فیدراڵیزم: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
Abdo36 (لێدوان | بەشدارییەکان) No edit summary |
No edit summary |
||
ھێڵی ٥:
فیدرالیه‌ت
ده‌كریَت فیدرالیه‌ت ئه‌مانه له خۆوه بگریَت:
شیَوه‌ى حكومه‌ت و پیَكهاته‌ى ده‌ستوورى كه هه‌ردووكیان له ده‌وله‌تى فیدرالیدا هه‌ن.
ھێڵی ١١:
تایبه‌تمه‌ندیه‌كانى فیدرالیه‌ت:
نووسینه‌كانى دوو له چاودیَره سیاسیه‌كانى ئینگلیز (البیَرت دایسى و جیمس برایس) كاریگه‌ریه‌كى گه‌وره‌یان هه‌بوو له سه‌ر سه‌ره‌تاكانى تیۆرى فیدرالیه‌ت. دایسى دوو مه‌رجى بۆ پیَكهیَنانى ده‌وڵه‌تى فیدرالى دانا. یه‌كه‌میان بوونى چه‌ند ده‌وڵه‌تیَك " به جۆریَك په‌یوه‌ندیه‌كى به‌هیَزى ناوچه‌یى و میَژوویى و نه‌ژادى یان له‌و جۆره به‌یه‌كیانه‌وه ببه‌ستیَته‌وه بۆ ئه‌وه‌ى وابكات بتوانیَت- له روانگه‌ى دانیشتوانه‌كانیانه‌وه- ناسنامه‌یه‌كى نیشتمانى هاوبه‌ش هه‌ڵبگریَت. و مه‌رجى دووه‌م ئه‌وه‌یه " ئاره‌زووى نیشتمانى له یه‌كگرتنى نیشتمانى و پیَداگیرى له‌سه‌ر پاراستنى سه‌ربه‌خۆیى هه‌موو ده‌وڵه‌ته‌كانى ناو یه‌كگرتنه‌كه."
یه‌كیَك له ئاكاره سه‌ره‌كیه‌كانى فیدرالیه‌ت بریتیه له دابه‌شكردنى ده‌سه‌ڵاته‌كان. برۆفیسۆر ك. س. ویر له
ده‌ستور له سیسته‌مى فیدرالیدا بریتیه له باڵاترین ده‌سه‌ڵات كه ده‌وڵه‌ت ده‌سه‌ڵاته‌كانى له‌وه‌وه وه‌رده‌گریَت. و پیَویستیشه كه ده‌سه‌ڵاتیَكى دادگه‌رى سه‌ربه‌خۆ هه‌بیَت بۆ پووچه‌ڵ كردنه‌وه‌ى هه‌ر یاسایه‌ك كه له‌گه‌ڵ ده‌ستوردا نه‌گونجیَت. ره‌وایه‌تیش ریَگره له‌به‌رده‌م فیدرالیه‌ت. به جۆریَك ده‌ستور ده‌بیَت توند و یه‌كلاكه‌ره‌وه بیَت نه‌وه‌ك فشۆڵ بیَت. و پیَویسته ئه‌و ریَسایانه‌ى كه له ده‌ستوورى ناوبراودا هاتوون نه‌تواندریَت بگۆرِدریَن ته‌نها له لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتیَكى باڵاتره‌وه یان ده‌سته و دامه‌زراوه‌كانى یاسادانانه‌وه نه‌بیَت. و زۆر به‌ى جار گرانى گۆرِینى ده‌ستوور ده‌بیَته هۆى دروستكردنى هه‌ستى پاریَزگاریكردن.
فیدرالیه‌ت و دیموكراسیه‌ت
فیدرالیه‌ت له تیۆره‌كه‌ى دا سیسته‌میَكه‌ى ده‌ستورى به‌هیَز ده‌سته‌به‌ر ده‌كات كه دیموكراسیه‌تى فره‌لایه‌نى پشتى
ئه‌و وته‌یه‌ى كه ده‌ڵیَت فیدرالیه‌ت یارمه‌تى دابینكردنى دیموكراسیه‌ت و مافه‌كانى مرۆڤ ده‌دات كاریگه‌رى ئه‌و تویَره هاوچه‌رخى هه‌ڵبژاردنى جه‌ماوه‌رى له‌سه‌ره. له یه‌كه سیاسیه بچووكتره‌كان تاكه‌كان ده‌توان به شیَوه‌یه‌كى راسته‌وخۆ له حكومه‌تیَكى ستوونى یه‌كپارچه به‌شداریبكه‌ن. سه‌ربارى ئه‌وه‌ش ئه‌و تاكه نارِه‌زا و تورِانه‌ى كه له‌یه‌كیَك له ده‌وڵه‌ته‌كانى فیدرالیه‌ته‌كه‌دا ده‌ژین بۆیا هه‌یه بچن له ده‌وڵه‌تیَكى ترى نیَو فیدرالیه‌ته‌كه‌دا بژین- و بیَگومان ئه‌وه‌ش به گریمانه‌كردنى ئه‌وه‌ى كه ده‌ستور مافى گواستنه‌وه له نیَوان وڵاته‌كانى ده‌وڵه‌تى فیدرالى یه‌گرتوو. و تا ئیَستا توانایى سیسته‌مى فیدرالى له پاراستنى ئازادیه مه‌ده‌نیه‌كان جیَگاى مشتومرِه, چونكه زۆربه‌ى جار
له‌لایه‌ك هه‌ندیَك له ویلایه‌ته‌كانى ئه‌مه‌ریكایى میَژوویه‌كى ره‌شیان هه‌یه له له ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنى ئازادیه مه‌ده‌نیه‌كانى گرووپه ئیتنیكیه‌كان و ئافره‌تان و گرووپه‌كانى تریش, له لایه‌كى تریش یاسا و ده‌ستوره‌كان له هه‌ندیَك ویلایه‌تى تردا كه بۆ پاراستنى ئه‌و گرووپانه دارِیَژراون هیَشتا له‌سه‌ره‌وه‌ى ئه‌و ده‌قانه‌ى ده‌ستورى ئه‌مه‌ریكى و په‌یماننامه‌ى مافه‌كانى ئه‌مه‌ریكایین كه پاشكۆیه‌تى.
فیدرالیه‌ت و ده‌ستورى ئه‌مه‌ریكى
فیدرالیه‌ت به یه‌كیَك له‌و سىَ كۆڵه‌گه‌یه‌ى ده‌ستورى ئه‌مه‌ریكى داده‌نریَت شان به‌شانى جیاكردنه‌وه‌ى ده‌سه‌ڵاته‌كان – واته ده‌سه‌ڵاتى یاسادانان و دادگه‌رى و جیَبه‌جیكردن--- و ئازادیه مه‌ده‌نیه‌كان. دارِیَژه‌رانى ئه‌م په‌یمانامه فیدرالیه ده‌ڵیَن له هه‌ردوو 45 و 46 بۆچوونى خۆیان له‌باره‌ى سیسته‌مى پشكنین و هاوسه‌نگى روونده‌كه‌نه‌وه كه به گویَره‌ى ئه‌م سیسته‌مه‌وه حكومه‌ته‌كانى ویلایه‌ته‌كان له‌سه‌ر ئاستى نیشتمانى كارده‌كه‌ن بۆ ئه‌وه‌ى به تیَپه‌رِبوونى كات بگه‌ن به حاڵه‌تیَك له حكومه‌تى ده‌سه‌ڵات سنورداركراو. ده‌ستورى ئه‌مه‌ریكى روونكردنه‌وه‌یه‌ك یان باسكردنیَكى دیاریكراو بۆ فیدرالیه‌ت ناداته ده‌سته‌وه له هیچ به‌شیَك له به‌شه‌كانیدا, به‌ڵكو له برى ئه‌وه ئاماژه‌ى جۆراوجۆر بۆ ماف و به‌رپرسیاریه‌تیه‌كانى حكومه‌ته‌كانى ویلایه‌ته‌كان و به‌رپرسیاره‌كانیان له‌به‌رامبه‌ر حكومه‌تى فیدرالى ناوه‌ندى.
تویَژینه‌وه‌كان له باره‌ى فیدرالیه‌ت
| |||