بورسا: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
ب ڕۆبۆت: زێدەکردنی en:Bursa
چاکسازی + خاوێنکردن
ھێڵی ١٢:
|official_name = بورسا
|image_skyline = Bursapnc1.JPG
|image_caption = مزگه‌وتێكىمزگەوتێکی بچووكىبچووکی ناوه‌ندىناوەندی شارىشاری بورسا
|image_blank_emblem =
|blank_emblem_type =
ھێڵی ٤٢:
|blank_info = 16|blank_name=[[Turkish car number plates|Licence plate]]
|area_code = (+90) 224
|leader_name = [[رجبڕەجەب ئا‌لته‌په‌ئا‌لتەپە]]
|leader_party=[[Justice and Development Party (Turkey)|AKP]]
|leader_title= [[Mayor]]
ھێڵی ٥١:
}}
 
'''بورسا''' مه‌ركه‌زىناوەندی پارێزگاىپارێزگای بورسا, شارێكىو گه‌وره‌ىشارێکی هه‌رێمىگەورەی ده‌رياىھەرێمی مه‌رمه‌ره‌يه‌[[زەریای له‌مەڕمەڕە]]یە لە رۆژئاواىرۆژاوای ولاتىوڵاتی [[تورکیا|توركياتورکیا]] و چواره‌مينچوارەمین شاره‌شارە له‌لە رووىڕووی دانيشتووانه‌وه‌گەلھەوە وکە به‌پێىپێی ئامارىئاماری ساڵىساڵی 2011[[٢٠٠١]] گه‌يشته‌:١٧٠٤٤٤١ 1704441کەسە كه‌س .<ref>[http://www.citypopulation.de/Turkey-RBC20.html#Stadt_gross - 2011]</ref><ref>[http://rapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2&ENVID=adnksdb2Env&report=wa_buyukbelediye.RDF&p_kod=1&p_yil=2011&p_dil=1&desformat=html Büyükşehir belediyeleri ve bağlı belediyelerin nüfusları - 2011]</ref> و دانيشتووىدانیشتووی گشتىگشتی ميترۆپۆليتانمیترۆپۆلیتان ده‌گاته‌دەگاتە دوو مليۆنمیلیۆن كه‌سکەس.
 
'''بورسا''' مه‌ركه‌زى پارێزگاى بورسا, شارێكى گه‌وره‌ى هه‌رێمى ده‌رياى مه‌رمه‌ره‌يه‌ له‌ رۆژئاواى ولاتى [[تورکیا|توركيا]] و چواره‌مين شاره‌ له‌ رووى دانيشتووانه‌وه‌ و به‌پێى ئامارى ساڵى 2011 گه‌يشته‌: 1704441 كه‌س .<ref>[http://www.citypopulation.de/Turkey-RBC20.html#Stadt_gross - 2011]</ref><ref>[http://rapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2&ENVID=adnksdb2Env&report=wa_buyukbelediye.RDF&p_kod=1&p_yil=2011&p_dil=1&desformat=html Büyükşehir belediyeleri ve bağlı belediyelerin nüfusları - 2011]</ref> و دانيشتووى گشتى ميترۆپۆليتان ده‌گاته‌ دوو مليۆن كه‌س.
==مێژوو==
مێژووی شاری بورسا دەگەڕێتەوە بۆ رۆژگاری بیزەنتیەکانەوە و پێشتر سەر بە شاری کیەس بووە.‌ ساڵی ٢٠٢ پ. ز. کاتێک [[شا پروسای یەکەم]] بوو بە شای مەملەکەتی [[بیتینیا]]، بنیاتی ئەم شارەی داناوە و ناوی لێناوە '''پرووسا''' (بە [[زمانی یونانی|یونانی]]: ''Προῦσα'' (Prusa()و یەکێک لە شارە بوژاوەکانی رۆژگاری [[رۆما|رۆمان]] و بێزەنتیەکان بووە. کاتێک [[عوسمانی|عوسمانیەکان]] دەڤەرەکەیان داگیرکرد، ساڵی [[١٣٢٦]] کرا بە پێتەختی [[دەوڵەتی عوسمانی]] و بە شاری خداوندکار (Hüdavendigar) یان خوندکار دەناسرا واتە (دیاریی خداوندگار) یاخود شاری سولتان (خوندکار وشەیەکی فارسیە و ئەوسا ناسناوی سولتانەکانی عوسمانی بوو). ئەم شارە لە بەر سەوزایی دەوروبەری بە بورسای سەوزیش دەناسرێت کە بە‌ تورکی پێی دەوترێت: یەشیل بورسا. ساڵی 1478 دانیشتووانی بورسا نزیکەی 45 ھەزار کەس دەبوون. پاش داگیرکردنی [[ئەستانبول]]ی پێتەختی بێزەنتەکان‌ لە لایەن سو‌لتان محەممد فاتحەوە سالی 1456ز بورسا تایبەتمەندی خۆی ھەر ھەبوو لە لایەن بنەماڵەی سوڵتانەکانی عوسمانی. ئێستاش نێژگە تەرمی چەندین سولتانی گەورەی عوسمانی لە سەر شاخی ئولوداخ ماون‌.
مێژووى شارى بورسا ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ رۆژگارى بيزه‌نتيه‌كانه‌وه و پێشتر سه‌ر به‌ شارى كيه‌س بووه‌.‌ ساڵى 202 پ ز كاتێك (شا پروساى يه‌كه‌م)كراوه‌ به‌ شاى (مه‌مله‌كه‌تى بيثينيا) بنياتى ئه‌م شاره‌ى داناوه‌ و ناوى لێناوه‌ ((پرووسا/ به‌ يونانى : Προῦσα - 'Prusa'')و يه‌كێك له‌ شاره‌ بوژاوه‌كانى رۆژگارى [[رۆما|رۆمان]] و بێزه‌نتيه‌كان بووه‌. كه‌ [[عوسمانی|عوسمانيه‌كان]] ده‌ڤه‌ره‌كه‌يان داگيركرد ساڵى 1326ز كرا به‌ پێته‌ختى ده‌وڵه‌تى عوسمانى و به‌ شارى خداوندكار (Hüdavendigar) يان خوندكار ده‌ناسرا واته (ديارىى خداوندگار) ياخود شارى سولتان (خوندكار وشه‌يه‌كى فارسيه‌و ئه‌وسا ناسناوى سولتانه‌كانى عوسمانى بوو). ئه‌م شاره‌ له‌ به‌ر سه‌وزايي ده‌وروبه‌رى به‌ بورساى سه‌وزيش ده‌ناسرێت كه‌ به‌‌ توركى پێى ده‌گوترێت: يه‌شيل بورسا . ساڵى 1478 دانيشتووانى بورسا نزيكه‌ى 45 هه‌زار كه‌س ده‌بوون. پاش داگيركردنى [[ئه‌ستانبول]]ى پێته‌ختى بێزه‌نته‌كان‌ له‌لايه‌ن سو‌لتان محمد فاتحه‌وه‌ سالى 1456ز بورسا تايبه‌تمه‌ندى خۆى هه‌ر هه‌بوو له‌لايه‌ن خانه‌اده‌ى سولتانه‌كانى عوسمانلى . ئێستاش نێژگه‌ ته‌رمى چه‌ندين سولتانى گه‌وره‌ى عوسماني له‌ سه‌ر شاخى ئولوداخ ماون‌.
==په‌ناگه‌ى ئاواره‌كان==
بورسا ئه‌مڕۆ له‌ شاره‌ بوژاوه‌كانى توركيايه‌, له‌ رووى پيشه‌سازى و دارايى و گه‌شتياريه‌وه‌. شه‌ڕى كورد و حكومه‌تى توركيا زۆر خانه‌واده‌ى كوردى ناچاركردووه‌ بۆ دوور كه‌وتنه‌وه‌ له‌ شه‌ر په‌نا به‌رنه‌ به‌ر نيشته‌جێ بوون له‌ بورسا. پێشتريش بورسا په‌ناگه‌ى هه‌زاره‌ها خانه‌واده‌ى ئه‌لبان بووه‌ كه‌ له‌ سه‌ده‌ى نۆزده‌هه‌مه‌وه‌ لێ نيشته‌جێ بوون موسڵمانه‌كانى بولگارياش كه‌ له‌ ژێر فشارى ده‌وڵه‌تى بولگاريا له‌ سه‌رده‌مى تيۆدۆر جيڤكۆڤ 1940-1990 و شه‌ره‌كانى به‌لكان ئاواره‌ببون هه‌ر له‌ بورسا نيشته‌جێكران ئه‌مانه‌ ژماره‌يان له‌ 150 هه‌زار كه‌س زياتر بوو. <ref>Eminov, Ali, ''Turks and Other Muslim Minorities in Bulgaria'', New York, Routledge, 1997, Hoepken, W., "Modernnisierung und Nationalismus: Sizialgeschichtliche Aspeckte der Bulgarischen Minder hertenpolitik gegennüber den Türken", Schönfeld, R., ed, ''Nationalitätenprobleme in Südosteuropa'', Munich, Oldenbourg, 1997, p. 255-303, Erdinç, Didar, "Bulgaristan'daki Değişim Sürecinde Türk Azınlığın Ekonomik Durumu", ''Türkler'', Ankara, 2002, s.394–400.</ref>
==ناودێرى شاره‌كه‌==
ئه‌سكه‌نده‌ر كه‌باب و لوقمى بورسا بووكه‌له‌ى قه‌راگۆز و حاجى واد و مزگه‌وته‌كانى بوورسا كه‌ نزيكه‌ 104 مزگه‌وتن و له‌وانيش مزگه‌وتى سه‌وز و مزگه‌وتى گه‌وره(‌ئولوجامع) و 40گۆڕى سولتان و مه‌زارى ناسراوه‌كان له‌ دامێنى چياى مه‌زنى ( ئولوداغ/ ئولمپيوس)و نزيكه‌ى 40 مه‌دره‌سه‌ى ئايينى و 18 خانسه‌راى دێرين و 9 پردى مێژوويى و قه‌لاتى بورسا و زۆر شوێنى تر .
 
==پەناگەی ئاوارەکان==
بورسا ئه‌مڕۆئەمڕۆ له‌لە شاره‌شارە بوژاوه‌كانىبوژاوەکانی توركيايه‌,تورکیایە له‌لە رووىڕووی پيشه‌سازىپیشەسازی و دارايىدارایی و گه‌شتياريه‌وه‌گەشتیاریەوە. شه‌ڕىشەڕی كوردکورد و حكومه‌تىحکوومەتی توركياتورکیا زۆر خانه‌واده‌ىبنەماڵەی كوردىکوردی ناچاركردووه‌ناچارکردووە بۆ دوور كه‌وتنه‌وه‌کەوتنەوە له‌لە شه‌رشەر په‌ناپەنا به‌رنه‌بەرنە به‌ربەر نيشته‌جێنیشتەجێ بوون له‌لە بورسا. پێشتريشپێشتریش بورسا په‌ناگه‌ىپەناگەی هه‌زاره‌هاھەزاران بنەماڵەی خانه‌واده‌ىئەلبان ئه‌لبانبووە بووه‌کە كه‌لە له‌سەدەی سه‌ده‌ى نۆزده‌هه‌مه‌وه‌نۆزدەھەمەوە لێ نيشته‌جێنیشتەجێ بوون موسڵمانەکانی موسڵمانه‌كانى بولگارياشبولگاریاش كه‌کە له‌لە ژێر فشارىفشاری ده‌وڵه‌تىدەوڵەتی بولگاريابولگاریا له‌لە سه‌رده‌مىسەردەمی تيۆدۆرتیۆدۆر جيڤكۆڤجیڤکۆڤ 1940-1990 و شه‌ره‌كانىشەرەکانی به‌لكانبەلکان ئاواره‌ببونئاوارەببون هه‌رھەر له‌لە بورسا نيشته‌جێكراننیشتەجێکران ئه‌مانه‌ئەمانە ژماره‌يانژمارەیان له‌لە 150 هه‌زارھەزار كه‌سکەس زياترزیاتر بوو. <ref>Eminov, Ali, ''Turks and Other Muslim Minorities in Bulgaria'', New York, Routledge, 1997, Hoepken, W., "Modernnisierung und Nationalismus: Sizialgeschichtliche Aspeckte der Bulgarischen Minder hertenpolitik gegennüber den Türken", Schönfeld, R., ed, ''Nationalitätenprobleme in Südosteuropa'', Munich, Oldenbourg, 1997, p. 255-303, Erdinç, Didar, "Bulgaristan'daki Değişim Sürecinde Türk Azınlığın Ekonomik Durumu", ''Türkler'', Ankara, 2002, s.394–400.</ref>
 
==ناودێری شارەکە==
ئەسکەندەر کەباب و لوقمی بورسا بووکەلەی قەراگۆز و حاجی واد و مزگەوتەکانی بوورسا کە نزیکە 104 مزگەوتن و لەوانیش مزگەوتی سەوز و مزگەوتی گەورە(‌ئولوجامع) و 40گۆڕی سولتان و مەزاری ناسراوەکان لە دامێنی چیای مەزنی ( ئولوداغ/ ئولمپیوس)و نزیکەی 40 مەدرەسەی ئایینی و 18 خانسەرای دێرین و 9 پردی مێژوویی و قەلاتی بورسا و زۆر شوێنی تر.
 
==پێشانگای وێنە==
<center>
<gallery heights="90px" perrow=6>
File:22042007772.jpg|بنكه‌ىبنکەی نێوده‌وله‌تىنێودەولەتی بورسا
File:Bursa Yukarıdan.jpg|بورسا له‌لە ئاسمانه‌وه‌ئاسمانەوە
File:Bursa Tramvayı.jpg| هێڵىھێڵی ئاسنىئاسنی بورسا
File:Bursa018.jpg|جاده‌ىجادەی جمهوریه‌جمھوریە
File:Irgandi Koprusu.jpg|پردىپردی ئيرگاندىئیرگاندی
File:Bursa Kalesi 1.jpg|قه‌لاىقەلای بورسا
File:Bursa 7046.jpg|بازارىبازاری درێژىدرێژی بورسا
File:Bursa 7027.jpg|مناره‌ىمنارەی مزگه‌وتىمزگەوتی گه‌وره‌ىگەورەی بورسا
File:Mudanya 15.jpg|شارىشاری مودانیا سه‌رسەر به‌بە پارێزگاىپارێزگای بورسا
File:Mudanya 10.jpg|مودانیا
File:Uludag range.JPG|چياىچیای مه‌زنمەزن/ ئولوداغ
File:Abies nordmanniana Uludag 3.jpg|زستانىزستانی ئولوداغ
File:Abies nordmanniana Uludag 2.jpg|ئولوداغ
</gallery>
</center>
 
== پەراوێز ==
 
==لينك==
{{reflist}}
 
== بەستەر بۆ دەرەوە==
* [http://www.bursavoyage.com/ '''Tourism Guide of Bursa''']'''''
* [http://www.learningskibursavoyage.orgcom/en/uludag-national-park'''''Bursa UludagTourism SkiGuide Resortof Bursa]'''''
* [http://www.learningski.org/en/uludag-national-park Bursa Uludag Ski Resort]
[[پۆل: توركيا]]
 
[[پۆل: توركياتورکیا]]
 
[[af:Bursa]]
[[ab:Бурса]]