چا: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

{{خاوێنکردن}}

[[پەڕگە:Glass of Tea.jpg|وێنۆک|چەپ|200px|پیاڵەی چای کوردی]]

'''چا''' یان '''چایی''' چای ناوێکی چینییە بەکاردێت بۆ ئەو درەخت و دەوەن و گەڵا و خواردنەوەیەی لە گەڵا دروستدەکرێت، ڕووەکەکەی هەردەم سەوزە، و شوێنی بنەڕەتی [[ڕۆژهەڵاتی ئاسیا]]یە، لە شوێنی خۆیدا تا ٩ مەتر بەرز دەبێتەوە، بەڵام لە کێڵگەکاندا دەوەنی بچوکن درێژییان ٩٠-١٥٠ سم. گەڵاکانی ڕمییە لە شێوەدا و ڕەنگی سەوزی تۆخە، وگوڵەکانی سپی زەردباوی بۆنخۆشە، ولە سەدەی هەشتدا چێنراوە بە شێوەیەکی بازرگانی.

 

==چا لە جیهاندا==

گرنگترین خواردنەوەی مەزاجییە، و چا لە ئاسیاوە گواستراوەتەوە بۆ ئەوروپا لەڕێگەی پورتوگالییەکانەوە، و دوای نزیکەی سەد ساڵ ئینجا بەردەست دەکەوت بۆ هەموو خەڵک بە نرخێکی گونجاو لە بازاڕە ئەوروپیەکاندا. پاشان خواردنەوەی بووە بە عادەتێکی کۆمەڵایەتی لە ئەوروپا و لە ناوچە جیاوازەکانی جیهاندا. و چا بە زۆری لە هیندەوە دێت لەگەڵ دوورگەی سیلان و چین و ئەندەنوسیا.

 

* چای نەرم: لە گەڵای وردی نەرم دروست دەکرێت و ڕەنگێکی ئاڵتونی هەیە.

==جۆرەکانی==

چەند جۆرێک چا بەکاردەهێنرێت، ئەوانیش ئەمانەن:

* چای ڕەش

== سود و زیانەکانی‌ چا ==

چەندین لێکۆڵینەوەی ئەکادیمی لە سوید و بەریتانیا و وڵاتە یەکگرتووەکان سوودە تەندروستییە زۆرەکانی چایان سەلماندووە وهاوکات توانای زیادکردنی بەرگری لەشی مرۆڤ لە بەرامبەر نەخۆشیەکان، لەوانەش:

=== سودەکانی چا ===

* [[چا]] یارمەتی‌ دەرە بۆ پاراستنی‌ [[ددان]]ەکان لە کلۆربون، نزیکی‌ ٣٠٠ جۆری‌ [[بەکتریا]] بەشدارە لە کلۆرکردنی‌ [[ددان]]ەکان، خواردنەوەی‌ [[چا]] رێگری‌ دەکات لە نوساندنی‌ [[بەکتریا]] بە [[ددان]]ەکانەوە و لاوازکردنی‌ گەشەی‌ [[بەکتریا]] بەھۆی‌ بونی‌ رێژەیەکی‌ بەرزی‌ دژە ئۆکسێنەر (polyphenols)ەکان لە چادا.