دیموکراسییەتی نوێنەرایەتی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''دیموکراسیەتىدیموکراسیەتی نوێنەرایەتىنوێنەرایەتی''' شێوەیەک لە شێوەکانىشێوەکانی [[دیموكراسی|دیموکراتى]] پێکدەھێنێت و تیۆرێکىتیۆرێکی مەدەنیە کە تیایدا دەنگدەران ( بە شێوازێکىشێوازێکی نھێنىنھێنی و ئازاد لە ھەلبژاردنێکىھەلبژاردنێکی فرەلایەندا) ئەو نوێنەرانەىنوێنەرانەی کە نوێنەرایەتیان دەکەن ھەڵدەبژێرن,ھەڵدەبژێرن، ئەمانە نابن بە بریکارىبریکاری دەنگدەران تەنھا نوێنەریانن – یان بە مانایەکىمانایەکی تر واتە تەنھا لەو کاتە کارناکەن کە دەنگدەران ئاراستەیان بکەن بەڵکو دەسەڵاتێکىدەسەڵاتێکی ئەوتۆیان ھەیە کە بتوانن دەسپێشخەرىدەسپێشخەری بکەن لە کاتىکاتی ھاتنەکایەوەىھاتنەکایەوەی گۆرانکاریەکان. دیموکراسیەتە لیبرالیە نوێکان بە نمونەىنمونەی گرنگىگرنگی دیموکراسیەتىدیموکراسیەتی نوێنەرایەتىنوێنەرایەتی دادەنرێن. و لە ویلایەتە یەکگرتووەکانىیەکگرتووەکانی ئەمەریکا زۆربەىزۆربەی جار ئەم زاراوەیە ھاوتاىھاوتای ماناىمانای زاراوەىزاراوەی "کۆمارىکۆماری" دادەنرێت.

دیموکراسیەتىدیموکراسیەتی نوێنەرایەتىنوێنەرایەتی بەخشینىبەخشینی دەسەڵاتێکىدەسەڵاتێکی گەورەتر بۆ نوێنەران لە پەرلەمان لەخۆوەدەگرێت وەک لەوەىلەوەی کە شانشینیەتىشانشینیەتی دەستورىدەستوری یان دیموکراتیەتىدیموکراتیەتی ھاوبەشیکردن (participatory democracy) دەیبەخشێت لەبەر ئەوە ھەموو دەستورەکان بەدەق لەسەر سەربەخۆیىسەربەخۆیی دادگەرىدادگەری و رێوشوێنەکانىرێوشوێنەکانی تر دەنووسێت بۆ ھاوسەنگکردنىھاوسەنگکردنی دەسەڵاتە نوێنەرایەتیەکان:

* دیموکراسیەت گۆڕینىگۆڕینی نوێنەرەکان لە خۆوەدەگرێت کاتێک کە دەنگدەرەکانیان لێیان رازىرازی نەبن.

* و ھەروەھا ھەندێک وردەکارىوردەکاری دیموکراسیانەىدیموکراسیانەی تر لە خۆوەدەگرێت ( وەک کۆمیتەىکۆمیتەی شانشینىشانشینی کەنەدىکەنەدی بۆ نمونە) یان

* ھەندێک رێوشوێنىرێوشوێنی دیموکراسیانەىدیموکراسیانەی راستەوخۆ (وەک ریفراندۆم بۆ نمونە),، بەڵام سەرەڕاىسەرەڕای ئەوەش بە رێوشوێنىرێوشوێنی پەیوەست دانانرێن و زۆربەىزۆربەی جار ئەنجامدانیان پێویستىپێویستی بە بڕیارێک ھەیە کە لە پەرلەمانەوە دەربچێت - واتە دەسەڵاتىدەسەڵاتی یاسا ھەر بە دەستىدەستی نوێنەران لە پەرلەمانەوە دەمێنێتەوە.

* رێگا چارەىچارەی ماناوەند لە نێوان ئەو دوو دیموکراسیەتەدا بریتیە لە بوونىبوونی " پەرلەمانێکىپەرلەمانێکی باڵاتر" کە لە رێگەىرێگەی دەنگدانىدەنگدانی راستەوخۆوە ھەڵنەبژێردرابن نمونەش لەسەر ئەوە وەک ئەنجوومەنىئەنجوومەنی پیرانىپیرانی کەنەدىکەنەدی کە بە کۆپیەکىکۆپیەکی ھاوتاىھاوتای ئەنجومەنىئەنجومەنی لۆردەکانىلۆردەکانی بەریتانیا.

نەریتىنەریتی ھەڵبژاردنىھەڵبژاردنی نوێنەرانىنوێنەرانی ویلایەتەکان لە ئەوروپا لە سەدەىسەدەی نۆزدەھەم ( و بە شێوەیەکىشێوەیەکی زیاتر کاریگەرانەتر کە نوێنەرایەتىنوێنەرایەتی ھەموو چینێکیان دەکرد بەڵام بە شێوەیەکىشێوەیەکی جیاواز لەوەىلەوەی کە ئێمە دەیبینین) بۆ پێشکەشکردنىپێشکەشکردنی راوێژکارىراوێژکاری ئاراستەکردنىئاراستەکردنی پاشاکان بووە ھۆىھۆی دروستکردنىدروستکردنی ئاشنایەتیەکىئاشنایەتیەکی قووڵ لەگەڵ سیستەمىسیستەمی نوێنەرایەتیکردن. و ئیدمۆند بۆرک لە گووتارەکەیدا لەبەردەم دەنگدەراندا لە بریستۆل راڤەکردنێکىراڤەکردنێکی تەقلیدىتەقلیدی ماف و ئەرکەکانىئەرکەکانی نوێنەرىنوێنەری ھەڵبژێردراوىھەڵبژێردراوی پێشکەشکرد.

ئەو جەماوەریەتیە زۆرەىزۆرەی کە دیموکراسیەت وەدەستىوەدەستی ھێنا لە دواىدوای شۆڕشىشۆڕشی پیشەسازیەوە بوو لە کاتێکدا کە ژمارەىژمارەی ھاوڵاتیانىھاوڵاتیانی وڵاتە پیشەسازیەکان زۆر بوو یان (لە سەردەمە نوێترەکاندا) ھاوڵاتیان زیاتر گرنگىگرنگی خۆیان بۆ سیاسەت دەردەخست,دەردەخست، بەڵام ئەو ژمارە زۆرەىزۆرەی خەڵک و تەکنەلۆجیا لەو سەردەمە نەگونجاو بوون بۆ دیموکراسیەتىدیموکراسیەتی راستەوخۆ.

شانشینىشانشینی یەکگرتووىیەکگرتووی [[بەریتانیا]] بە ولاتێکىولاتێکی سیستەم دیموکراسىدیموکراسی نوێنەرایەتىنوێنەرایەتی دادەنرێت و ئەڵمانیاش بە ھەمان شێوە لەساڵىلەساڵی [[1949]] وابوو و ویلایەتە یەکگرتووەکانىیەکگرتووەکانی ئەمەریکا و کەندا دوونمونەىدوونمونەی ترن بۆ جێبەجێکردنىجێبەجێکردنی دیموکراسیەتىدیموکراسیەتی نوێنەرایەتىنوێنەرایەتی.

لە ساڵىساڵی [[2003]] توانرا بۆ یەکەم جار لە مێژووىمێژووی مرۆڤایەتیدا بوونرێت کە زۆرینەىزۆرینەی دانیشتوانىدانیشتوانی سەر گۆىگۆی زەوىزەوی لەسایەىلەسایەی سیستەمىسیستەمی دیموکراسیەتىدیموکراسیەتی نوێنەرایەتیدا دەژین لە ناویشیاندا ئەو شانشینیەتە دەستوریانەش کە حکومەتێکىحکومەتێکی نوێنەرایەتىنوێنەرایەتی بەھێزیان ھەیە.

[[Categoryپۆل:ڕامیاری]]