ئەڵمانیای نازی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

 

== مێژوو ==

لە سەرەتای دەست پێ کردنی شۆڕشی ئاڵمانیا لە نۆڤەمبری ساڵی ١٩١٨، ئەم وڵاتە دامەزراندنی سیستمی کۆماری ڕاگەیاند. بەڵام ململانەی نێوان ھێزە سیاسیەکان بۆ مسۆگر کردنی دەستەڵات بەردەوام بوو. شۆڕشەکە لە ١١ی ئاگوستی ١٩١٩ بە نووسرانی دەستووری بنەڕەتی وایمار کۆتایی ھات.<ref>Fulbrook 1991, pp. 156–160.</ref> بە ھۆی ئەو ناکۆکیە [[ئابووری]]انەی کە لە ساڵی ١٩٢٩ ڕووی دا و لە سەر کار بوونی دەوڵەتە لاوازەکان کە یەک لە دوای یەک بە بێ ئەنجامی ھیچ کارێکی بەنرخ دەڕووخان بەرەبەرە پێوەندی نێوان گەل و حکوومەت لە یەک چڕا. لە ١٩٣٢دا حکوومەتی وایمار بە ھۆی واژوو کردنی [[پەیمانی ڤێرسای]] بە خەیانەت بە ئاڵمانیا تۆمەتبار کرا. لە ھەمان کاتدا پارتی نازی و کومۆنیست زۆربەی پەرلەمانیان لە ژێر دەستدا بوو. لە کاتی دەستەڵاتداری [[پاوڵ ڤۆن ھیندێنبوورگ]]، [[ئادۆڵف ھیتلەر]] بە چانسێلۆری (بە [[عەرەبی]]: صدر اعظم) دەستنیشان کرا. لەم ڕۆژەوە بە دوا (٣٠ی جانیڤێڕی ١٩٣٣) ھیتلێر دەستی کرد بە دامەزراندنی ڕژیمێکی [[تۆتالیتاریزم|تۆتالیتێر]]، لە ھەمان کاتیشدا دەستی کرد بە لەسەرەوە درووت کردنی ئابووری و بازرگانی ئاڵمانیا،ھەروەھا ھێزە لەشکریەکانیشی زۆر لەبەرچاو گرت و بەھێزتریانی کرد.<ref>http://www.dhm.de/lemo/html/nazi/innenpolitik/ermaechtigungsgesetz/index.html</ref><ref>Stackelberg, Roderick (1999). Hitler's Germany: Origins, interpretations, legacies. Routledge. p. 103. ISBN 978-0-415-20115-5.</ref><ref>http://www.dhm.de/lemo/html/nazi/wirtschaft/index.html</ref>