کۆمەڵناسی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

[[Fileپەڕگە:Auguste Comte.jpg|thumb|left|Auguste Comte ([[ئۆگست کۆمت]])]]

کۆمەڵناسی شێوازێکی‌ زانستی‌ نوێیە بۆ لێکۆڵینەوەی‌ ڕەفتاری‌ [[کۆمەڵایەتی‌]] و ڕەفتارکردن لەگەڵ بابەتە مرۆییەکان. کۆمەڵناسی‌ نوێترین بەشی‌ [[زانستە کۆمەڵایەتییەکان]]ە و وەک [[زاراو]]ەش بۆ یەکەمجار ساڵی‌ ١٨٣٨ ـی زایینی لەلایەن [[ ئۆگست کۆمت]]ی‌ فەرەنسییەوە لە کتێبی‌ (فەلسەفەی‌ جێگیری‌)دا بەکارهێنراوە کە لە وشەی Socius ـی لاتینییەوە وەرگیراوە، ئەویش بە مانای هاوڕێ یان هاوار دێت. بۆیە بە ڕێبەری‌ کۆمەڵناسی‌ لە قەڵەمدەدرێت، ناوبراو پێی وابووە دەبێت کۆمەڵناسی‌ لەسەر بناغەی‌ بەڵگە و شێوازی‌ زانستی‌ ڕێک و پێک بونیاد بنرێت. هەر یەک لە ([[هربت سپنسەر]])ی‌ ئینگلیزی‌ ساڵی‌ ١٨٧٦ز لە تیۆری‌ (التکامل الاجتماعی‌) و زانای‌ ئەمریکاییش (لیتر وارد) ساڵی‌ ١٨٨٣ز ناوی‌ کۆمەڵناسییان هێناوە. ئێمە دەتوانین کۆمەڵناسی‌ وەک زانستێک تایبەت بەدواداچوونی‌ زانستی و لێکۆڵینەوەی‌ تاکەکان لە گروپێکی‌ تایبەتدا بناسین، لە ڕێگەی‌ کۆمەڵناسییەوە دەتوانین پێگەی‌ خۆمان و ژینگەی‌ کۆمەڵایەتی‌ بە تێڕوانینێکی‌ نوێ‌ دەستنیشانبکەین، هەروەها بەو کۆمەڵگە مرۆڤایەتییانە زیاتر ئاشنابین کە پەیوەندیمان پێیانەوە کەمە، یاخود هەر نییە، هاوکات لە ڕێی‌ کۆمەڵناسییەوە ئەو هێزە کۆمەڵایەتییانە کاریگەری‌ لەسەر ئاکاری‌ خۆمان و دەورووبەرمان بەجێیدێڵن دەستنیشاندەکەین.

[[Imageپەڕگە:Sna_large.png|thumb|left|هێڵکاری [[ڕایەڵەی کۆمەڵایەتی]]]]

=== گرووپی‌ کۆمەڵایەتی‌ سەرەتایی ===

ئەم شێوازەیان لە ئەنجامی‌ ململانێ‌ و ئامانج و بەرژەوەندی‌ تایبەت هەروەها پێشکەوتن و پسپۆڕیی‌ درووست دەبێت، (توینز) لەو باوەڕەدا بووە لەگەڵ زیادبوونی‌ دانیشتوان و درووستبوون و گەشەکردنی‌ شارەکاندا، گرووپی‌ کۆمەڵایەتی‌ ناسەرەتایی‌ فراوان دەبێت و پەرەدەسێنێت، نموونەی‌ ئەم گروپەش (ڕێکخراوە فەرمی و دەوڵەتییەکان) و هەروەها دەزگا کۆمەڵایەتییەکانی‌ وەک: چاودێری‌ و خزمەتگوزاری‌ کۆمەڵایەتی‌ و بەپیشەسازیبوون و زۆربوونی‌ ڕۆژ لەدوای‌ ڕۆژی‌ شارەکان ئەم گرووپانە فراواندەکات و زۆربەی‌ کاتیش بە تەواوبوونی‌ ئامانجێکی‌ دیاریکراو ئەم پەیوەندییە نامێنێت و کۆتا دەبێت.

شارنشینی‌ لە وڵاتانی‌ [[پێشەسازی‌]] و پێشکەوتوودا بەشێوەیەکی‌ لەسەرخۆ و لەگەڵ گەشەسەندنی‌ پیشەیی‌ و بازرگانیدا درووستبووە، ئێستا شارنشینەکان لەو وڵاتانەدا ڕێژەی‌ %٧٠ی دانیشتوان پێک دەهێنن، بەڵام لە وڵاتە دواکەوتووەکاندا بەپێچەوانەوەیە، لەبەر ئەوەی‌ ئاستی‌ خزمەتگوزاری‌ لە گوندەکاندا نزمە خەڵکەکانیان بەلێشاو کۆچ دەکەنە شارەکان و دووچاری‌ کێشە و گرفتی‌ بەردەوام دەبنەوە، هەندێک جاریش بە مەبەستی‌ پێکهێنانی‌ شارێک، دەوڵەت ژمارەیەک لە خەڵکی‌ گوندەکان دەگوێزێتەوە و شوێنی‌ نیشتەجێبوونیان بۆ دابیندەکات، کۆمەڵناسەکان بۆ نیشتەجێبوون لە شاردا چەند مەرجێکیان داناوە لەوانە: دابینکردنی‌ دەرفەتی‌ کارکردن، دابەشکردنی‌ کار و پسپۆڕی‌ لە کارەکاندا، هەروەها بوونی‌ ڕێکخراوی‌ کۆمەڵایەتی‌ و دەوڵەتیی‌ وەک: (دەزگا و دامەزراوە دەوڵەتییەکان، ڕێکخراوی‌ خزمەتگوزاری، دامەزراوی‌ تەکنۆلۆژی‌، یاسای‌ ڕێکخستی‌ کار و بازرگانی‌... گەلێک یاسای‌ خزمەتگوزاریی‌ دیکە )، پێویستە ئەم دامەزراوانە لە پێکهاتەیەکی‌ کۆمەڵایەتی‌ نیشتەجێبوودا هەبن ئینجا ناوی‌ شاری‌ لێ دەنرێت. شاریش لە ژمارەیەکی‌ زۆری‌ دانیشتوان پێکدێت کە تاک تێیدا تا ڕادەیەکی‌ زۆر بە ناسراوی‌ دەمێنێتەوە و دەتوانێت بە هەر شێوەیەک خۆی‌ دەیەوێت ژیان بەڕێ بکات، هاوکات دەتوانێت لەگەڵ ئەو گرووپ و ڕێکخراو و دامەزراوانەدا پەیوەندبێت کە لەگەڵ بیر و ئامانجەکانیدا دەگونجێن، ئەمەش بۆ جێبەجێکردنی‌ پێویستییەکانی‌.

image:Auguste Comte2.jpg|<br /><center><small>[[Auguste Comte]]

image:Emile Durkheim.jpg|<br /><center><small>[[Émile Durkheim]]

image:Vilfredo Pareto.jpg|<br /><center><small>[[Vilfredo Pareto]]

image:Ferdinand Toennies Bueste Husum-Ausschnitt.jpg|<br /><center><small>[[Ferdinand Tönnies]]

image:Simmel 01.JPG|<br /><center><small>[[Georg Simmel]]

image:Max Weber 1894.jpg|<br /><center><small>[[Max Weber]]

* [[فەرھەنگ]]

* [[وردەفەرهەنگ]]

* [[فەرھەنگی زاڵ]]