ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
'''مێتافیزیک''' لقێکەئەو لقە لە [[فەلسەفە|فەلسەفەیە ]] کە گرنگی بە سروشتی بنەڕەتیی [[بوون]] و [[جیھان]] دەدا. بەوبە کەسەیکەسێک کە لە مێتافیزیکتایبەتمەنییە بنەڕەتییەکانی پێکھاتەی جیھان دەکۆڵێتەوە دەگوترێدەوترێ ''مێتافیزیکزان'' یان ''زانای مێتافیزیک''.
وشەکەوشەی مێتافیزیک لە دوو وشەی [[زمانی یۆنانی|یۆنانییەوەیۆنانی ]] گیراوە:پێک μετάھاتووە کە لکێنراون بە یەکەوە: (مێتا) (واتەμετά- بە واتای "ئەوپەڕ" یان "بانتر" یان "پاشدواتر ") و φυσικά (فیسیکا) (واتەφυσικά- "فیزیکی"بە یانواتای "سروشتیفیزیکی ")،. لێرەدالێرەدا، "فیزیکی" ئاماژەئاماژەیە بە کارەکانی [[ئەرەستوو]] لەسەر [[ماددە]]. دەکاپێشگری لەمێتا ڕۆژگارانیپاش کۆندا.مردنی پێشگریئەرەستوو مێتا،و لە بەرھەمەکاتی کۆکراوکۆکردنەوە و دەستکاریکراوەکانیپێداچوونەوە پاشو مردنیڕێکوپێککردنی ئەرەستووبەرھەمەکانی لەلایەن کەسانی ترەوە خرایە پاڵسەرەتای ناوی ئەو پاژانەی بەرھەمەکەیبابەتانەی کە لەدوای پاژەکانیبابەتەکانی سەبارەت بە "فیزیک"ەوەسروشت و فیزیکەوە ھاتبووندانرابوون . ئەرەستوو بۆخۆی بەو پاژانەبابەتانە نەیدەگوتنەیوتبوو مێتافیزیک، بەڵکووبەڵام ھەندێ جار بە ھەندێک لەو بابەتانەی دەگوتوەکوو "فەلسەفەی یەکەم" ناویانی بردبوو .
مێتافیزیک خۆی چەند لقێکی تری لێ دەبێتەوە کە لە ھوموویان ئاشناتر ئانتۆلۆژی یان [[بوونناسی]]یە. بوونناسی ئەوەلێکۆڵینەوە تاوتوێلەسەر ئەوە دەکا کە شتەکان لە جیھاندا چەند جۆرن و چ پێوەندییەک ھەیە لەنێوان جۆرەکاندا. ھەروەھا مێتافیزیکزانان ھەوڵ بۆ ڕوونکردنەوەی ئەو بیرۆکانەبیروڕایانە دەدەن کە بەھۆیانەوە مرۆڤەکان لە جیھان و ئەوەی تێدایە (وەکوو [[بوون]]، [[سامان (فەلسەفە)|سامان]]، [[جێ]]، [[کات]]، [[ھۆیەتی]] و ھتد) تێ دەگەن.
پێش پەرەگرتنی زانستی مۆدێڕن، بەشێک لە مێتافیزیک بە ناوی [[فەلسەفەی سروشتی]] ڕاسپێردرابوو بۆ وەڵامدانەوە بەوەڵامدانەوەی پرسیارە زانستییەکان. وشەی science (= زانست) ھەتا یەک یان دوو سەدە لەمەوبەر بەکار نەدەھێنرا. [[میتۆدی زانستی]] وای لە فەلسفەی سروشتی کرد کە بەپێچەوانەی فەلسەفەکانی تر ببێ بە چالاکییەکی لەسەر [[تاقیکردنەوە]] و ئەزموون بنەڕەتنراو و لە کۆتاییی سەدەی ھەژدەھەم بەم لاوە ناوی ببێ بە [[زانست]]. ھۆی ئەم ناوگۆڕینە بۆ ئەوە بوو تاکە فەلسەفەی سروشتی بەتەواوی لە ئەوتر بوارەکانی فەلسەفە جیا بکرێتەوە. دوای ئەوە، واتای مێتافیزیک بوو بە تاوتوێکردنی سروشتی بوون بە شێوەی [[ئەزموونی|نائەزموونی]].
[[پۆل:فەلسەفە]]
