ئۆژێن پۆتیێ: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
No edit summary
مەزنەمراز
ھێڵی ١:
[[File:Eugène Pottier.jpg|thumb|ئۆجین بۆتێ]]
[[File:Perelachaise-Pottier-p1000388.jpg|thumb|left|گۆڕه‌كه‌یگۆڕ‏‏‏ە‏‏‏كه‌ی ئۆجین پۆتیه له‌ل‏‏‏ە‏‏‏ گۆڕستانی [[بیر لاشیز]]]]
 
ئۆجین بۆتێە (بە [[فە‌ڕە‌نسی]]: Eugène Pottier) بۆتێە لە ٤ نۆڤە‌مبە‌ری ساڵی ١٨١٦ لە پاریس لە فە‌ڕە‌نسا لە خێزانێکی ھە‌ژار لە‌دایکبووە، ھە‌موو ژیانی وە‌ک پرۆلیتایە‌کی ھە‌ژاری بە‌سە‌ربردووە، ھە‌موو بژێوی ژیانی لە بارکردن و پڕکردنە‌وە‌ی سندوقە‌کان و وینە‌کردن لە‌سە‌ر چنین پە‌یدا ئە‌کرد، لە تە‌مە‌نی ١٤ ساڵیدا یە‌کە‌م شیعری نوسی بە‌ناونیشانی ((بژی ئازاد))، لە‌ساڵی ١٨٤٨ بە‌ژداری شە‌ڕە مە‌زنە‌کە‌ی کرد لە سە‌نگە‌رگرتن دژ بە برجوازییە‌ت.
ئۆجین بۆتێه‌ (به [[فه‌ڕه‌نسی]] : Eugène Pottier) بۆتێه‌ له‌ 4 نۆڤه‌مبه‌ری ساڵی 1816 له‌ پاریس له‌ فه‌ڕه‌نسا له‌ خێزانێكی هه‌ژار له‌دايكبووه‌ ، هه‌موو ژيانی وه‌ك پرۆليتايه‌كی هه‌ژاری به‌سه‌ربردووه، هه‌موو بژێوی ژيانی له‌ باركردن و پڕكردنه‌وه‌ی سندوقه‌كان و وينه‌كردن له‌سه‌ر چنين په‌يدا ئه‌كرد ، له‌ ته‌مه‌نی 14 ساڵيدا يه‌كه‌م شيعری نوسی به‌ناونيشانی ((بژی ئازاد)) ، له‌ساڵی 1848 به‌ژداری شه‌ڕه‌ مه‌زنه‌كه‌ی كرد له‌ سه‌نگه‌رگرتن دژ به‌ برجوازييه‌ت.
 
له‌لە ساڵی 1840١٨٤٠ به‌ده‌نگه‌وه‌یبە‌دە‌نگە‌وە‌ی ڕوداوه‌ڕوداوە گه‌وره‌كانیگە‌ورە‌کانی فه‌ڕه‌نساوه‌فە‌ڕە‌نساوە هات،ھات، گۆرانی خه‌باتگێرانه‌خە‌باتگێرانە ئامرازی بوو ‌بۆبۆ وشاری كردنه‌وه‌ی خه‌ڵكیکردنە‌وە‌ی دواكه‌وتووخە‌ڵکی ،دواکە‌وتوو، داوای له‌لە كرێكارانکرێکاران ئه‌كردئە‌کرد كه‌کە يه‌كیە‌ک ڕيزبنڕیزبن بۆ گورز هاويشتنھاویشتن له‌لە برجوازيه‌تبرجوازیە‌ت و ڕژێمه‌ڕژێمە بورجوازييه‌كانیبورجوازییە‌کانی فه‌ڕه‌نسافە‌ڕە‌نسا.
 
لە کۆموونە‌ی پاریسی مە‌زندا بە ئە‌ندام ھە‌ڵبژێردرا ٣٣٥٢ دە‌نگی ھێنا لە‌کۆی ٣٦٠٠ دە‌نگ. پاشان بە‌شداریکرد لە جێبە‌جێکردنی ھە‌موو کارە‌کانی کۆموونە، کە یە‌کە‌م ڕژێمی پرۆلیتاریا بوو.
له‌ كۆموونه‌ی پاريسی مه‌زندا به‌ ئه‌ندام هه‌ڵبژێردرا 3352 ده‌نگی هێنا له‌كۆی 3600 ده‌نگ. پاشان به‌شداريكرد له‌ جێبه‌جێكردنی هه‌موو كاره‌كانی كۆموونه‌ ، كه‌ يه‌كه‌م ڕژێمی پرۆليتاريا بوو .
 
ڕوخانی کۆموونە ناچاری کرد ھە‌ڵبێت بۆ ئە‌مریکا و ئنگڵتە‌را، لە حوزە‌یرانی ساڵی ١٨٧١ دوای یە‌ک ڕۆژ لە ئایاری خوێناوی سروودە بە‌ناوبانگە‌کە‌ی (ئینتە‌رناسیۆنال) ی نووسی، کۆموونە تێکشکا، بە‌ڵام سروودە‌کە‌ی بۆتێە (ئینتە‌رناسیۆنال) بیر و باوە‌ڕێکێ ھە‌ڵگرت بۆ ھە‌موو جیھان، ئە‌م سروودە ئێستا لە ھە‌موو کاتێک زیندووترە.
ڕوخانی كۆموونه‌ ناچاری كرد هه‌ڵبێت بۆ ئه‌مريكا و ئنگڵته‌را ،له‌ حوزه‌يراني ساڵی 1871 دواي يه‌ك ڕۆژ له‌ ئاياری خوێناوی سرووده‌ به‌ناوبانگه‌كه‌ی (ئينته‌رناسیۆنال) ی نووسی ، كۆموونه‌ تێكشكا ، به‌ڵام سرووده‌كه‌ي بۆتێه‌ (ئينته‌رناسيۆنال) بير و باوه‌ڕێكێ هه‌ڵگرت بۆ‌ هه‌موو جيهان ، ئه‌م سرووده‌ ئێستا له‌ هه‌موو كاتێك زيندووتره.
 
لە ساڵی ١٨٧٩ کە لە مە‌نفا بوو، ھە‌ڵبە‌ستە‌یە‌کی (لە‌کرێکارانی ئە‌مریکا بۆ کرێکارانی فە‌رە‌نسا) نووسی، لە توێی ئە‌و شیعرە‌دا وێنە‌ی ژیانی کرێکارانی ژێر ستە‌می سە‌رمایە‌داری بە‌رجە‌ستە کردبوو لە ھە‌ژارییان و کاری دژواریان و چە‌وساندنە‌وە‌یان و باوە‌ری پتە‌ویان بە سە‌رکە‌وتنێکی نزیک بۆ باسە‌کە‌یان.
‌له‌ ساڵی 1879 كه‌ له‌ مه‌نفا بوو ، هه‌ڵبه‌سته‌یه‌كی (له‌كرێكارانی ئه‌مریكا بۆ كرێكارانی فه‌ره‌نسا) نووسی ، له‌ توێی ئه‌و شیعره‌دا وێنه‌ی ژیانی كرێكارانی ژێر سته‌می سه‌رمایه‌داری به‌رجه‌سته‌ كردبوو له‌ هه‌ژارییان و كاری دژواریان و چه‌وساندنه‌وه‌یان و باوه‌ری پته‌ویان به‌ سه‌ركه‌وتنێكی نزیك بۆ باسه‌كه‌یان.
 
پاش تێپه‌ڕبوونیتێپە‌ڕبوونی 9٩ ساڵ به‌سه‌ربە‌سە‌ر كۆموونه‌دا ،کۆموونە‌دا، ئۆجین بۆتێه‌بۆتێە گه‌ڕایه‌وه‌گە‌ڕایە‌وە بۆ فه‌ڕه‌نسافە‌ڕە‌نسا، ،یە‌کسە‌ر یه‌كسه‌ر چووه‌چووە ڕیزی (پارتی كرێكارانکرێکاران)وه‌ ،وە، یه‌كه‌میە‌کە‌م دیوانی له‌لە ساڵی 1847١٨٤٧ بلاوكرده‌وه‌بلاوکردە‌وە و له‌لە ساڵی 1887١٨٨٧ دیوانی دووه‌میدووە‌می به‌ناونیشانیبە‌ناونیشانی (گۆرانیه‌گۆرانیە شۆڕشگێڕه‌كانشۆڕشگێڕە‌کان)بڵاو كرده‌وه‌بڵاو کردە‌وە.
 
به‌ڵامبە‌ڵام گۆرانییه‌كانیگۆرانییە‌کانی تری ئه‌مئە‌م شاعیره‌شاعیرە كرێكارییه‌کرێکارییە دوای مردنی بڵاوكرایه‌وه‌بڵاوکرایە‌وە.
كرێكارانیکرێکارانی پاریس له‌لە 8٨ دیسه‌مبه‌ریدیسە‌مبە‌ری ساڵی 1887١٨٨٧ ته‌رمیتە‌رمی ئۆجین بۆتێه‌بۆتێە یان به‌رێكردبە‌رێکرد بۆ گۆڕستانی بیر لاشیز، هه‌مووھە‌موو ئه‌وانه‌یئە‌وانە‌ی له‌لە كۆموونه‌کۆموونە له‌لە سێداره‌درانسێدارە‌دران له‌وێلە‌وێ نێژراون.
 
پیاوانی پۆلیس قه‌صابخانه‌یه‌كیانقە‌صابخانە‌یە‌کیان ڕیكخستڕیکخست له‌لە دڕاندنی ئاڵا سووره‌كه‌سوورە‌کە، ،جە‌ماوە‌ر جه‌ماوه‌ر له‌لە ناشتنی ته‌رمه‌كه‌یتە‌رمە‌کە‌ی به‌شداربوونبە‌شداربوون، ،لە له‌ھە‌موو هه‌موولایە‌کە‌وە لایه‌كه‌وه‌دە‌نگ ده‌نگبە‌رز به‌رز ئه‌بووه‌وه‌ئە‌بووە‌وە بژی بۆتێه‌بۆتێە‌"!""(. ٠
 
بۆتێە بە ھە‌ژاری مرد، بە‌ڵام نە‌مرە یە‌کێکبوو لە ھە‌رە مە‌زنە‌کان، بە گۆرانی خە‌ڵکی ئە‌وروژاند، ئە‌وکاتە‌ی یە‌کە‌م سروودە‌کە‌ی نووسی کرێکارانی سۆسیالیست لە دە‌کە‌س زیاتر مە‌زە‌ندە نە دە‌کرا، بە‌ڵام ئێستا دە‌یان میلیۆن لە پرۆلیتاریا، گۆرانیە مێژوویە‌کە‌ی ئۆجین بۆتێە ئە‌زانن.
بۆتێه‌ به‌ هه‌ژاری مرد ، به‌ڵام نه‌مره‌ یه‌كێكبوو له‌ هه‌ره‌ مه‌زنه‌كان ، به‌ گۆرانی خه‌ڵكی ئه‌وروژاند، ئه‌وكاته‌ی یه‌كه‌م سرووده‌كه‌ی نووسی كرێكارانی سۆسیالیست له‌ ده‌كه‌س زیاتر مه‌زه‌نده‌ نه‌ ده‌كرا ، به‌ڵام ئێستا ده‌یان ملیۆن له‌ پرۆلیتاریا ، گۆرانیه‌ مێژوویه‌كه‌ی ئۆجین بۆتێه‌ ئه‌زانن.