شەیس: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

بە پێی [[تەورات]]، '''شەیس''' سێیەم کووڕی [[ئادەم]] و [[حەوا]] دوای [[هابیلھابیل]] و [[قابیل]] هە و تەنیا مناڵی تری [[ئادەم]] و [[حەوا]] کهکە ناوی لهلە کتێبی [[خوڵقان]]ی تەورات هاتوەھاتوە. بە سەرنج دان لە تەورات شەیس دوای کووژرانی هابیلھابیل بە دەستی قابیل ،قابیل، لە دایک بووە و دایکهدایکە حەوا ئەوی وەکوو جێگرێ بۆ [[هابیلھابیل]] دەزانی. ناوی مناڵی شەیس لە [[تەورات]]، [[ئەنوش]] ە. لە تەورات تەمەنی شەیس ٩١٢ ساڵ نوسراوە. ئەو مناڵی زۆری پەیدا بوون.

ناوی شەیس لە [[قورئان]] نەهاتوە،نەھاتوە، بەڵام لهلە [[احادیث]] و [[روایات]] ی ئیسلامی، ناوی شەیس وەکوو یەکێ لە باشترین [[پێغەمبەران]] هاتوەھاتوە.

وشەی شەیس (شیث) [[سُریانی]] و بهبە مانای بەخشین یا هەدیەیە؛ھەدیەیە؛ لەبەروەی خوا دوای کووژرانی هابیل ،ھابیل، شەیسی لە ١٣٠ ساڵەیی تەمەنیا پێ بەخشی،هەندێبەخشی، ھەندێ لە فەیلەسۆفەکان شەیس بە هەمانھەمان [[آغاثاذیمون]]ی یۆنانی دا دەنێن.

دەڵێن شەیس یێکەم کەسە کە دوای باوکە ئادەم هەستابێھەستابێ بە فێرکاری و ئامۆژگاری حیکمەت و پێویستیەکانی ئایین، و پەنجا نووسراو یان بە گێڕانەوەیەکی تر بیست و نۆ بابەتی لەبارەی حیکمەتی خواوەندیەوە بەسەردا هاتۆتەھاتۆتە خوار. ئەڵێن گۆڕی ئەو لە شاری قەدری جان لە پارێزگای ئیسفەهانیئیسفەھانی وڵاتی ئێرانه ئێرانە.هەڵبەت ھەڵبەت گۆڕێک هەیەھەیە لە گوندی شەیس لە شاری بعلبەکی وڵاتی لوبنان وشوێنی زیارەتی شێعەکانهشێعەکانە. ئەو گۆڕهگۆڕە زۆر درێژهدرێژە.هەندێ ھەندێ مێژوو ناس باڵای بەرزی و هەندێکیشھەندێکیش دیار نەبوونی شوێنی ناشتنی دەکەنهدەکەنە هۆیھۆی دڕێژ بوونی گۆڕەکەی . <ref>ئەولیایی، سەید نەبی‌الدین (۱۳۶۴١٣٦٤)، میژووی انبياءانبیاء يانیان قصص القران، تاران: گەنجینهگەنجینە. </ref>

* قدس ميرحەيدەری،میرحەیدەری، جەعفەر (۱۳۷۷١٣٧٧)، ''کووڕت کراوەی ژیانی ئادەمی باوکی مرۆڤ و پێغەمبەرە ئەلولعەزمەکان''، تاران: چاپەمەنی تاران.