ئەنارکیزم: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''ئانارکیزم''' یان '''ئانارکیزم''' [[تیۆری]]یەکی [[ڕامیاری]]یە بە ئامانجی پێكھێنانیپێکھێنانی [[کۆمەڵگە]]یەکی [[ئانارکی]] «''بێ خاوەن و بێ سەروەر''».<ref>P-J Proudhon, What is Property , p. 264</ref> بە واتایەکی تر، ئانارکیزم [[تیئۆریایە]]کی [[ڕامیاری]]یە، کە ئامانجی پێکھێنانی [[کۆمەڵگە]]یەکە کە تێیدا کەسەکان بە شێوەیەکی ئازادانە و یەکسان ھاوکاری یەکتر دەکەن. بەپێی ئەمە ئانارکیزم دژ بە ھەموو جۆرە سیستەمێکی قوچکەیی [[کۆنترۆڵ]]ە، چ لەلایەن دەوڵەتەوە بێت، چ لە لایەن [[سەرمایەدار]]ەکانەوە. وەكوەک شتێکی زیانبەخش بۆ کەسەکان و [[تاکایەتی]]یان، ھەروەھا ناپێویستیشە.

[[سووزان بڕاون]] (بە [[ئینگلیزی]]: ''L. Susan Brown'') کە کەسێکی ئانارکیستە، دەڵێ:

ھەرچەندە ھەمیشە لە نێوان گشت [[تێئۆریا]] [[ڕامیاری|ڕامیارییەکاندا]]، «ئانارکیزم» و «[[ئانارکی]]» خراپتر لە ھەمووان وێنا کراون. بەگشتی، ئەم وشانە وەكوەک «ئاژاوە» یا«بێسەرەوبەرەیی» بەکار دەبرێن و سەرەنجام ئەم شێوازی بیرکردنەوەیە بەو وێناندنانەوە دەکەنە بەڵگەی ئاژاوەخوازی ئانارکیستەکان، و حەزی ئەوان بە «گەرانەوە بۆ یاساکانی جەنگەڵ».

ڕەوتی ئەم خراپ وێناندنە، بێ پێشینەی مێژوویی نییە. بۆ نموونە لە وڵاتانێكداوڵاتانێکدا کە [[کۆمەڵگا]] لەژێر دەسەڵاتی تاکەکەس دایە، وشەی وەكوەک «[[کۆمار]]» و «[[دیموکراسی]]» ڕێكڕێک بە واتای «[[ئانارکی]]»، بۆ دەربڕینی بێنەزمی و تێکدان بەکار دەبرێن. ھەر بۆیە ئەوانەی کە لە بوونی بارودۆخی ھەنووکەیی سوودمەندن، ھەوڵ دەدەن تاوەکو ئەو بیرکردنەوەیە دەرببڕن، کە لە سایەیدا نەیاری لەتەكلەتەک سیستمی ھەنووکەیی بێکەڵكبێکەڵک بێت و کۆمەڵی تازە دەکێشرێتە پای بێسەرەوبەرەیی. یان ئاوا کە [[ئێریکۆ مالاتێستا]] (بە [[ئینگلیزی]]: ''Errico Malatesta'') دەری دەبڕێت:

لەوەتەی وا بیر دەکرێتەوە، کە دەسەڵات پێویستە و بەبێ دەسەڵاتداری بۆی ھەیە شێوان و پەرێشانی بەرپا ببێت، ئیتر زۆر سروشتی و [[لۆژیک|لۆژیکییە]] کە [[ئانارکی]] (کە بە واتای نەبوونی دەسەڵاتدارییە)، بە واتای نەمانی نەزم و ھێمنی، لێكلێک بدرێتەوە.<ref>Anarchy, p. 16</ref>

گۆڕینی بۆچوونەکان و خەڵکی ھێنانە سەر ئەو بڕوایەی کە بوونی دەسەڵاتدار نەكنەک تەنیا پێویست نییە، بەڵکو زۆر زیانبەخشیشە. ئەو کات وشەی [[ئانارکی]] کە بە واتای نەمانی دەسەڵاتدارییە بۆ ھەمووان یەكیەک تێگەیشتنی دەبێت: «نەزم و ڕێکخستنی سروشتی، یەکبوونی پێداویستییە مرۆڤییەکان و بەرژەوەندییە گشتییەکان و ئازادی بێسنوور لە چوارچێوەی ھاوپشتی بێسنووردا.<ref>Op. Cit., pp. 16</ref>

[[ڕادیکاڵ]]ترینی رادیکاڵەکان (پشیلە کێوییەکان) ترسێنەر و حەپەسێنەری ڕیاکاران و دەمارگیران، بەھرەکێشان، دەستبڕان، خۆدەرخەران و ستەمکارانن… ھتد، ئێمە زیاتر لە ھەموو کەسێكکەسێک کەوتووینەتە بەر ستەمکاری، خراپ نیشان دراوین و خەڵکمان خراپ لێ تێگەیێندراوە.<ref>Nicola Sacco and Bartolomeo Vanzetti, The Letters of Sacco and Vanzetti, p. 274</ref>

[[بارتۆلۆمیۆ ڤانزەتی|ڤانزەتی]] دەیزانی لەمەڕ چی دەدوێت. ئەو و ھاوەڵە خۆشەویستەکەی [[نیکۆلا ساکۆ]] (بە [[ئینگلیزی]]: ''Nicola Sacco'') لەلایەن [[وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا]]وە لەسەر تاوانێكتاوانێک کە ئەوان دەستیان تێدا نەبوو، زیندانی کران و لە ھەمان ساڵدا لەبەر ئەوەی کە [[ئانارکی]] و خەڵکی ئەوێندەرێ نەبوون، ساڵی [[١٩٢٧]] بە [[ئەلەکتریک]] لە سێدارە درا.

== پەراوێزەکان ==

[[etdiq:AnarhismAnarşizm]]

[[kohe:아나키즘אנרכיזם]]

[[heja:אנרכיזםアナキズム]]

[[swko:Utawala huria아나키즘]]

[[jbolv:nonje'asi'oAnarhisms]]

[[arzmn:اناركيهАнархизм]]

[[tlsw:AnarkismoUtawala huria]]