: دەستکاریی جوانکاری |
||
ھێڵی ٥:
لە بیرکاریدا، زاراوەی بەڵگەنەویست لە دوو ڕاستێنەی پێوەندیدار و لە ھەمان کاتدا جیاوازدا بەکار دەبردرێ: "بەڵگەنەویستە لۆژیکییەکان" و "بەڵگەنەویستە نالۆژیکییەکان". لە ھەردوو ڕاستێنەدا، بەڵگەنەویست ڕستەیەکی بیرکارانەیە کە وەکوو خاڵێکی دەستپێک سوودی لێ وەردەگیردرێ بۆ دەرکێشانی ژیرانەی ڕستەگەلی دیکە. ڕێک وەکوو چووزەرەیەک کە لقی لێ دەبێتەوە. پێچەوانەی سەلمێنراوەکان، بەڵگەنەویستەکان نە دەتوانن لە پرەنسیپەکانی ھەڵھێنجانەوە وەربگیرێن و نە بۆیان ھەیە بسەلمێنرێن، زۆر سادە تەنھا لەبەر ئەوەی کە خاڵی دەستپێکن؛ واتە پێشتر لەوان ھیچ شتێکی تر بوونی نییە تاکوو ئەوان ئەنجام و ئاکامی ئاوەزمەندانەی ئەو شتە بن.
بەڵگەنەویستە لۆژیکییەکان ڕستەگەلێکن کە لای ھەموو کەسێک بە ڕاست دەزانرێن (بۆ نموونە، A و B ئاماژەی داوە بە A)، لە حاڵێکدا، بەڵگەنەویستە نالۆژیکییەکان (بۆ نموونە،
لە زۆربەی زمانە ئەورووپایییەکاندا بە بەڵگەنەویست لە بیرکاری و لۆژیکدا دەڵێن '''ئاکسیۆم''' (axiom). ئەم وشەیە لە بنەڕەتدا لە وشەی یۆنانیی ἀξίωμα -ەوە ھاتووە (ئاکسیۆما)، کە ئەویش چاوگێکە لە کرداری ἀξιόειν
وشەیەکی دیکە کە ئەویش خاوەنی ھەمان واتایە و بە تایبەتی [[ئیقلیدس]] بەکاری ھێناوە وشەی '''پۆستولا''' (postulate) یە. واتای سەرکەیی ئەم وشەیە "داخواز"ە. بۆ نموونە، ئیقلیدس لە ئێمە داخواز دەکا ئەوە قەبووڵ بکەین کە دەکرێ ھەر دوو خاڵی دڵخواز بە ڕاستەھێڵێک بلکێنین بە یەکەوە.
| |||