ویکیپیدیا

بڕبڕە: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

وتار وتووێژ

بڕبڕە (دەستکاری)

وەک پێداچوونەوەی ‏٢٣:٥٣، ٨ی کانوونی دووەمی ٢٠١٤

٢٣٦ بایت سڕایەوە ،  ٩ ساڵ لەمەوپێش
چاکسازی
دیداریویکیدەق
ب (Calak پەڕەی بڕبڕاگەی گواستەوە بۆ بڕبڕە: باوترە)
(چاکسازی)
[[Image:Illu vertebral column.jpg|thumb|left|300px|[[بڕبڕاگە|بڕبڕاگەیبڕبڕەی مرۆڤ]].]]
[[Image:Gray 111 - Vertebral column-coloured.png|thumb|left|300px]]
'''بڕبڕاگەبڕبڕە''' یان '''کاریتە''' یان '''مازگە''' بەشی سەرەکی ئێسکبەندی باڵاتەنەی مرۆڤە. گرنگترین ئەرکەکانی بڕبڕاگە بڕبڕە بریتییە لە: پشتیوانی لە لەش، هەڵسووڕانھەڵسووڕان بە هەموولادا،ھەموولادا، پاراستنی پێکهاتەکانیپێکھاتەکانی [[کۆئەندامی دەمار]] لە ناو خۆیدا.▼
 
== بڕبڕە ==
بڕبڕاگەبڕبڕە تەوەرەی ناوەندی لەشی مرۆڤەومرۆڤە و لە هێڵیھێڵی ناوەڕاست و بەشی پشتەوەی لەشدایە، لە بنکی [[کەللەسەر|کاپۆڵەوە]] دەست پێدەکا و بە ملدا دێتە خوار و تا [[سمت]] دڕیژەی هەیەھەیە. لە منداڵاندا لە 33٣٣ مۆرە پێک هاتووەو ھاتووەو لە گەورەدا پێنج مۆرەی پێش ئاخر پێکەوە دەلکێن و ئێسکی [[سێبەندە]] پێک دەهێنندەھێنن و چوار مۆرەی ئاخریش پێکەوە دەلکێن و [[کلێجە]] دروست دەکەن. بەم بۆنەوە ژمارەی مۆرەکان لە گەورەکاندا 24٢٤ بڕگەیە.▼
لە 24٢٤ مۆرە، 7ی٧ی [[بڕبڕاگەیبڕبڕەی گەردن|مۆرەی مل]] ، 12ی١٢ی [[بڕبڕاگەیبڕبڕەی پشت|مۆرەی پشت]] و 5ی٥ی [[بڕبڕاگەیبڕبڕەی کەمەر|مۆرەی کەمەرە]]. ▼
 
== ناوەکانی تر ==▼
▲'''بڕبڕاگە''' یان '''کاریتە''' یان '''مازگە'''بەشی سەرەکی ئێسکبەندی باڵاتەنەی مرۆڤە. گرنگترین ئەرکەکانی بڕبڕاگە بریتییە لە: پشتیوانی لە لەش، هەڵسووڕان بە هەموولادا، پاراستنی پێکهاتەکانی [[کۆئەندامی دەمار]] لە ناو خۆیدا
لە فەرھەنگی زمانی کوردیدا بۆ ئەم مەبەستە ئەم وشانە ھاتووە: پشتەمازە، گازەڕا، مازگە، مازە، مازی، سنسل، تەرختە، کرک، تیرەغە، تیغەرەی پشت، کاریتەی پشت، مۆغەرە
==بڕبڕاگە==
▲بڕبڕاگە تەوەرەی ناوەندی لەشی مرۆڤەو لە هێڵی ناوەڕاست و بەشی پشتەوەی لەشدایە، لە بنکی [[کەللەسەر|کاپۆڵەوە]] دەست پێدەکا و بە ملدا دێتە خوار و تا [[سمت]] دڕیژەی هەیە. لە منداڵاندا لە 33 مۆرە پێک هاتووەو لە گەورەدا پێنج مۆرەی پێش ئاخر پێکەوە دەلکێن و ئێسکی [[سێبەندە]] پێک دەهێنن و چوار مۆرەی ئاخریش پێکەوە دەلکێن و [[کلێجە]] دروست دەکەن. بەم بۆنەوە ژمارەی مۆرەکان لە گەورەکاندا 24 بڕگەیە.
▲لە 24 مۆرە، 7ی [[بڕبڕاگەی گەردن|مۆرەی مل]] ، 12ی [[بڕبڕاگەی پشت|مۆرەی پشت]] و 5ی [[بڕبڕاگەی کەمەر|مۆرەی کەمەرە]].
▲==ناوەکانی تر==
لە فەرهەنگی زمانی کوردیدا بۆ ئەم مەبەستە ئەم وشانە هاتووە:
[[پشتەمازە]] ، [[گازەڕا]] ، [[مازگە]] ، [[مازە]] ، [[مازی]]، [[ سنسل]] ، [[ تەرختە]] ، [[ کرک]] ، [[ناڤدەرک]] ، [[دۆرپشت]] ، [[کاریتەی پشت]] ، [[ستوونا پشت]]
 
==پێکهاتەی پێکھاتەی [[مۆرە|مۆرەیەکی]] ئاسایی ==
[[پەڕگە:Incisuravertebralis.png|چه‌پچ‏‏‏ە‏‏‏پ|300px|وێنۆک|مۆرە]]▼
هەرھەر مۆرەیێ لە دوو بەشی پێشوو و پاشوو پێکهاتووەپێکھاتووە کە کونێک دەکەوێتە ناوەڕاستییان کە بە [[کونی مۆرە]] دەناسرێت. بەگشتی هەرھەر مۆرەیێ لەم بەشانە پێکهاتووەپێکھاتووە:▼
* کەوانە کە [[درکەپەتک|پەتەمازە]] دەپارێزێت، لەم بەشانە پێکهاتووەپێکھاتووە:▼
# جووتێک [[پێچکە]] (Pedicle) بەشەکانی پێشەوەی کەوانەی مۆرە پێک دێنێت.▼
# جووتێک لامینا کە بەشەکانی پاشەوەی مۆرە پێک دێنێت.▼
# حەفت لک کە چواریان لکی جومگەیین (دووان سەر و دووان خوار)، دوانیان لکی لاوەکی و یەکیان زیادەی شۆکی▼
 
==دیسکئ دیسکی نێوان مۆرەکان ==▼
▲[[پەڕگە:Incisuravertebralis.png|چه‌پ|300px|وێنۆک|مۆرە]]
دیسکی بەینی مۆرەکان ئەم هەلەھەلە بۆ مرۆڤ دەڕەخسێنێ کە دانەوێتەوە، ڕاست بێتەوە، بەم لاولادا بسووڕێ یان داشکێتەوە. دیسک پێکهاتەیەکیپێکھاتەیەکی پان و لووسی هەیەھەیە کە ناوکەکەی لە ماکێکی [[جیل|جیلەیی]] پێکهاتووەپێکھاتووە کە ڕیشاڵی ئانولووس دایگرتووە. ▼
▲هەر مۆرەیێ لە دوو بەشی پێشوو و پاشوو پێکهاتووە کە کونێک دەکەوێتە ناوەڕاستییان کە بە [[کونی مۆرە]] دەناسرێت. بەگشتی هەر مۆرەیێ لەم بەشانە پێکهاتووە:
▲*کەوانە کە [[درکەپەتک|پەتەمازە]] دەپارێزێت، لەم بەشانە پێکهاتووە:
▲#جووتێک [[پێچکە]] (Pedicle) بەشەکانی پێشەوەی کەوانەی مۆرە پێک دێنێت.
▲#جووتێک لامینا کە بەشەکانی پاشەوەی مۆرە پێک دێنێت.
▲#حەفت لک کە چواریان لکی جومگەیین (دووان سەر و دووان خوار)، دوانیان لکی لاوەکی و یەکیان زیادەی شۆکی
 
ئەرکی سەرەکی دیسکی نێوان دوو مۆرە، گرتنە خۆی گوشارە بۆ داشکانی ڕێژەی گوشارەکانی سەر بڕبڕاگەیبڕبڕەی پشت. دیسکەکان لە ژێر گوشاری دەرەکیدا وەزەنیان پێ دەگا. ▼
▲==دیسکئ نێوان مۆرەکان==
▲دیسکی بەینی مۆرەکان ئەم هەلە بۆ مرۆڤ دەڕەخسێنێ کە دانەوێتەوە، ڕاست بێتەوە، بەم لاولادا بسووڕێ یان داشکێتەوە. دیسک پێکهاتەیەکی پان و لووسی هەیە کە ناوکەکەی لە ماکێکی [[جیل|جیلەیی]] پێکهاتووە کە ڕیشاڵی ئانولووس دایگرتووە.
 
== جومگەکان ==▼
▲ئەرکی سەرەکی دیسکی نێوان دوو مۆرە، گرتنە خۆی گوشارە بۆ داشکانی ڕێژەی گوشارەکانی سەر بڕبڕاگەی پشت. دیسکەکان لە ژێر گوشاری دەرەکیدا وەزەنیان پێ دەگا.
مۆرەکان بە هۆیھۆی ژمارەیێک جومگەی بچووکەوە پێکەوە دەبەسترێنەوە. ئەم جومگانە بە هۆیھۆی گوشار و سوانەوە خراپ دەبن و لەوانەیە تووشی ماس و پەنام بن و گوشار بخەنە سەر دەمارەکانی ئەو بەشە.▼
▲==جومگەکان==
 
== تۆڕی دەمارەکان ==▼
▲مۆرەکان بە هۆی ژمارەیێک جومگەی بچووکەوە پێکەوە دەبەسترێنەوە. ئەم جومگانە بە هۆی گوشار و سوانەوە خراپ دەبن و لەوانەیە تووشی ماس و پەنام بن و گوشار بخەنە سەر دەمارەکانی ئەو بەشە.
[[کۆئەندامی دەمار]] وەک تۆڕی تێلێفۆنەکان لە کۆمەڵێک دەمار پێک هاتووەھاتووە کە پەیامەکان لە مێشکەوە بۆ ئەندامەکان و لە ئەندامەکانەوە بۆ مێشک دەگۆزێتەوە. ئەو پەیامانەی لە مێشکەوە بۆ ئەندامەکان دەچێت دەبێتە هۆیھۆی کرژ بوونەوەی ماسوولکەکان و جووڵەی ئەندامەکان. ئەو پەیامانەیش کە لە ئەندامەکانەوە بۆ مێشک دەڕۆن هەڵگریھەڵگری هەستیھەستی وەک ئێش و بیستن و ...ه ە.▼
▲==تۆڕی دەمارەکان==
▲[[کۆئەندامی دەمار]] وەک تۆڕی تێلێفۆنەکان لە کۆمەڵێک دەمار پێک هاتووە کە پەیامەکان لە مێشکەوە بۆ ئەندامەکان و لە ئەندامەکانەوە بۆ مێشک دەگۆزێتەوە. ئەو پەیامانەی لە مێشکەوە بۆ ئەندامەکان دەچێت دەبێتە هۆی کرژ بوونەوەی ماسوولکەکان و جووڵەی ئەندامەکان. ئەو پەیامانەیش کە لە ئەندامەکانەوە بۆ مێشک دەڕۆن هەڵگری هەستی وەک ئێش و بیستن و ...ه.
==[[درکەپەتک|پەتە مازە]]==▼
گوریسێ لە دەمارەکان کە لە مێشکەوە بە کاناڵی مۆرەکاندا دێنە خوارێ بە [[درکەپەتک|پەتە مازە]] (spinal cord) دەناسرێت. تاڵە دەمارەکان پاش جیا بوونەوە لە پەلکەدەمار، مەودایەکی کەم دەبڕن و لەم لاولای مۆرەکانەوە دێنە دەرەوە و بەرەو بەشێک لە ئەندامەکانی لەش( وەک دەست و پێ) دەچن و دەمارکێشی دەکەن. ▼
==ڕاگرتنی تەندروستی==▼
 
▲== [[درکەپەتک|پەتە مازەپەتەمازە]] ==
بە مەبەستی ڕاگرتنی تەندروستی بڕبڕاگە، باشتر وایە کە لە دانیشتن و ڕۆیشتندا ، مۆرەکان ڕێک و قیت لەسەر یەک سوار بن و کۆم نەبن. بەژنی ڕێک و قیت لە تەندروستی لەش، بەخۆدا پەرمان و جوانیدا دەوری گرنگی هەیە.▼
▲گوریسێ لە دەمارەکان کە لە مێشکەوە بە کاناڵی مۆرەکاندا دێنە خوارێ بە [[درکەپەتک|پەتە مازە]] (spinal cord) دەناسرێت. تاڵە دەمارەکان پاش جیا بوونەوە لە پەلکەدەمار، مەودایەکی کەم دەبڕن و لەم لاولای مۆرەکانەوە دێنە دەرەوە و بەرەو بەشێک لە ئەندامەکانی لەش ( وەک دەست و پێ) دەچن و دەمارکێشی دەکەن.
== وەزەنەکانی پشت==▼
 
هەروا کە دەزانین پەتەمازە هەڵگری پەیامەکانی هەست و جوولەیە و ئەگەر تووشی وەزەنێک بێ، ئەوە دەتوانێ ببێتە هۆی تێکچوونی جووڵە، هەست و هاتنە ژانی ئەندامەکانی لەش. ئەمە هەر ئەو ڕووداوەیە کە لە پێکدادانێکدا ڕوودەدات و دەبێتە هۆی [[ئیفلیجی]] . ژمارەی ئەو ئەندامانەی لە ڕووداوێکی وادا ئیفلیج دەبن بە توندی و شوێنی وەزەنەکە بەستراوە، ئەگەر وەزەنەکە بۆ سەر گەردن بێ، ئەگەری ئیفلیجی دەست و پێکان لە ئارادایە، ئەگەر وەزەنەکە بخرێتە سەر کەمەر، تەنیا پێکان تووشی کێشە دەبن.▼
▲== ڕاگرتنی تەندروستی ==
 
▲بە مەبەستی ڕاگرتنی تەندروستی بڕبڕاگە،بڕبڕە، باشتر وایە کە لە دانیشتن و ڕۆیشتندا ،ڕۆیشتندا، مۆرەکان ڕێک و قیت لەسەر یەک سوار بن و کۆم نەبن. بەژنی ڕێک و قیت لە تەندروستی لەش، بەخۆدا پەرمان و جوانیدا دەوری گرنگی هەیەھەیە.
 
▲== وەزەنەکانی پشت ==
▲هەروا کە دەزانین پەتەمازە هەڵگریھەڵگری پەیامەکانی هەستھەست و جوولەیە و ئەگەر تووشی وەزەنێک بێ، ئەوە دەتوانێ ببێتە هۆیھۆی تێکچوونی جووڵە، هەستھەست و هاتنەھاتنە ژانی ئەندامەکانی لەش. ئەمە هەرھەر ئەو ڕووداوەیە کە لە پێکدادانێکدا ڕوودەدات و دەبێتە هۆیھۆی [[ئیفلیجی]] . ژمارەی ئەو ئەندامانەی لە ڕووداوێکی وادا ئیفلیج دەبن بە توندی و شوێنی وەزەنەکە بەستراوە، ئەگەر وەزەنەکە بۆ سەر گەردن بێ، ئەگەری ئیفلیجی دەست و پێکان لە ئارادایە، ئەگەر وەزەنەکە بخرێتە سەر کەمەر، تەنیا پێکان تووشی کێشە دەبن.
<gallery>
پەڕگە:Rabbitspinalcord100x1.jpg|
پەڕگە:Sus barbatus 01 - Sagittal Section of Vertebral Column - sharp focus.jpg|قاشێ لە پەتەمازە و بڕبڕاگەبڕبڕە
پەڕگە:Slide12ee.JPG|
پەڕگە:Gray663.png|پەتەمازە
</gallery>
 
== سەرچاوە ==
[[http://fa.wikipedia.org/wikiw/%D8%B3%D8%AA%D9%88%D9%86_%D9%81%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%AA|ستونindex.php?oldid=11454092 فقرات-ویکی فارسی]]
 
[[پۆل:پزیشکی]]
[[fa:ستون فقرات]]
{{کۆئەندام و ئەندامەکانی مرۆڤ}}
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/wiki/تایبەت:MobileDiff/387413»