|
| قەبارەی وێنە = 150 px
| ناوی کاتی لەدایکبوون =
| شوێنی لەدایکبوون = [[ئه‌لمانیائاڵمانیا]]
| ڕێکەوتی لەدایکبوون = 5ی٥ی مه‌ی [[1818١٨١٨]]
| ڕێکەوتی مردن = 14ی١٤ی مارچی [[1883١٨٨٣]]
| شوێنی مردن = له‌نده‌ن، [[به‌ریتانیابریتانیا]]
| هۆکاری مردن = نه‌خۆشی جه‌رگ
| شوێنی گۆڕ = گۆرستانی هایگه‌یت
| نیشتەجێ =
| نەتەوە = ئه‌لمانیئاڵمانی
| ناوەکانی تر =
| نەژاد = ئه‌لمانیئاڵمانی
| هاووڵاتی =
| ڕادەی خوێندەواری = به‌کالۆریۆس له بواری یاسا له زانکۆی بۆن، ساڵی 1833،١٨٣٣، دکتۆرا له فه‌لسه‌فه ساڵی 1840١٨٤٠
| دایەن =
| پیشە = فه‌یله‌سوف، رووناکبیر، ئابووریزان، ڕۆژنامه‌نووس، نووسه‌ر، کۆمه‌لناس
'''کارڵ هێنڕیش مارکس ''' (١٨١٨-١٨٨٣) (بە ئنگلیزی :Karl Heinrich Marx ) خاوەن بیر، [[فەیلەسوففەیلەسووف]] ، [[مێژووناس]]، [[کۆمەڵناسی|کۆمەڵناس]]، [[ئابووری|ئابووریزان]]ی [[ئەڵمانی]] و یەکێک لە کاریگەرترین خاوەن بیرەکان لە سەرانسەر دونیادایە. نووسەری کتێبی [["سەرمایه]]" گرینگترین کتێبی بزووتنەوەی سۆسیالیستی بووه و بە هاوکاری [[فرێدریش ئەنگەڵس]] تێزی [[مانیفێستی کۆمۆنیست]] ، مێژوویی‌ترین نووسراوی بزووتنە‌وە [[سۆسیالیست|سۆسیالیستی]]ە‌کانیان نووسی.
== ژیان ==
لە ساڵی ١٨٤١دا و بە پێشکە‌ش‌کردنی ئامیلکە‌ی دوکتوراکە‌ی سە‌بارە‌ت بە جیاوازی دوو [["فە‌لسە‌فە‌ی یۆنانی]]" خوێندنە‌کانی زانکۆی کۆتایی هێنا. لە‌و کات و ساتە‌دا بیرۆکە‌کانی [[هێگڵفرێدریش ھێگێل|هێگێل]] لە مێشکیدا بوون، خۆی بە [[هێگڵی]] دە‌زانی و ڕوانگە [[ماتێریالیستی]] و [[دژە ئایین]]ە‌کانی ئە‌و سە‌ردە‌مە‌ی [[ئە‌ڵمانیائاڵمانیا]]ی پە‌سە‌ند ئە‌کرد.
دواتر پێکە‌وە لە‌گە‌ل [[فرێدریش ئە‌نگە‌ڵسئەنگەڵس]] دە‌ستیان بە کار کرد، پە‌یوە‌ندی لە‌گە‌ڵ چوارچێوی بیر و ڕا گۆڕینە‌وە‌ی زانکۆکانی ئە‌ڵمانیائاڵمانیا پچران و لە بزوتنە‌وە‌بزووتنە‌وە کرێکاریە‌کانی [[ئە‌ورووپائورووپا]] بە‌شدار بوو.
ساڵانی کۆتایی ژینی کە زیاتر لە ٣٠ ساڵ بوو، بە دوور خستنە‌وە لە وڵاتوڵات، لە [[لە‌ندە‌نلەندەن]] ڕابرد و هە‌ر لە‌وێشدا چاوی نایە یە‌ک. بیر و ڕاکانی تە‌نانە‌ت لە سە‌ردە‌می خۆی پاڵپشتی زۆری هە‌بوو بە‌ڵام دوای خۆی و هاتنە سە‌رە‌وە‌ی [[بلشویکە‌کانبۆلشێڤیک]]ەکان لە [[سۆڤیە‌تڕووسیا]]، [[مارکسیسم]] و [[کۆمۆنیسمکۆمۆنیزم]] لە دونیادا پە‌ڕە‌ی سە‌ند.
ئە‌گە‌رچی زۆرێک لە کە‌سایە‌تیە‌کان و بزووتنە‌وە‌کان خۆیان بە [[مارکسیسم|مارکسیست]] دە‌زانن بە‌ڵام ڕوون نیە جیایی ئە‌وان لە‌گە‌ڵ [[مارکسیست]]یمارکسیزمی ڕاستی چۆنە. جارێک مارکس بۆ نیشان دانی ناڕە‌زایە‌تی بە‌وانە‌ی ناوی خۆیان مارکسیست ناوە وتی: هە‌ر باشە ئە‌زانم کە بۆخۆم مارکسیست نیم.
لە ساڵی 2005٢٠٠٥دا [[بی‌بی‌سیبی بی سی]] دە‌ستی کرد بە ڕاخوازیێک کە ٢ ملیۆ‌ن کە‌س بە‌شدار بوون تێیدا، مارکس وە‌ک کاریگەرترین کە‌س لە سە‌ر بیری گشتی لە هە‌زارە‌ی دووهە‌می زایینی ناسرا. دوای ئە‌و [[ئالبە‌رتئەلبەرت ئە‌ینشتە‌ینئاینشتاین]] و [[ئایزاک نیۆتۆنئیساک نیوتۆن]] پلە‌ی دووهە‌م و سێهەم هاتنە‌وە‌هاتنە‌وە.
" مێژووی کۆمە‌ڵە‌کان، سەرانسەر خە‌باتی چینایە‌تیە"" گرینگترین ڕە‌ستە‌ی [[مانیفێستی کۆمۆنیست]]ە‌ە.
== بە‌رهە‌مە‌کان ==
== ژیان له تاراوگه ==
پاش به‌رپابوونی شۆرش له هه‌ریه‌ك له فه‌ره‌نسا[[فەڕانسە]] و ئه‌لمانیا،[[ئاڵمانیا]]، حکوومه‌تی به‌لجیکی[بەلجیکا]] ترسا شۆرش ئه‌و وڵاتیش بگرێته‌وه، بۆیه کارڵ مارکسی دووره وڵات کرد.
سه‌ره‌تا کارڵ مارکس چوو بۆ پاریس،[[پاریس]]، پاشان ڕووی کرده کۆلۆنیا، هه‌ر له‌وێش ڕۆژنامه‌یه‌کی دامه‌زراند به‌ناوی "Neue Rheinishe Zeitung"، وه ده‌ستی به‌کاری شۆرشگێری کرد. له ساڵی 1849١٨٤٩ ده‌ستگیرده‌کرێ و دادگایی ده‌کرێ به تۆمه‌تی هاندان بۆ یاخیبوونی سه‌ربازی. پاشان تۆمه‌ته‌که‌ی له‌سه‌ر لاده‌برێت و دوور ده‌خرێته‌وه بۆ ئه‌لمانیا.
| 