ئایین: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

==ئایینە ئاسمانییەکان==

{{سەرەکی|ئیسلام|مەسیحییەت|یەهوودیەت}}

ئایینە ئاسمانییەکان یان ئایینە ئیبراھیمییەکان، کە لە ئیبراھیمەوە سەرچاوەیان گرتووە، ئەوانیش: ئیسلام و مەسیحی و یەھوودیین.

* [[ئیسلام]]: ئاماژەیە بۆ ئەو ئایینەی کە پێغەمبەر [[محەمەدد]] (د.خ) ھێناویەتی، ئیسلام ئاینی زۆرینەیە لە [[باکووری ئەفریقیا]] و [[ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست]] و [[باشووری ئاسیا]]، و دووەم ئایینە لە جیھاندا بە پێی ژمارەی باوەڕدارانی لە دوای ئاینی مەسیحییەوە دێت. موسڵمانان لەو باوەڕەدان کە ئیسلام دوایین پەیامی ئاسمانییە و ئاینەکانی پێش خۆی سڕیوەتەوە، ھەروەھا لەو باوەڕەدان کە محەمەد پێغەمبەری خوایە و دوایین پێغەمبەر و نێردراوە، و لە بنەماکانی عەقیدەی ئیسلامی باوەڕبوونە بە خوای تاک و بێ ھاوەڵ کە ئەڵڵایە، ھەروەھا باوەڕ بە سەرجەم پێغەمبەر و نێردراوەکان کە بۆ مرۆڤایەتی نێردراون پێش محەمەد، وەک [[ئیبراھیم]] و [[یوسف]] و [[موسا]] و [[مەسیح]] (عیسای کوڕی مەریەم) و ئەوانی تر کە لە قورئاندا ناوبرابن یان ناو نەبراون.

 

* یەھوودی: کۆنترین ئایینی ئیبراھیمیە، کە دروستبووە لە ناو نەتەوەی ئیسرائیل و یەھودای دێرین، و یەھوودی بە پلەی یەکەم دەگەڕێنەوە بۆ [[تەورات]]، کە ئەو دەقەیە زۆربەی یەھوود لەو باوەڕەدان ھاتووە بۆ ئیسرائیل لە ڕێگەی پێغەمبەر [[موسا]] ساڵی ١٤٠٠ پێش زایین، ھاوکات چەند کتێبی تری عیبریان ھەیە وەک تەلمود و دەقەکانی سەنتەری یەھودییەت. و گەلی یەھوودی بڵاوبونەوە لە جیھاندا پاش ڕوخانی ھەیکەل لە [[قودس]] ساڵس ٧٠ی زایینی، لە ئێستادا نزیکەی ١٣ ملیۆن یە ھوودی ھەیە، %٤٠ لە [[ئیسرائیل]] دەژین و %٤٠ لە [[وڵاتە یەکگرتووەکان]].

 

* مەسیحیی: مەسیحییەت دامەزراوە لەسەر ژیان و ئامۆژگارییەکانی [[یەسووع]] کە لە [[عەھدی نوێ]]دا ھاتووە، و باوەڕی مەسیحییەت باوەڕبوونە بە یەسوع (مەسیح) بەوەی کە مەسیح کوڕی خوایە و دڵسۆز و پەروەردگارە، و زۆربەب مەسیحی باوەڕیان بە سیانە ھەیە، واتە وەک سێ کەس لە یەکێکدا. و مەسیحی بە ھەموو جیھاندا بڵاو بۆتەوە، و دابەشبوونە سەرەکیەکانی مەسیحییەت ئەمانەن:

# کۆمەڵە ھەرێمی ئیبراھیمی لەوانەش تائیفەی سامەڕی لە [[ئیسرائیل]] و زفەی خۆرئاوا و بزوتنەوەی ڕاستافاری لە [[جامایکا]] و دروز لە [[سوریا]] و [[لوبنان]].

==ئایینە ھیندییەکان==

کە دامەزراوە لە نیمچەقاڕەی ھیندی، چەندین مەراسیم و تێگەیشتنی دیاریکراویان ھەیە وەک داڕمی، کارما، تەناسخ، یانتراس و دارسانا و مەراسیمی تر.

 

 

==ئایینە ئێرانیەکان==

ئەو ئایینە دێرینانە دەگرێتەوە کە لە ئێرانی گەورەوە ھاتوون، و لە کاتی ئێستادا ئەم دیانەتانە پەیڕەو ناکرێن تەنھا لەلایەن کمینەیەک نەبێت.

* ئایینی زەردەشتی: ناونراوە بە ناوی دامەزرێنەرەکەی [[زاردەشت]]، ئاینیکی کۆنی ئێرانییە، بە یەکێک لە دێرینترین ئایینەکانی جیھان دادەنرێت، دامەزراوە لە [[ئێران]] پێش ٣٥٠٠ ساڵ لەسەر ئامۆژگارییەکانی زەردەشت، شوێنکەوتووانی باوەڕیان بە یەک خوای ئەزەلی ھەیە کە ئاھورامزدایە بە مانای خواوەندی دانا دێت، کە بەدیھێنەری گەردوونە و چاکە دەنوێنێت و بەھیچ شێوەیەک خراپەی لێوە نایەت، ھەروەھا زەردەشتیەکان لەو باوەڕەدان زەردەشت پێغەمبەری خوایە و ھەروەھا چەند خواوەندێکی تر ھەن یارمەتی ئاھورامزدا دەدەن و ژمارەیان شەش یارمەتی دەرە، ئەم ئایینە لەناونەچوە، بەڵکو ھێشتا ماوە بە کەمینەی بچوک.

 

==ئایینەکانی تر==

* ئایینی تەقلیدی ئەفریقی، ھەر جۆرە ئاینێک دەگرێتەوە کە لە ئەفریقا پەیڕەو کرابێت پێش ھاتنی ئیسلام و مەسیحییەت، وەک ئایینی یوروبا و ئایینی سان.

* ئایینە نەتەوەییکانی ئەمریکاکان: ئایینی ئازتیک دەگرێتەوە لەگەڵ ئینکا و مایا و بیروباوەڕە کاسۆلیکیە نوێکان .