پەیژەی پێویستی-ی ماسلۆ: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
No edit summary
چاکسازیی نووسە عەرەبییەکان، چاکسازیی ژمارەکان
ھێڵی ١:
«پەیژەی پێویستی»‌‌ - ی ماسلۆ Maslow's hierarchy of needs
 
سازمانگەری بۆ پەی بردن بە ڕەفتاری مرۆڤ لە سازماندا و بۆ دۆزینەوەی شێوازی کاریگەری تاودان و هاندان،ھاندان، تۆژینەوە لە «پێویستیی مرۆڤ» دەکات. لەم بوارەدا دەروونناسی ئەمەریکایی، ماسلۆ (Abraham Harold Maslow (1908–1970، لە گۆشەنیگای دەروونناسانەوە لە پێویستییەکانی مرۆڤ ورد دەبێتەوە و لە پەیژەیەکی پێنج پلەدا پێشانیان دەدات.<ref>Bakka & Fivelsdal & Lindkvist (1999): 163.</ref> ماسلۆ بەم تیۆرییەی خۆی ڕێچکەیەکی نوێی لە بواری ڕەفتارناسیدا دامەزراند و بە کتێبی (Motivation and Personality (1954 بنەماکانی ئەم ڕێچکەیە ڕوون دەکاتەوە. ماسلۆ دەڵێ مرۆڤ هەرھەر ئەوە نییە بەرانبەر دەوروبەر بەرتەک (کاردانەوە) ی هەبێت،ھەبێت، مرۆڤ ویستێکی بەهێزیبەھێزی هەیەھەیە بۆ «خۆڕاستاندن» و ئەم ویستەیە دەبێتە هۆکاریھۆکاری هەرەھەرە گرینگی فراژووتن. ئەم «خۆڕاستاندن» Self-Actualizationـەش بەشی هەرەھەرە باڵای پێویستییەکانی مرۆڤە. هەتاھەتا دەگاتە ئەو ئاستە دەبێ پێویستیی دیکە دابین بکات.
 
ماسلۆ دەڵێ هەمووھەموو مرۆڤێک پێنج جۆر پێویستیی بنەڕەتی هەیەھەیە و ئەم پێویستییانە لە پێنج ئاستی جیاوازدا و بە شێوەیەکی هەرەمکارھەرەمکار شیرازەیان بەستوە. هەتاھەتا پێویستیی ئاستی یەکەم تێر نەبێ، مرۆڤ ڕوو لە پێویستیی ئاستی دووەم نانێ. ئەم مۆدێلەی ماسلۆ پێی دەگوترێ «پەیژەی پێویستیی ماسلۆ» Maslow's Hierarchy of Needs.
مرۆڤ کاتێک پلەیەکی ئەم پەیژەیە دەبڕێ، جۆرە پێویستییەک تێر دەکات و هێزیھێزی دنەدان تێیدا هانیھانی دەدات بۆ سەرکەوتن بەسەر پلەی دووەمی پەیژەکەدا، بۆ تێر کردنی پێویستیی ئاستی بەرزتر و بۆ گەشە کردن. کەواتە پێویستیی خرۆشاو (دابیننەکراو) و تێرنەکراوە دەبێتە هێزیھێزی هاندەرھاندەر لە مرۆڤدا و تاو دەداتە ڕەفتاری. ئەم هێزیھێزی هاندانەشھاندانەش لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی دیکە و لە ئاستێکەوە بۆ ئاستێکی دیکە، جیاوازە.
 
پێنج ئاستی «پەیژەی پێویستیی ماسلۆ» بریتین لە:
ھێڵی ١٠:
 
===«پێویستیی فیزیۆلۆژی» Physiological Needs ===
بریتییە لە پێویستیی یەکەمی هەرەھەرە بنەڕەتی. ئەمەیان «پێویستیی خۆڕسک» ـە. ئێمەی مرۆڤ بۆ ژیان پێویستمان بە هەوا،ھەوا، بە خۆراک و خەوە. بۆ زاوزێ پێویستمان بە سێکسە. پێویستیی بنەڕەتی دەبێ دابین بن دەنا مرۆڤ ورەی هەوڵدانیھەوڵدانی بەرەو سەرتر نابێ. مرۆڤ لە ژینگەی پیسدا، لە تینوەتی و برسێتیدا نای پەرژێتە گەشەی ژیان. جڤاتێک نەتوانێ پێویستیی زایەند چارە بکات، ناتوانێ ڕوو لە هەورازھەوراز بنێت.
 
گەر سەرنج بگریت لێت ئاشکرا دەبێ چۆن دەسەڵاتی ژیر و دڵسۆز پەرۆشی ژینگە و دابین کردنی خۆراکە، چۆن زەمینە بۆ هاوژینیھاوژینی دەڕەخسێنێت. دەسەڵاتی بێباک و نەیاریش چۆن ژینگە ژەهربارانژەھرباران دەکات، دەست بەسەر بازاڕی خۆراک و سێکسدا دەگرێ بۆ کۆنترۆڵ کردنی میللەت.
 
===«پێویستیی ئاسوودەیی» Safety Needs ===
بریتییە لەوەی مرۆڤ پێویستی بە ئاسوودەیی هەیە،ھەیە، بۆ خۆی و کەسانی نێزیک خۆی. ئاژاوە و پەشێوەی دەبنە مایەی ترس و دڵەڕاوکێ. مرۆڤ پێویستی بە ڕزگاربوونە لە ترس و لە ئاژاوە، پێویستی بە ئارامی و ئەمانە، دەنا ناتوانێ بەرەو هەورازترھەورازتر هەڵکشێھەڵکشێ و ڕوو لە دابین کردنی پێویستیی باڵاتر بنێت.
لە بارودۆخی ئارامدا، ئاسوودەیی دابینە و ئەوجا دەرفەت هەیەھەیە بۆ گەشە و سەرکەوتن. جڤاتێک لە ژێر چەپۆکی ترس و هەڕەشەداھەڕەشەدا بێ گەشە ناکات. دەسەڵاتی توانا و دڵسۆز هەرگیزھەرگیز خۆی ناکاتە دێوزمەی ترسناک و ستەمکار، چونکە دەزانێت کۆمەڵگە لە ژینگەی ترس و هەڕەشەداھەڕەشەدا دەپووکێتەوە. ئەوە ویست و کاری دەسەڵاتێکە دەستچێنی دوژمن نەک خۆماڵی و خۆفەرمان.
 
 
===«پێویستیی پەیوەندی» Belonging Needs ===
ئەمیان «پێویستیی جڤاکی»‌‌ـیە. ئێمەی مرۆڤ پێویستمان بە هۆگریھۆگری و پەیوەندیی جڤاکی هەیەھەیە. دەمانەوێت بەشێک بین لە دەستە، لە سازمان و پەیوەست. دەمانەوێ وەک تاکەکەس جێگەمان لە نێو جڤاتدا سەلمێنراو بێت و پەیوەندیی هەستەکیمانھەستەکیمان بە دەوروبەرەوە هەبێتھەبێت. پێویستمان بە دۆستایەتی، بە سۆز و ئەڤینە. ماسلۆ خۆی ئەم پێویستییە ناو دەنێ «پێویستیی ئەڤین» Love Needs گەر ئەم پێویستییە دابین بوو، ئەوجا چیدی هەوڵدانھەوڵدان بۆ جێ گرتن و ئەندامەتی لە دەستە و گرووپدا گڕی نامێنێ. ئەوسا مرۆڤ بڵندتر دەڕوانێ.
 
کەواتە ڕێبەرایەتیی کارا دەبێ زەمینە بۆ دابین کردنی پێویستیی جڤاکی بڕەخسێنێ، دەنا بەهرەیبەھرەی ئەندامانی سازمان - لێرەدا دەکاتەوە هاوزێدانھاوزێدان - لە بازنەی ئەم پێویستییەدا پەنگ دەخوات و سەرلەبەری میللەت لە کاروانی مێژوو دادەبڕێت. دەمێنێتەوە میللەتێکی ژیاربەدەر.
 
 
===«پێویستیی پێزانین» Esteem Needs===
بریتییە لەوەی مرۆڤ پێی خۆشە دەوروبەر ئافەرینی لێ بکات، لێسەلمێنراو بێت، ببێتە خاوەن پێگە. ئێمەی مرۆڤ پێمان خۆشە هەمھەم خۆمان لە کاروباری خۆمان ڕازی بین و هەمھەم دەوروبەر بە چاوی ڕێزەوە لێمان بڕوانێت، سەنگی خۆمان و گرینگیی بەرهەممانبەرھەممان ببینێت. گەر ئەم پێویستییە دابین نەبێ مرۆڤ هەستھەست بە بچووکی و سەرکزی دەکات. گەر دابین بوو شاناز دەبێ و بە پەیژەدا بەرەو ئاستی بەرزتر هەڵدەکشێتھەڵدەکشێت.
 
بڕوانە سیستەمی خوێندن و ڕێسای گەشە کردن لە بواری کار و پێگەی فەرمانبەری و فەرمانداریدا. بەراوردی دوو وەڵات بکە یەکیان سیستەمی ڕوون، ڕێسای ئاشکرا و پێوەری دادپەروەری هەیە،ھەیە، مرۆڤ بەگوێرەی بەهرە،بەھرە، هەوڵھەوڵ و کۆشەش‌ تێیدا گەشە دەکات. وەڵاتێکی دیکەش تاکە پێوەر تێیدا خزمایەتی و خزمەتکارییە بۆ سەرۆک و دەسەڵاتداران، هۆگرییھۆگریی و لایەنگریی حیزبییە. دەرهاویشتەیدەرھاویشتەی ئەو دوو سیستەمە تەواو ئاشکرایە‌.
 
 
===«پێویستیی خۆڕاستاندن» Self-Actualization Needs===
خۆڕاستاندن بریتییە لەوەی مرۆڤ دەرفەتی هەبێتھەبێت ئەوپەڕی توانا و بەهرەیبەھرەی خۆی پیادە بکات و لێیان سوودمەند بێ. مرۆڤ دەیهەوێتدەیھەوێت ببێتە خاوەن ئەزموونی خۆی. خولیای خۆی بڕاستێنێ و بگاتە ئامانج. ئەم پێویستییەی «خۆڕاستاندن» لای هەرھەر مرۆڤێک بە جۆرێک دەر دەکەوێت، هەیەھەیە دەیهەوێتدەیھەوێت ببێ بە هونەرمەند،ھونەرمەند، هەیەھەیە هەوڵیھەوڵی زانست دەدات. بەڵام ئەم خولیایە نابێتە هاندەریھاندەری سەرەکی هەتاھەتا پێویستییەکانی ژێرتر دابین نەبن. ماسلۆ جەختیش دەکات لەسەر ئەوەی دەرفەتی گەیشتن بە دابین کردنی پێویستیی خۆڕاستاندن بۆ زۆرربەی مرۆڤ گەلێک سەختە چونکە هەلومەرجیھەلومەرجی فەراهەمفەراھەم نییە مەگەر لە چێوەیەکی بەرتەسکدا.
بۆچوونەکانی ماسلۆ و «پەیژەی پێویستی» هەمھەم یاوەریان زۆر بوو، هەمھەم نەیار و ڕەخنەگر. تۆژینەوەی (Motivationsteori som verktyg för styrning och kontroll (2007 دەڵێ دیدی ماسلۆ جەختی تەنهاتەنھا لەسەر فەرهەنگیفەرھەنگی ڕۆژاوا و تەنهاتەنھا لەسەر پیاوە، نە میللەتانی دیکە ڕەچاو دەگرێ نە خواست و خولیای ژنانە. وێڕای ڕەخنە و دیدی جیاواز، بەگشتی مۆدێلی ماسلۆ و دەرکی پێویستییەکانی مرۆڤ بۆ گەیشتن بە ڕەفتاری هەرەھەرە باش لە سازماندا، بەردەوام جێی سەرنج و دیڤچوونن.<ref> Ahl(2007).</ref>