تۆماس ئەکویناس: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
ب robot serzêde kirin: an, ar, arz, ast, az, bat-smg, be, be-x-old, bg, br, bs, ca, cs, cy, da, de, el, eo, es, et, eu, fa, fi, fr, fy, ga, gan, gl, he, hi, hif, hr, hu, ia, id, is, it, ja, jv, ka, kaa, ko, ku, la, lb, lt, lv, mk, ml, mn, nds-nl, nl,
ب روبوت: تغييرات تجميلية
ھێڵی ٢:
 
{{خاوێنکردن}}
چۆنیه‌تیچۆنیەتی پێکه‌وه‌پێکەوە گرێدانی مه‌سیحیه‌تمەسیحیەت و فه‌لسه‌فه‌فەلسەفە لای توماس ئه‌کویناسئەکویناس. تێگه‌یشتنیتێگەیشتنی وی له‌لە توانای سروشتیانه‌یسروشتیانەی ناسین لای مرۆڤ.
 
١ـ له‌لە سه‌ده‌کانیسەدەکانی یازده‌یازدە و دوازده‌یدوازدەی زاییندا به‌رهه‌مه‌کانیبەرھەمەکانی ئه‌ره‌ستوئەرەستو له‌لە ئه‌وروپایئەوروپای رۆژئاوادا ناسران. له‌لە راستیدا لای بیرمه‌ندانبیرمەندان ئه‌وه‌نده‌ی‌ئەوەندەی‌ لێک گریدانی ئه‌فلاتونئەفلاتون به‌بە بیری مه‌سیحیه‌وه‌مەسیحیەوە ئاسان ده‌ینواند،دەینواند، لێک گرێدانی ئه‌ره‌ستوئەرەستو ئاسان نه‌یده‌نواندنەیدەنواند. هۆکاریھۆکاری ئه‌مه‌ئەمە به‌بە ده‌ره‌جه‌یدەرەجەی یه‌که‌میەکەم بۆ ئه‌وه‌ئەوە ده‌گه‌ڕایه‌وه‌دەگەڕایەوە که‌کە ئه‌ره‌ستوئەرەستو له‌لە سێ بواردا له‌لە گه‌ڵگەڵ روانگه‌یروانگەی مه‌سیحیمەسیحی ناته‌باناتەبا بوو‌: ئه‌لفئەلف) ئه‌ره‌ستوئەرەستو پێی وابوو که‌کە جیهانجیھان بوونێکی ئه‌زه‌لیئەزەلی و ئه‌به‌دییه،ئەبەدییە، واته‌واتە که‌سکەس نه‌یخوڵقاندووه‌‌نەیخوڵقاندووە‌. ب) رۆح له‌لە گه‌ڵگەڵ جه‌سته‌جەستە ده‌مرێدەمرێ. واته‌واتە رۆح له‌لە دوای مردنی جه‌سته‌جەستە ناتوانێ بژی. پ) ئه‌وئەو خودایه‌یخودایەی که‌کە ئه‌ره‌ستوئەرەستو باوه‌ڕیباوەڕی پێی هه‌یه‌ھەیە به‌بە دووره‌دوورە له‌لە وێنای خودایه‌کیخودایەکی خوڵقێنه‌رخوڵقێنەر و خودایه‌کخودایەک که‌کە ده‌توانێدەتوانێ له‌لە ده‌ره‌وه‌یدەرەوەی جیهانجیھان بوونی هه‌بێھەبێ. سه‌باره‌تسەبارەت به‌بە روانگه‌یروانگەی یه‌که‌میەکەم ئه‌کویناسئەکویناس ده‌ڵێدەڵێ که‌کە ناتوانین به‌بە شێوه‌یشێوەی فه‌لسه‌فیفەلسەفی تێی‌ بگه‌ین،بگەین، به‌ڵامبەڵام سه‌باره‌تسەبارەت به‌بە دوو روانگه‌که‌یروانگەکەی دیکه‌دیکە هه‌وڵھەوڵ ده‌دادەدا که‌کە به‌بە گوێره‌یگوێرەی بۆچوونی مه‌سیحیانه‌مەسیحیانە لێکیان بداته‌وه‌بداتەوە. ٢ـ نه‌مریینەمریی رۆح: ئه‌ره‌ستوئەرەستو پێی وایه‌وایە که‌کە فۆرم و تۆز لای مرۆ بریتین له‌لە رۆح و جه‌سته‌جەستە. به‌ڵامبەڵام فۆرم ناتوانێ سه‌ربه‌خۆسەربەخۆ بوونی هه‌بێھەبێ. که‌واته‌کەواتە رۆح فۆرمێکی نه‌مرنەمر نیه‌نیە. ئه‌ره‌ستوئەرەستو هه‌روه‌هاھەروەھا توانا رۆحیه‌رۆحیە جۆربه‌جۆره‌کانجۆربەجۆرەکان له‌لە رووه‌کرووەک و ئاژه‌ڵئاژەڵ و مرۆدا لێک ده‌داته‌وه‌ودەداتەوەو پێی وایه‌وایە هه‌رھەر کامیان له‌لە توانای رۆحیی تایبه‌تتایبەت به‌بە خۆیان به‌هره‌مه‌ندنبەھرەمەندن. ئه‌ره‌ستوئەرەستو پێی وایه‌وایە که‌کە هه‌رھەر توانایه‌کیتوانایەکی رۆحی له‌لە گه‌ڵگەڵ ئه‌وئەو به‌شه‌یبەشەی جه‌سته‌داجەستەدا ده‌گونجێدەگونجێ که‌کە پێکه‌وه‌پێکەوە دێنه‌وه‌دێنەوە (بۆ وێنه‌وێنە دیتن که‌کە توانایه‌کیتوانایەکی رۆحیه‌رۆحیە تایبه‌ته‌تایبەتە به‌بە ئۆرگانی چاو). هه‌روه‌هاھەروەھا به‌بە بۆچوونی ئه‌وئەو بیرکردنه‌وه‌شبیرکردنەوەش توانایه‌کیتوانایەکی رۆحی وابه‌سته‌وابەستە به‌بە ئۆرگانێکی جه‌سته‌یه‌جەستەیە. بابه‌تبابەت و مه‌تریاله‌کانیمەتریالەکانی بیرکردنه‌وه‌بیرکردنەوە له‌لە رێگای هه‌سته‌وه‌ھەستەوە ده‌سته‌به‌ردەستەبەر ده‌کرێندەکرێن (هوشیاریھوشیاری له‌لە بنه‌ڕه‌تدابنەڕەتدا و له‌لە خاڵی ده‌ستپێکیدەستپێکی خۆیدا وه‌کوەک ته‌خته‌تەختە ره‌شێکهرەشێکە هیچیھیچی له‌لە سه‌رسەر نه‌نووسرابێتنەنووسرابێتبه‌ڵامبەڵام هه‌رھەر له‌ولەو کاته‌داکاتەدا ئه‌ره‌ستوئەرەستو باس له‌وه‌لەوە ده‌کادەکا که‌کە ره‌نگه‌رەنگە فۆرمێک بۆ بیرکردنه‌وه‌بیرکردنەوە هه‌بێ،ھەبێ، که‌کە مه‌به‌ستیشیمەبەستیشی له‌مه‌لەمە ئه‌وئەو توانایه‌یه‌توانایەیە که‌کە ده‌بێته‌دەبێتە هۆیھۆی بیرکردنه‌وه‌بیرکردنەوە (هۆکاریھۆکاری بیرکردنه‌وه‌بیرکردنەوە). به‌بە رای وی "هۆکاریھۆکاری بیر" نه‌مرنەمر و ئه‌به‌دییه‌ئەبەدییە. زۆربه‌یزۆربەی راڤه‌کارانراڤەکاران پێیان وایه‌وایە که‌کە مه‌به‌ستیمەبەستی ئه‌ره‌ستوئەرەستو ئه‌وه‌یه‌ئەوەیە که‌کە ئه‌مه‌ئەمە له‌لە نێوان مرۆڤه‌کاندامرۆڤەکاندا هاوبه‌شه‌ھاوبەشە و دیارده‌یه‌کیدیاردەیەکی تاکه‌تاکە که‌سیکەسی نیه‌نیە. مه‌سیحیه‌تمەسیحیەت بڕوای به‌وه‌‌یه‌بەوە‌یە که‌کە رۆحی تاکه‌که‌ستاکەکەس نه‌مره‌نەمرە. لێره‌دالێرەدا ئه‌کویناسئەکویناس ئه‌مئەم بۆچوونه‌یبۆچوونەی ئه‌ره‌ستوئەرەستو وا لێک ده‌داته‌وه‌دەداتەوە که‌کە "هۆکاریھۆکاری بیر" تاکه‌که‌سیه‌تاکەکەسیە و به‌ڵامبەڵام هه‌رھەر له‌ولەو کاته‌داکاتەدا ئه‌به‌دیئەبەدی و نه‌مره‌نەمرە. واته‌واتە ئه‌گه‌رچیئەگەرچی لای ئه‌ره‌ستوئەرەستو "هۆکاریھۆکاری بیر" تاکه‌که‌سیتاکەکەسی نه‌بوو،نەبوو، به‌ڵامبەڵام ئه‌کویناسئەکویناس خه‌سڵه‌تیخەسڵەتی تاکه‌که‌سیانه‌یتاکەکەسیانەی پێ ده‌به‌خشێدەبەخشێ. لای ئه‌ره‌ستوئەرەستو به‌بە مردنی مرۆ هه‌مھەم جه‌سته‌جەستە و هه‌مھەم رۆح ده‌مرن،دەمرن، به‌ڵامبەڵام لای ئه‌کویناسئەکویناس رۆح چونکه‌چونکە په‌یوه‌ندیپەیوەندی به‌بە "هۆکاریھۆکاری رۆح"ه‌وه‌ەوە هه‌یه‌،ھەیە، سه‌ره‌ڕایسەرەڕای تاکه‌که‌سیتاکەکەسی بوونی، نامرێ. ٣ـ بوونی خودا: ئه‌ره‌ستوئەرەستو له‌لە سه‌رسەر "جوڵێنه‌ریجوڵێنەری بێ جوڵه‌جوڵە" قسه‌قسە ده‌کا،دەکا، که‌کە ده‌سته‌واژه‌یه‌کیدەستەواژەیەکی گه‌لێکگەلێک ناڕوونه‌ناڕوونە. به‌ڵامبەڵام ئه‌ره‌ستوئەرەستو مه‌به‌ستیمەبەستی پتر له‌مه‌لەمە ئه‌وئەو وزه‌یه‌وزەیە که‌کە شتێک ده‌خاته‌دەخاتە جوڵه‌جوڵە و حه‌ره‌که‌تحەرەکەت له‌لە زنجیره‌یه‌کزنجیرەیەک رووداودا که‌کە هه‌رکامیانھەرکامیان ده‌شێدەشێ هۆکاریھۆکاری ئه‌ویئەوی دیکه‌یاندیکەیان بێت. ئه‌کویناسئەکویناس ئه‌مئەم بۆچوونه‌بۆچوونە وا لێک ده‌داته‌وه‌دەداتەوە که‌کە ئه‌مه‌ئەمە ئێمه‌ئێمە ده‌باته‌وه‌دەباتەوە سه‌رسەر یه‌که‌مینیەکەمین جوڵێنه‌ر،جوڵێنەر، واته‌واتە ئه‌وئەو بوونه‌وه‌ره‌یبوونەوەرەی که‌کە یه‌که‌مینیەکەمین هۆکاریھۆکاری هه‌مووھەموو جیهانه‌‌جیھانە‌. له‌لە درێژه‌یدرێژەی ئه‌مه‌دائەمەدا ده‌ڵێدەڵێ که‌کە ئه‌مه‌ئەمە رێک ئه‌وئەو پرسیاره‌یه‌پرسیارەیە که‌کە باسی خوڵقێنه‌ریخوڵقێنەری سروشت ده‌هێنێته‌دەھێنێتە ئاراوه‌ئاراوە. ئه‌کویناسئەکویناس پێی وایه‌وایە که‌کە ئه‌ره‌ستوئەرەستو وێنایه‌کیوێنایەکی له‌لە سه‌رسەر خودا وه‌کوەک یه‌که‌مینیەکەمین هۆکاریھۆکاری هه‌مووھەموو شتێک هه‌یه‌،ھەیە، واته‌واتە ئه‌وئەو وێنایه‌یوێنایەی که‌کە له‌لە گه‌ڵگەڵ خودای مه‌سیحیدامەسیحیدا دێته‌وه‌دێتەوە. ٤ـ تێگه‌یشتنیتێگەیشتنی توماس له‌لە توانا سروشتیه‌کانیسروشتیەکانی ناسین لای مرۆ: توانای سروشتیانه‌یسروشتیانەی ناسین لای مرۆ له‌ملەم دوو به‌شه‌بەشە پێک هاتووه‌ھاتووە: هه‌ستھەست و بیر. توماس وه‌کوەک ئه‌ره‌ستوئەرەستو پێی وایه‌وایە که‌کە وشیاری مرۆ سه‌ره‌تاسەرەتا ده‌بێدەبێ سه‌رچاوه‌یسەرچاوەی زانیاریه‌کانیزانیاریەکانی خۆی له‌لە هه‌سته‌کانه‌وه‌ھەستەکانەوە ده‌سته‌به‌ردەستەبەر بکا. به‌بە بێ هه‌سته‌کانھەستەکان مرۆ هیچیھیچی بۆ بیرکردنه‌وه‌بیرکردنەوە پێ نیه‌نیە. وشیاری به‌بە بێ هه‌ستھەست ته‌خته‌ره‌شه‌یه‌که‌تەختەرەشەیەکە که‌کە هیچیھیچی له‌لە سه‌رسەر نه‌نووسرابێنەنووسرابێ. وشیاری ئه‌گه‌رچیئەگەرچی به‌بە بێ شته‌شتە به‌رهه‌سته‌کانبەرھەستەکان هیچیھیچی نیه‌،نیە، به‌ڵامبەڵام شته‌شتە به‌رهه‌سته‌کانبەرھەستەکان ته‌نیاتەنیا که‌ره‌سه‌یکەرەسەی خاون بۆ بیرکردنه‌وه‌بیرکردنەوە. وشیاریی مرۆ ئه‌مئەم که‌ره‌سه‌کەرەسە خاوانه‌خاوانە ده‌کادەکا به‌وبەو وێنایانه‌یوێنایانەی که‌کە خه‌سڵه‌تیخەسڵەتی وشیاریان ده‌خرێته‌دەخرێتە پاڵ. واته‌واتە وشیاری مرۆ ده‌توانێدەتوانێ ئه‌مانه‌ئەمانە له‌لە وێنا هه‌ستیه‌کانه‌وه‌ھەستیەکانەوە به‌ره‌وبەرەو ئه‌وئەو وشه‌وشە و ده‌سته‌واژه‌دەستەواژە گشتیانه‌گشتیانە راگوێزێ که‌کە پێکهێنه‌ریپێکھێنەری پرۆسه‌پرۆسە و ره‌وتیرەوتی بیری ئابستراکتیانه‌ن‌ئابستراکتیانەن‌. لێره‌دالێرەدا ئیدی مرۆ له‌لە رێگای ئه‌بستراکته‌وه‌ئەبستراکتەوە فۆرم له‌لە تۆز جیا ده‌کاته‌وه‌دەکاتەوە.
 
 
به‌بە کورتی: ئه‌کویناسئەکویناس به‌بە پشت به‌ستنبەستن به‌بە ده‌قێکیدەقێکی ئه‌ره‌ستوئەرەستو پێی وایه‌وایە که‌کە رۆح نه‌مرنەمر و ئه‌نه‌دییه‌ئەنەدییە. ئه‌وئەو پێی وایه‌وایە که‌کە "جوڵێنه‌ریجوڵێنەری بێ جوڵه‌جوڵەئه‌رستو،ئەرستو، یه‌که‌مینیەکەمین هۆکارھۆکار یاخود خوڵقێنه‌ریخوڵقێنەری هه‌مووھەموو جیهانه‌جیھانە و ئه‌مئەم ده‌سته‌دەستە واژه‌یه‌واژەیە له‌لە گه‌ڵگەڵ خودای مه‌سیحیمەسیحی ده‌گونجێنێدەگونجێنێ. توانا سروشتیه‌کانیسروشتیەکانی ناسین لای مرۆ بریتین له‌لە هه‌ستھەست و عه‌قڵعەقڵ. عه‌قڵعەقڵ له‌لە سه‌رسەر ئه‌وئەو که‌ره‌سه‌کەرەسە خاوانه‌خاوانە کار ده‌کادەکا که‌کە هه‌ستھەست پێی ده‌دادەدا و دواتر ده‌توانێدەتوانێ وشه‌وشە و ده‌سته‌واژه‌دەستەواژە گشتیه‌کانیگشتیەکانی له‌لە سه‌رسەر بنیات بنێ. وێنا عه‌قڵیه‌کانعەقڵیەکان ته‌واوتەواو جیاوازن له‌لە وێنا هه‌ستیه‌کانھەستیەکان. سه‌رچاوه‌سەرچاوە: Repitisjonsoversikt for filosofihistorie og vitenskapshistorie...av Anfinn Stigen Cappelen Akademisk Forlag
 
[[an:Tomás d'Aquino]]