سەفەوییەکان: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
ب ربات: no:Safavidene یک مقالهٔ خوب است
ب بۆت: ur:صفوی سلطنت وتارێکی بەرزە؛ دەستکاریی جوانکاری
ھێڵی ٦:
! colspan="2" style="background-color: #DCDCDC" | <font size="3"> <center>سلسلۀ صفویۀ ایران</center>
|-----
| colspan="2" align="center" bgcolor="white" | [[پەڕگە:Safavid Flag.png|120px]]<br /> ئاڵای سەفەوییەکان
|-----
| colspan="2" align="center" bgcolor="white" | [[پەڕگە:Lion and Sun Emblem of Persia.svg|120px]]<br /> دروشمی سەفەوییەکان
|-----
! colspan="2" bgcolor="#DCDCDC" | <center>نەخشە</center>
|-----
| colspan="2" align=center bgcolor="white"| [[پەڕگە:Safavid Empire 1501 1722 AD.png|250px]]<br /> دەوڵەتی سەفەوی لە فراوانترین ئاستیدا.
|-----
! colspan="2" bgcolor="#DCDCDC" |<center> زانیاریی گشتی</center>
|-----
| '''پایتەخت''' ||" border: 0px align="right" bgcolor="white"| تەبرێز، قەزوین، ئەسفەهانئەسفەھان
|-
| '''زمانی فەڕمی ''' || align="right" bgcolor="white"| فارسی
ھێڵی ٢٢:
|'''جۆری حوکم''' || align="right" bgcolor="white"| شانشینی
|-
|'''مێژووىمێژووی دامەزراندن''' || align="right" bgcolor="white"| ١٥٠١ ز
|-
|'''مێژووىمێژووی ڕوخان''' || align="right" bgcolor="white"| ١٧٣٦ ز
|-
|'''دامەزرێنەر''' || align="right" bgcolor="white"| شا ئیسماعیلی سەفەوی
ھێڵی ٣٢:
|'''ئایین''' || align="right" bgcolor="white"| ئیسلام (شیعەی دوانزە ئیمامەکە)
|-
|'''ڕووبەر''' || align="right" bgcolor="white"| ٢،٨٥٠،٠٠٠ كمکم²
|-----
|}
ھێڵی ٣٨:
'''سەفەوییەکان''' (بە [[فارسی]]: ''صفویان'') دەوڵەتێکی بەھێزی [[شیعە]] بوون کە لە ساڵانی [[١٥٠١]] ھەتا [[١٧٣٦]] دەسەڵتیان ھەبووە. دامەزرێنەری حکومەتەکە [[شا ئیسماعیلی یەکەم]] بووە کە [[تەورێز]]ی لە [[ئازەربایجان]] کردووە بە پایتەختی خۆی. سەفەوییەکان مەزھەبی شیعەی دوازدە ئیمامییان کرد بە ئاییینی سەرەکیی حکوومەتەکایان. سەفەوییەکان لەگەڵ [[عوسمانی]] لە ڕۆژاواوە و لەگەڵ [[ئوزبەکەکان]] لە ڕۆژھەڵاتەوە شەڕ و کێشەی زۆریان ھەبووە. ڕەگەزی خانەدانی سەفەوی بە تەواوی ڕوون نییە بەڵام زمانی فەرمیی حکومەت فارسی بووە. ساڵی [[١٥٩٨]] شاری [[ئەسفەھان]]یان کرد بە پایتەخت.
 
== نەژادیان ==
شێخ سەفی دین ئەردەبیلی ڕێگە سۆفیگەریەکەی خۆی دامەزراند لە ئەردەبیل ([[ئازەربایجان]]) لە ساڵی ١٣٠٠ز دا، بەمەش ئەردەبیل بووە پایتەختە ئایینی و پاشان سیاسیەکەیان بۆ شوێنەکەوتوانیان کە دواتر گۆڕان بۆ بزوتنەوەیەکی سیاسی، نەوەکانی ئەم ھۆزە لە ناوەندی سەدەی پانزەوە چوونە سەر مەزھەبی شیعە، و سەفەوییەکان سەرکەوتوو بوون لە حوکم گرتنە دەستی ھەندێک ناوچەکان لە کاتی سەرکردایەتی کردنیان لەلایەن جونەید ساڵانی (١٤٤٧-١٤٥٠)ز پاشان لە سەردەمی حەیدەر لە ساڵانی (١٥٦٠-١٤٨٨)زدا,زدا، کە ھەردوکیان توانیان ڕیکخستنێکی سیاسی دابمەزرێنن و یەکە تایبەتەکانی سوپا دروست بکەن، ھەروەھا سەفەوییەکان بە فزڵباش ناسرابوون (قزڵ باش یان سەرە سورەکان بە ھۆی ئەو تاج یان سەرپێچەی کە ئەیانبەست بە ڕێگەی سەفەوی,سەفەوی، وسەرپێچەکەیان ئەبەست بە ١٢ پێچ وەک ئاماژەدانێک بە ١٢ ئیمامەکەی شیعە).
 
== مێژوویان ==
ئیسماعیل سەفەوی لە ساڵی ١٤٩٤ز وە سەرکردایەتی ڕێکخستنی سەفەوییەکانی گرتە دەست وھەستا بە بانگەواز بۆ مەزھەبی شیعە، دەستی گرت بەسەر ناوچەکانی گەیلاندا,گەیلاندا، لە ساڵانی نێوان ١٤٩٩ تا ١٥٠١ز، بەردەوام بوو لە فراوانکردنی ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتیدا ھەتا مەموو وڵاتی فارس ([[ئێران]])ی گرتەوە, و ھەستا بە دەرکردنی قەراقوینڵۆ (ھۆزێکی تورکمان بوون) لە ساڵی ١٥٠٧ز و دەستی گرت بەسەر [[عێراق|عێراقدا]], و مەزھەبی شیعەی دوانزە ئیمامەکەی کردە ئاینی فەڕمی دەوڵەت، و لە بەرامبەر [[دەوڵەتی عوسمانی|عوسمانیەکاندا]] تێک شکا لە شەڕی چاڵدێراندا لە ساڵی ١٥١٤ز دا، وشەڕ لە نێوانیان و لە نێوان عوسمانیەکان بەردەوام بوو لەلای ڕۆژئاواوە, و لەلایەکی ترەوە لەگەڵ ئۆزبەگیەکان (شیبانیەکان لە بوخاری) لە سنورەکانی ڕۆژھەڵاتیانەوە لە ناکۆکیدا بوون.
 
تەھماسب لە ساڵانی ١٥٢٤ تا ١٥٧٦ز حوکمی گرتە دەست و توانی سیاسەتێکی ھاوسەنگ وەربگرێت و چارەسەرێکی ناوەندی بۆ کێشە ئاینیەکان دابنێت، ھەروەک لە سەردەمی ئەمدا ئەدەب و ھونەر گەشەیان سەند,سەند، پاشان چەند قۆناغێکی پێکدادانی ھاتن وجارێکی تر بارودۆخ جێگیر بووەوە لە سەردەمی عەباسی یەکەمدا (١٥٨٧ تا ١٦٢٩)ز، و دەستی گرت بەسەر [[ئازەربایجان]] ساڵی ١٦٠٣ز پاشان شیراز و [[ئەرمینیا]] و چەند بەشێکی [[ئەفغانستان]] لە ساڵی ١٦٠٨ز، و لە ساڵانی ١٦٢٤/١٦٢٣ [[کوردستان]] و [[عێراق|عێراقی]] خستە پاڵ دەوڵەتەکەی جارێکی تر، و لە ڕووی ناوخۆییەوە ھەستا بە کۆمەڵێک چاکسازی لە سوپادا، و گەشەی دا بە شاری [[ئەسفەھان]] و کردی بە یەکێک لە گرنگترین شارەکان لەو ماوەیەدا، ھەروەک توانی بازرگانی ڕیکبخات و ئابوری دەوڵەت ببوژێنێتەوە، بەڵام لە دوای ئەم چەند فەرمانڕەوایەک دەسەڵاتیان گرتە دەست کە بە گشتی کەسایەتیان لاواز بوو.
 
دەوڵەتی سەفەوی دوایین ماوەی سەربەرزی بەخۆیەوە بینی لە سەردەمی عەباسی دووەم (١٦٤٢-١٦٦٦)ز، کە ئاڵوگۆڕی بازرگانی زیاد کرد لەگەڵ دەوڵەتە ئەوروپیەکاندا لە ڕێگەی ئەو کۆمپانیا بازرگانیانەی لە ناوچەکەدا ئیشیان ئەکرد,ئەکرد، ھەروەک چەند چاکسازیەکی ناوخۆیی ئەنجامدا,ئەنجامدا، و ساڵی ١٦٤٨ز چەند بەشێکی تری ئەفغانستانی خستە پاڵ دەوڵەتەکەی. پاشان ئابوری وڵات چەند گەڕانە دواوەی خێرای بە خۆیەوە بینی لە سەردەمی شا حسەین (١٦٩٤- ١٧٢٢)ز، کە ھۆکار بوو بۆ شۆڕشی سونە دوای ئەوەی لێخۆشنەبوون لە ھەڵسوکەوتیا دەرکەوت لەگەڵیان و دەمارگیریەکی توندی ھەبوو بۆ مەزھەبی شیعە، لە ساڵی ١٧١٩ز ئەفغانەکان ھاتن کە (گەڵزای) حوکمی ئەکردن لەسەر شانشینشی سەفەوییەکان,سەفەوییەکان، ئەوانە دەستیان کرت بەسەر ئەسفەھاندا لە ساڵی ١٧٢٢ز، وشا حسەینیان لابرد ولە سێدارەیان دا لە ساڵی ١٧٢٦ز، ھەتا ساڵی ١٧٣٦ گەڵزای حوکمەتێکی دامەزراند لە ژێر سێبەری سەفەوییەکان ( بەڵام شا ھیچ دەسەڵاتێکی نەبوو), ودەسەڵاتی ڕاستەقینە لە وڵاتی فارسدا زەند و ئەقشەریەکان دابەشیان کردبوو ھەتا دواتر گواسترایەوە بۆ قاچاریەکان.
== لیستی ناوی شاکان ==
[[پەڕگە:Safavid-star.png|thumb|250px|ئەستیرەی سەفەوی بە سەقفی مزگەوتی شا لە ئەسفەهان، ئێران]]
<table cellSpacing="0" cellPadding="2" width="50%" align="center" border="1" id="table2">
ھێڵی ٦٩:
<td width="3%"><font size="-1">٢</font>
</td>
<td vAlign="top" width="32%">تەهماسبیتەھماسبی یەکەم</td>
<td vAlign="top" width="8%">&nbsp;١٤١٤-١٥٧٦&nbsp; </td>
<td vAlign="top" width="8%">&nbsp;١٥٢٤-١٥٧٦&nbsp;</td>
ھێڵی ١٣٢:
<td width="3%"><font size="-1">١١</font>
</td>
<td vAlign="top" width="32%">تەهماسبیتەھماسبی دووەم</td>
<td vAlign="top" width="8%">&nbsp;١٧٠٤-١٧٤٠&nbsp; </td>
<td vAlign="top" width="8%">&nbsp;١٧٢٢-١٧٣٢&nbsp;</td>
ھێڵی ١٥٨:
</tr>
</table>
== سەیری ئەم بابەتەش بکە ==
[[سوڵتان سەلیمی یەکەم]]
== سەرچاوەکان ==
* Islam: Kunst und Architektur
* [http://www.hukam.net/family.php?fam=74 الصفويونالصفویون]
 
[[پۆل:وڵاتە پێشووەکانی ڕۆژھەڵاتی ناوین]]
[[پۆل:ویلایەتەکان و مەڵبەندەکان، ھەڵوەشانەوەی ١٧٣٦]]
[[پۆل:ویلایەتەکان و مەڵبەندەکان، دامەزرانی ١٥٠١]]
[[پۆل:مێژووی ئیسلام]]
 
{{Link FA|ur}}
{{Link GA|fa}}
{{Link GA|no}}