|
'''کێوی بێستوون''' کهکە لهلە سەرچاوهسەرچاوە [[ئیسلامی]] و عەڕەبییەکان دا بهبە ناوی [[بۆغستان]] بایا [[بێەستون]] و دواتر بهبە بێستوون ناوی هاتووه،ھاتووە، کەوتووەتە کەوتووەته٣٩ ٣٩کیلۆمێتریکیلۆمێتری باکووری [[کرماشان]] و سەر ڕێگای [[کرماشان]] بۆ [[هەمەدانھەمەدان]]. ساڵیانێکی لەمێژهلەمێژە کهکە وێنەبەردینەکان و نووسراوەکانی سەر ڕەوەزەکانی ئەم کێوه،کێوە، سەرنجی ڕێبوار و موسافیر و هونەرمەندھونەرمەند و گەڕۆڵ و مێژووناسان بۆ لای خۆی ڕادەکێشێ و نهێنینھێنی و ڕازەکانی مێژووی کۆنی وڵاتی [[ئێران]] و تەنانەت وڵاتانی دراوسێی دهلە سینگەبەردینەی خۆی دا حەشار داوهداوە و لهلە فەوتان و نەمانی پاراستووهپاراستووە.
== مێژوو ==
ئەم کێوهکێوە مێژویی یهیە بۆ یەکەم جار لهلە ساڵی ١٨٣٥ زایینی لهلە لایەن [[سێر هێنڕیھێنڕی ڕاوۆلینسێن]] لهلە باری مێژوویی و خەت ناسی، تاوتۆی کرا. ئەم شوێنەوارناسهشوێنەوارناسە کۆپییەکی لهلە بەردەنووسی بێستوون هەلگڕتەوهھەلگڕتەوە و دوای ١٨ ساڵ هەوڵھەوڵ و تێکۆشانێکی زۆر و دۆزینەوەی نهێنییەکانینھێنییەکانی خەتی بزماری، توانی ئەم بەردەنووسهبەردەنووسە کهکە بهبە خەتی بزماری نووسرابوو، بخوێنێتەوهبخوێنێتەوە و دەرگای خوێندنەوەی خەتی بزماری، واتا خەتی پارسی باستانی بۆ کۆنینەناسان و خەت ناسان کردەوهکردەوە و ئەم ڕووداوهڕووداوە بوو بهبە سەرەتایەک بۆ دەرهێنانیدەرھێنانی مێژووی ڕاستەقینەی [[ئێرانی]] کۆن لهلە نێو بەردەنووسەکان و نووسراوەکانی مێژوویی [[ئێران]] دا. ئەم شوێنەوارناسهشوێنەوارناسە بهبە دۆزینەوەی نهێنییەکانینھێنییەکانی خەتی بزماری کهکە نزیک بهبە دوو هەزارھەزار ساڵ بوو هیچھیچ کەسێک نەیتوانیبوو ڕێی پێ ببا، گەورەترین خزمەتی بهبە مێژووی کۆنی [[ئێران]] کرد. هەڵبەتھەڵبەت پێش تر و لهلە ساڵی ١٨٠٢ زایینی، لێکۆڵەرێکی [[ئاڵمانی]] بهبە ناوی [[گیئۆڕگ گڕوتێفێند]] لهلە سەر نهێنییەکانینھێنییەکانی ئەم خەتە کاری کردبوو و بهبە چەند ئەنجامێکی باشی زمانەوانی گەیشتبوو. ▼
ئەو شوێنەوارناس و خەت ناسخەتناس و گەڕۆڵانەی کهکە تا ئێستا کێوی بێستونیان لهلە نزیکەوهنزیکەوە بینیوە و لهلە باری مێژوویی و هونەرییەوهھونەرییەوە تاوتوێیان کردووهکردووە بریتین لهلە: [[ژاک دۆمۆڕگان]] (١٨٩٦ز)، [[دوکتۆر جەکسۆن]] (١٩٠٣ز)، [[دوکتۆر کینگ]] و [[دوکتۆر تامپسۆن]] (١٩٠٧ز)، [[ زارهزارە]] و [[ئێرنێست هێڕتسفێڵدھێرتسفێڵد]] (١٩١٠ز)، [[کونیک]](١٩٣٨ز)، [[جۆرج کامێڕۆن]] (١٩٤٣ز) و (١٩٥٠ز)، [[کارڵتۆن کۆن]] (١٩٤٩ز)، [[کۆنت]] (١٩٥٩ز)، [[ هاماتاھاماتا]] (١٩٦٦ز)، [[تڕۆمپێڵ مان]] (١٩٦٧ز)، [[واڵتێر هینسھینس]] (١٩٦٨ز)، [[فیلیپس]] (١٩٧٢ز)،[[لۆشای]] (١٣٤٤ هەتاویھەتاوی) و ( ١٣٤٧ه١٣٤٧ھ) و ( ١٣٥٣ه١٣٥٣ھ)، [[ وۆڵفڕاموۆڵفرام کلایس]] (١٩٧٠ز)، [[ مێهدیمێھدی ڕەهبەرڕەھبەر]] ( ١٣٥٦ه١٣٥٦ھ) و ( ١٣٥٧ه١٣٥٧ھ). ▼▲ئەم کێوه مێژویی یه بۆ یەکەم جار له ساڵی ١٨٣٥ زایینی له لایەن [[سێر هێنڕی ڕاوۆلینسێن]] له باری مێژوویی و خەت ناسی، تاوتۆی کرا. ئەم شوێنەوارناسه کۆپییەکی له بەردەنووسی بێستوون هەلگڕتەوه و دوای ١٨ ساڵ هەوڵ و تێکۆشانێکی زۆر و دۆزینەوەی نهێنییەکانی خەتی بزماری، توانی ئەم بەردەنووسه که به خەتی بزماری نووسرابوو، بخوێنێتەوه و دەرگای خوێندنەوەی خەتی بزماری، واتا خەتی پارسی باستانی بۆ کۆنینەناسان و خەت ناسان کردەوه و ئەم ڕووداوه بوو به سەرەتایەک بۆ دەرهێنانی مێژووی ڕاستەقینەی [[ئێرانی]] کۆن له نێو بەردەنووسەکان و نووسراوەکانی مێژوویی [[ئێران]] دا. ئەم شوێنەوارناسه به دۆزینەوەی نهێنییەکانی خەتی بزماری که نزیک به دوو هەزار ساڵ بوو هیچ کەسێک نەیتوانیبوو ڕێی پێ ببا، گەورەترین خزمەتی به مێژووی کۆنی [[ئێران]] کرد. هەڵبەت پێش تر و له ساڵی ١٨٠٢ زایینی، لێکۆڵەرێکی [[ئاڵمانی]] به ناوی [[گیئۆڕگ گڕوتێفێند]] له سەر نهێنییەکانی ئەم خەتە کاری کردبوو و به چەند ئەنجامێکی باشی زمانەوانی گەیشتبوو.
▲ئەو شوێنەوارناس و خەت ناس و گەڕۆڵانەی که تا ئێستا کێوی بێستونیان له نزیکەوه بینیوە و له باری مێژوویی و هونەرییەوه تاوتوێیان کردووه بریتین له: [[ژاک دۆمۆڕگان]] (١٨٩٦ز)، [[دوکتۆر جەکسۆن]] (١٩٠٣ز)، [[دوکتۆر کینگ]] و [[دوکتۆر تامپسۆن]] (١٩٠٧ز)، [[زاره]] و [[ئێرنێست هێڕتسفێڵد]] (١٩١٠ز)، [[کونیک]](١٩٣٨ز)، [[جۆرج کامێڕۆن]] (١٩٤٣ز) و (١٩٥٠ز)، [[کارڵتۆن کۆن]] (١٩٤٩ز)، [[کۆنت]] (١٩٥٩ز)، [[هاماتا]] (١٩٦٦ز)، [[تڕۆمپێڵ مان]] (١٩٦٧ز)، [[واڵتێر هینس]] (١٩٦٨ز)، [[فیلیپس]] (١٩٧٢ز)،[[لۆشای]] (١٣٤٤ هەتاوی) و (١٣٤٧ه) و (١٣٥٣ه)، [[وۆڵفڕام کلایس]] (١٩٧٠ز)، [[مێهدی ڕەهبەر]] (١٣٥٦ه) و (١٣٥٧ه).
== نەخش و نیگارەکانی بێستوون ==
نەخش و نیگارەکانی ئەم کێوهکێوە لهلە باری مێژووییمێژووی یەوهیەوە بهبە چەند دەستهدەستە دابەش دەکرێن : ▼١.# وێنەبەردینەی زۆپی [[داریوشی هێخامەنێشیھێخامەنێشی]] و نۆ کەس لهلە یاغییەکانی ئێمپڕاتوریئێمپراتوری. ▼٢.# بەردەنووسی [[داریوشی هێخامەنێشیھەخامەنشی]]. ▼٣.# پەیکەرەی [[ هێرکولھێرکول]]. ▼٤.# وێنەبەردینەی زۆپی [[گودەرزی دووەمی ئەشکانی]]. ▼٥.# وێنەبەردینەی [[ مێهردادیمێھردادی دووەمی ئەشکانی]]. ▼٦.# وێنەبەردینەی [[بلاشی ئەشکانی]]. ▼
== سەرچاوەکان ==
▲نەخش و نیگارەکانی ئەم کێوه له باری مێژوویی یەوه به چەند دەسته دابەش دەکرێن :
* گۆڤاری کۆمەڵایەتی، فەرهەنگی،فەرھەنگی، ئەدەبی مەهابادمەھاباد - ژمارەی ١٤٥ - لاپەرەی ٣ تا ٦، کۆکردنەوهکۆکردنەوە و وەرگێڕ: عوبەید سورخابی ▼
* ماد و هخامنشیھخامنشی و پارت و ساسانی / علی اکبر سرفراز ▼▲١. وێنەبەردینەی زۆپی [[داریوشی هێخامەنێشی]] و نۆ کەس له یاغییەکانی ئێمپڕاتوری.
* تاریخ ماد / ا. م. دیاکونوف ▼
* آثار باستانی استان کرمانشاهکرمانشاە / میراث فرهنگیفرھنگی و گردشگری استان کرمانشاهکرمانشاە▼▲٢. بەردەنووسی [[داریوشی هێخامەنێشی]].
▲٤. وێنەبەردینەی زۆپی [[گودەرزی دووەمی ئەشکانی]].
▲٥. وێنەبەردینەی [[مێهردادی دووەمی ئەشکانی]].
▲٦. وێنەبەردینەی [[بلاشی ئەشکانی]].
== سەرچاوە ==
▲* گۆڤاری کۆمەڵایەتی، فەرهەنگی، ئەدەبی مەهاباد - ژمارەی ١٤٥ - لاپەرەی ٣ تا ٦، کۆکردنەوه و وەرگێڕ: عوبەید سورخابی
▲* ماد و هخامنشی و پارت و ساسانی / علی اکبر سرفراز
▲* تاریخ ماد / ا.م.دیاکونوف
▲* آثار باستانی استان کرمانشاه / میراث فرهنگی و گردشگری استان کرمانشاه
* تاریخ ایران باستان / محمد حسن پیرنیا
* ایران در زمان ساسانیان / آرتور کریستین سن
* پارتیان / مالکوم کالج
* پادشاهیپادشاھی ماد / اقرار علی اف
[[پۆل:پارێزگای کرماشان]]
[[پۆل:کێوەکانی کوردستان]]
[[پۆل:کێوەکانی ئێران]]
| 