ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
|
|
|
== جوگرافیا ==
شارى هه‌ڵه‌بجه ده‌كه‌وێته‌ده‌که‌وێته گۆشه‌ى باكورىباکورى خۆرهه‌ڵاتى [[عێراق]] و (78) كیلۆمه‌ترکیلۆمه‌تر له باشورى رۆژهه‌ڵاتى شارى [[سلێمانی]]ه‌وه‌یه‌و له‌سه‌ر هێڵى درێژى 46 پله‌ى خۆرهه‌ڵات و نێوان دوو هێڵى پانى (35-36)ى باكووروباکوورو رووبه‌ره‌كه‌ىرووبه‌ره‌که‌ى (1594) كیلۆمه‌ترکیلۆمه‌تر دوجایه. (726) مه‌تر له ئاستى رووى ده‌ریاوه به‌رزه. (16) كیلۆمه‌ترکیلۆمه‌تر له سنووره‌كانىسنووره‌کانى [[ئێران]]ه‌وه دووره‌و (75) كیلۆمه‌ترکیلۆمه‌تر هاوسنوره له‌گه‌ڵ ئێراندا، له رۆژهه‌ڵاته‌وه شاخى شنروآ و له باكووره‌وه‌باکووره‌وه چپاى [[هه‌وارمان]] و له باشووره‌وه زنجیره شاخى باڵامبۆ له باكووروباکوورو رۆژئاواوه ده‌ریاچه‌ى [[سیروان]] ده‌وریان داوه.
== بنچینه و مێژوو ==
سه‌باره‌ت به بنچینه‌ى ناوى هه‌ڵه‌بجه چه‌ندین راو بۆچون و گێرِانه‌وه هه‌ن، رایه‌كرایه‌ک ده‌ڵێت له (عه‌جه‌ب با)ى فارسیه‌وه هاتووه، رایه‌كىرایه‌کى تر ده‌ڵێت له وشه‌ى (هه‌ڵوژه)وه هاتووه، رایه‌كىرایه‌کى تر ده‌ڵێت له وشه‌ى (ئه‌ڵه‌بجا)وه هاتووه كه‌که ئاماژه‌یه بۆ ناوى (ئه‌ڵه‌ب ئه‌رسه‌لان) رایه‌كىرایه‌کى تر ده‌ڵێت له وشه‌ى (حه‌له‌ب)ه‌وه هاتووه كه‌شارێكه‌که‌شارێکه له سوریاو خه‌ڵكىخه‌ڵکى بۆ كاروکارو بارى بازرگانى كه‌که روویان كردۆته‌کردۆته ئه‌و شاره وتویانه شاره‌كه‌مانشاره‌که‌مان له (حه‌له‌ب) ئه‌چێت ئیتر ناویان ناوه (حه‌له‌بچه) واته (حه‌له‌بى بچوكبچوک) له‌گه‌ڵ چه‌ندین راو بۆچوونى تر له‌سه‌ر وشه‌ى هه‌ڵه‌بجه.
سه‌رچاوه مێژوویه‌كانمێژوویه‌کان سه‌ره‌تاى بونیاتى شارى هه‌ڵه‌بجه ده‌گێرِنه‌وه بۆ ساڵانى (1850-1860)ى زایینى له‌سه‌رده‌مى ده‌سه‌ڵاتى توركه‌كانداتورکه‌کاندا هه‌ر ئه‌و سه‌رچاوانه‌ش عه‌شیره‌تى جاف به بونیاتنه‌رى شارى هه‌ڵه‌بجه ده‌زانن، هه‌ندێكهه‌ندێک له ریش سپى و پیاوه دێرینه‌كاندێرینه‌کان ده‌ڵێن هه‌ڵه‌بجه له‌لایه‌ن به‌گه‌كانىبه‌گه‌کانى (شیوه كه‌ڵکه‌ڵ)ه‌وه بونیات نراوه كه‌له‌که‌له دواییدا له‌ناو هه‌ڵه‌بجه‌ییه‌كانداهه‌ڵه‌بجه‌ییه‌کاندا به (13) ماڵه ناسراون، به گشتى سه‌رچاوه مێژوویه‌كانمێژوویه‌کان ده‌ڵێن ساڵى (1889) به‌فه‌رمانى توركتورک هه‌ڵه‌بجه كراوه‌کراوه به قه‌زا، ساڵى (1940) بۆ یه‌كه‌میه‌که‌م جار كاره‌باکاره‌با گه‌یه‌نراوه‌ته هه‌ڵه‌بجه له ساڵى 1925 یه‌كه‌میه‌که‌م قوتابخانه‌ىتیادا كراوه‌ته‌وه‌وکراوه‌ته‌وه‌و ساڵى 1929 یه‌كه‌میه‌که‌م نه‌خۆشخانه كراوه‌ته‌وه‌کراوه‌ته‌وه له هه‌مان ساڵیشدا تۆرِى ئاوى خواردنه‌وه به‌ناوشاردا دابه‌ش كراوه،کراوه، ساڵى 1924 بۆ یه‌كه‌میه‌که‌م جار رێگاى ئۆتۆمبیل گه‌یه‌نراوه‌ته هه‌ڵه‌بجه‌و له‌هه‌مان ساڵیشدا دایه‌ره‌ى ته‌له‌فونات كراوه‌ته‌وه،کراوه‌ته‌وه، به‌هۆى به پیتى ناوچه‌كه‌ناوچه‌که له رووى كشتوكاڵیه‌وه‌کشتوکاڵیه‌وه ساڵى 1954 كارگه‌ىکارگه‌ى پوخته‌كردنىپوخته‌کردنى توتن كراوه‌ته‌وه‌کراوه‌ته‌وه.
== که ڵه که سان ==
له بوارى رۆشنبیرییه‌وه هه‌ڵه‌بجه مه‌ڵبه‌ندێكىمه‌ڵبه‌ندێکى رۆشنبیرى گه‌وره‌بووه‌و ده‌یان شاعیرو روناكبیرىروناکبیرى هونه‌رمه‌ندو رۆشنبیرى له ئامێز گرتووه وه‌كوه‌ک ([[نالى]]) كه‌که به دامه‌زرێنه‌رى قوتابخانه‌ى شیعرى كلاسیكىکلاسیکى داده‌نرێت، مامۆستا [[گۆران]]یش كه‌که به دامزرێنه‌رى شیعرى نوێى كوردىکوردى داده‌نرێت له‌م شاره‌دا له دایكدایک بووه، [[ئه‌حمه‌د موختار جاف]] كه‌یه‌كه‌مکه‌یه‌که‌م كه‌سه‌که‌سه دواى [[جه‌میل صائب]] چیرۆكىچیرۆکى كوردىکوردى نوێى نوسیوه، چه‌ندین كه‌ڵه‌که‌ڵه شاعیرى ترى وه‌كوه‌ک [[مه‌وله‌وى]] و [[تایه‌ر به‌گى جاف]] و [[ناتیق]] و [[حیلمى]] و [[صاڵح هه‌ژار]] و [[صاڵح شاره‌زوورى]] و ع.ع. شه‌ونم و كاردۆخىکاردۆخى و خورشیده بابان، و شاهۆو ئه‌ژى گۆران.<br />
هه‌ڵه‌بجه مه‌ڵبه‌ندى گه‌وره‌ى ته‌ریقه‌تى نه‌قشیه به چه‌شنێكچه‌شنێک گه‌ر هه‌ركه‌سێكهه‌رکه‌سێک تا سیه‌كانىسیه‌کانى سه‌ده‌ى رابردووش ئه‌لف و بایه‌كىبایه‌کى له بوارى خواناسى و ئه‌ده‌بیات و ته‌صه‌وف دا زانیبێت ده‌بوایه له‌و خانه‌قایانه‌وه فێربوایه.
== مێژووی ڕامیاری و هه‌ڵه‌بجه ی خوێناوی ==
یه‌كه‌مینیه‌که‌مین قه‌زایه له‌سه‌ره‌تاكانىله‌سه‌ره‌تاکانى سه‌ده‌ى رابردوو خانمێكىخانمێکى وه‌كوه‌ک عادیله خانم كه‌که دایكىدایکى ئه‌حمه‌د موختار جافه تێیدا ده‌ست رۆشتوو برِیارده‌ر بووه‌و رۆڵى قایمقامى له رووى كارگێرِیه‌وه‌کارگێرِیه‌وه له‌م شاره‌دا بینیوه.
له رووى شۆرِشگێرِى و نیشتمان په‌روه‌ریه‌وه هه‌میشه مه‌ڵبه‌ندى به گژاچونه‌وه‌ى داگیركه‌رانىداگیرکه‌رانى كوردستانکوردستان بووه، یه‌كه‌مینیه‌که‌مین شاره له كوردستانداکوردستاندا كه‌که خاوه‌نى سێ كاره‌ساتىکاره‌ساتى گه‌وره‌ى وه‌كوه‌ک بۆردومانه‌كه‌ىبۆردومانه‌که‌ى ساڵى (1974) و جینۆسایده‌كه‌ىجینۆسایده‌که‌ى ساڵى (1987) و كیمیابارانه‌كه‌ىکیمیابارانه‌که‌ى ساڵى (1988)ه.
له‌سه‌ره‌تاى ساڵانى شه‌سته‌كانداشه‌سته‌کاندا خه‌ڵكىخه‌ڵکى ئه‌م ناوچه‌یه گه‌لێكگه‌لێک جار دووچارى په‌لامارو هێرشى درِندانه‌و بێ به‌زه‌ییانه بوونه‌ته‌وه‌و به‌سه‌دان و هه‌زاران شه‌هید و قوربانیان داوه دیارترینیان ره‌شبگیریه‌كه‌ىره‌شبگیریه‌که‌ى ساڵى 1974 وه ساڵى 1987 كه‌که تیایدا به‌سه‌دان كه‌سکه‌س زینده به‌چاڵ كراوونکراوون و سه‌روه‌ت و ماڵیان به‌تاڵان براوه.
وه دواتر له هێرشێكىهێرشێکى درِندانه‌دا كه‌که به‌كاره‌ساتىبه‌کاره‌ساتى كیمیابارانكردنىکیمیابارانکردنى شاره‌كه‌شاره‌که ناسراوه له 16/3/1988 به‌چه‌كىبه‌چه‌کى كیمیاوىکیمیاوى ئه‌م شاره كیمیابارانکیمیاباران كراوه،کراوه، زیاتر له (5000 ژن و منداڵ و خه‌ڵكىخه‌ڵکى بێگوناهى شه‌هید كردووه‌کردووه و به‌ده‌یان هه‌زار هاوڵاتى بریندار بوون دانیشتوانه‌كه‌ىدانیشتوانه‌که‌ى ئاواره‌ى ئێران بوون و له ئۆردوگاكاندائۆردوگاکاندا ژیانیان به‌سه‌ربردووه، تا ئێستاش شوێنه‌وارى ئه‌و چه‌كه‌چه‌که به‌سه‌ر خه‌ڵكىخه‌ڵکى ناوچه‌كه‌وناوچه‌که‌و دانیشتوانه‌كه‌یه‌وه‌دانیشتوانه‌که‌یه‌وه ماوه، له دواى راپه‌رِینى ساڵى 1991 خه‌ڵكىخه‌ڵکى ناوچه‌كه‌ناوچه‌که گه‌رِاونه‌ته‌وه‌و سه‌ر زێدى باوباپیرانیان.
== سه رچاوه کان ==
|
