'''گەرمیان ''' ناوچەیەكیناوچەیەکی بەرفراوانە دەكەوێتەدەکەوێتە باشوورو باشووری رۆژهەڵاتیرۆژھەڵاتی [[ھەرێمی کوردستان]] ([[باشووری کوردستان]])، ئاووهەوایەكیئاووھەوایەکی گەرم و وشكیوشکی هەیە،ھەیە، ناوچەیەكیناوچەیەکی تەخاتان و ڕووتەنە. ▼
گەرمیان
شارەكانیشارەکانی [[کەرکووک]]، [[ كەلارکەلار]]، [[کفری]]، [[چەمچەماڵ]]، [[دووزخورماتوو]]، [[خانەقین]]، [[جەلەولا]]، [[مەندەلی]] و [[بەدرە]] دەگرێتەوە. ▼
▲گەرمیان ناوچەیەكی بەرفراوانە دەكەوێتە باشوورو باشووری رۆژهەڵاتی [[ھەرێمی کوردستان]] ([[باشووری کوردستان]])، ئاووهەوایەكی گەرم و وشكی هەیە، ناوچەیەكی تەخاتان و ڕووتەنە.
▲شارەكانی [[کەرکووک]]، [[كەلار]]، [[کفری]]، [[چەمچەماڵ]]، [[دووزخورماتوو]]، [[خانەقین]]، [[جەلەولا]]، [[مەندەلی]] و [[بەدرە]] دەگرێتەوە.
[[File:Image008.jpg|thumb|rihgt|نەخشەی ناوچەی گەرمیان]]
==ناوی گەرمیان==
گەرمیان، واتە وڵاتی گەرم یان ناوچەی گەرم، لەوشەی باگرمی ــ ییەوە هاتووە،ھاتووە، واتە ناوچە گەرمەكانگەرمەکان بەرامبەر بەوشەی زۆزان،واتە ناوچە ساردەكان،ساردەکان، كەکە لەدوو‌وشەی دژ بەیەكدابەیەکدا بەدی دەكرێتدەکرێت "گەرمەسێر ــ سەردسێر" بۆیە دەكرێتدەکرێت ئاو‌و هەواھەوا بكرێتەبکرێتە بنچینەی جیاكردنەوەیجیاکردنەوەی ناوچەی گەرمیان لەناوچەی كوێستانکوێستان یان ناوچەكانیناوچەکانی تری وەكو‌وەکو [[هەورامانھەورامان]]، [[شارەزوور‌شارەزوور]] و [[قەرەداخ]]، [[شارباژێر]]، [[پشتدەر]]، [[بتوێن]]..
سنووری جوگرافی گەرمیان لەباكوورەوەلەباکوورەوە لەشوێنی ئاوێتەبوونی چەمی [[دەردەوێن]] لەباشوری [[دەربەندیخان]]، لەگەڵ ڕووباری [[سیروان]]، بەرەو رۆژئاوا، لەباشوری شاخی [[ گوڵان‌گوڵان]] و [[ زەردە‌زەردە]] و [[سەگرمە]] بۆ باكوریباکوری ناحیەی [[سەنگاو]]، بەرەو رۆژئاوای بۆ [[ تەكیەیتەکیەی كاكەمەندکاکەمەند]] بۆ سەر ڕووباری [[زێی بچوكبچوک]] لە باشووری ناحیەی [[قەرەناو]]. ▼لەرۆژئاواشەوە بەڕووباری [[زێی بچوكبچوک]] دا لە[[قەرەناو]]ەوە بۆ باشووری، تا دەگاتە بەرزاییەكانیبەرزاییەکانی [[حەمرین]]، لەباشووریشەوە لەشوێنی یەكگرتنییەکگرتنی [[زێی بچوكبچوک]]و بەرزاییەكانیبەرزاییەکانی [[حەمرین]] بەرەو رۆژهەڵاترۆژھەڵات بەبناری باكوریباکوری [[حەمرین]]دا، تا دەگاتە نزیكینزیکی ناحیەی ([[جەلەولا]] ــ قەرەغان)ی سەر رووباری [[سیروان]]. ▼لەڕۆژهەڵاتەوەلەڕۆژھەڵاتەوە لەناحیەی ([[جەلەولا]] ــ قەرەغان)ەوە بەڕووباری [[سیروان]]دا، بۆ باكوورباکوور تا دەگاتە جێگەی تێكەڵتێکەڵ بوونی چەمی [[ دەرەدوێن‌دەرەدوێن]]و [[سیروان]]، لەباشوری [[دەربەندیخان]]دا. ▼بەمەش هەریەكەھەریەکە لە شار و شارۆچکەكانیشارۆچکەکانی [[کەکووک]]، [[ كەلارکەلار]]، [[کفری]]، [[چەمچەماڵ]]، [[خانەقین]]، [[دووزخورماتوو]]، [[مەندەلی]]، [[بەدرە]]، [[پێباز]] (باوەنور)، [[ڕزگاری]] (سمود) [[سەرقەڵا]]، [[جەلەولا]]، [[سەعدیە]]، [[جەبارە]]، [[قەرەتەپە]]، [[جەسان]]، [[مەیدان ]]، [[قۆرەتوو]]، [[ تەكیەیتەکیەی كاكەمەندکاکەمەند]]، [[ تەكیەیتەکیەی جەباری]] و [[شۆڕش]] دەگرێتەوە. ▼
== پێكهاتەیپێکھاتەی ئیداری گەرمیان== ▼
ئەو ناوچە فراوانەی كەکە بە گەرمیان دەناسرێت، بەدرێژایی مێژووی ناوچەكەناوچەکە و [[عێراق]]یش تەنهاتەنھا یەكیەک ناوەندی پارێزگای لێبووە كەکە [[ كەركووكکەرکووک]] بووە. ▼لەزۆربەی سەردەمەكانداسەردەمەکاندا لەڕووی ئیداری و سەربازییەوە گەرمیان سەر بەناوەندی [[ كەركووكکەرکووک]] بووە، لەسەردەمی دروست بوونی دەوڵەتی [[عێراق]] هەرھەر زوو بەهۆیبەھۆی دۆزینەوەی نەوت لەناوچەكەدالەناوچەکەدا هەوڵیھەوڵی گۆڕینی جوگرافی و ئیداری ناوچەكەناوچەکە دراو قەزای [[خانەقین]] گواسترایەوە بۆ سەر پارێزگای [[دیالە]] و دواتریش لەدوای [[بەیاننامەی 11ی١١ی ئازار]]ی 1970،١٩٧٠، بۆ بچوكتربچوکتر كردنەوەیکردنەوەی سنوری جوگرافیای [[ كەركووكکەرکووک]] لەساڵی 1975١٩٧٥ دا ناحیەی شێروانە ناوەكەیناوەکەی گۆڕا بۆ "سەرقەلعە" و 21٢١ موقاتەعە لە ناحیەی شێروانەی پێشوو خراونەتە سەر قەزای تازە دامەزراوی [[ كەلارکەلار]]، دیارە بەئەمەش ڕێگەیان خۆش كردکرد بۆ ئەوەی قەزاكانیقەزاکانی [[ كەلارکەلار]] و [[چەمچەماڵ]]و [[کفری]] و [[دووزخورماتوو]] لە [[ كەركووكکەرکووک]] جیا بكرێتەوە‌وبکرێتەوەو بخرێنە سەر [[پارێزگای سلێمانی]] و [[پارێزگای تكریتتکریت]] و [[پارێزگای دیالە]] كەکە بەپێی فەرمانی كۆماریکۆماری 608٦٠٨ لەساڵی 1975١٩٧٥ و فەرمانی كۆماریکۆماری ( 41٤١) لە 1976١٩٧٦ ناوی [[ كەركوكکەرکوک]]یش بەپێی هەمانھەمان فەرمان گۆڕا بۆ التأمیمالتڕمیم. هۆكاریھۆکاری دەركردنیدەرکردنی ئەم هەمووھەموو فەرمانەش بونی نەوت‌و هەروەهاھەروەھا گۆڕینی باری دیمۆگرافی ناوچەكەناوچەکە بوو بەتایبەتی [[ كەركوكکەرکوک]] و کە ئەوەش بە قۆناغی یەكەمییەکەمی تەعریب دەناسرێت. ▼
لەدوای ڕوخانی رژێمی [[بەعس]] و ئازادكردنیئازادکردنی عێراق لەچنگ دەسەڵاتی دیكتاتۆرییەت‌دیکتاتۆرییەت و سنوری ئیداری [[گەرمیان]] پچڕپچڕە‌وپچڕپچڕەو ناوەندێكیناوەندێکی بەڕێوەبردنی نەبوو، چونکە ئەو یەکە ئیدارییەی کە بەناوی [[کەرکووک]]ەوە لە [[دەربەندیخان]] دروسکرابوو هەڵوەشێنرایەوەھەڵوەشێنرایەوە. ▼▲سنووری جوگرافی گەرمیان لەباكوورەوە لەشوێنی ئاوێتەبوونی چەمی [[دەردەوێن]] لەباشوری [[دەربەندیخان]]، لەگەڵ ڕووباری [[سیروان]]، بەرەو رۆژئاوا، لەباشوری شاخی [[گوڵان]] و [[زەردە]] و [[سەگرمە]] بۆ باكوری ناحیەی [[سەنگاو]]، بەرەو رۆژئاوای بۆ [[تەكیەی كاكەمەند]] بۆ سەر ڕووباری [[زێی بچوك]] لە باشووری ناحیەی [[قەرەناو]].
▲لەرۆژئاواشەوە بەڕووباری [[زێی بچوك]] دا لە[[قەرەناو]]ەوە بۆ باشووری، تا دەگاتە بەرزاییەكانی [[حەمرین]]، لەباشووریشەوە لەشوێنی یەكگرتنی [[زێی بچوك]]و بەرزاییەكانی [[حەمرین]] بەرەو رۆژهەڵات بەبناری باكوری [[حەمرین]]دا، تا دەگاتە نزیكی ناحیەی ([[جەلەولا]] ــ قەرەغان)ی سەر رووباری [[سیروان]].
▲لەڕۆژهەڵاتەوە لەناحیەی ([[جەلەولا]] ــ قەرەغان)ەوە بەڕووباری [[سیروان]]دا، بۆ باكوور تا دەگاتە جێگەی تێكەڵ بوونی چەمی [[دەرەدوێن]]و [[سیروان]]، لەباشوری [[دەربەندیخان]]دا.
▲بەمەش هەریەكە لە شار و شارۆچکەكانی [[کەکووک]]، [[كەلار]]، [[کفری]]، [[چەمچەماڵ]]، [[خانەقین]]، [[دووزخورماتوو]]، [[مەندەلی]]، [[بەدرە]]، [[پێباز]] (باوەنور)، [[ڕزگاری]] (سمود) [[سەرقەڵا]]، [[جەلەولا]]، [[سەعدیە]]، [[جەبارە]]، [[قەرەتەپە]]، [[جەسان]]، [[مەیدان]، [[قۆرەتوو]]، [[تەكیەی كاكەمەند]]، [[تەكیەی جەباری]] و [[شۆڕش]] دەگرێتەوە.
▲==پێكهاتەی ئیداری گەرمیان==
▲ئەو ناوچە فراوانەی كە بە گەرمیان دەناسرێت، بەدرێژایی مێژووی ناوچەكە و [[عێراق]]یش تەنها یەك ناوەندی پارێزگای لێبووە كە [[كەركووك]] بووە.
▲لەزۆربەی سەردەمەكاندا لەڕووی ئیداری و سەربازییەوە گەرمیان سەر بەناوەندی [[كەركووك]] بووە، لەسەردەمی دروست بوونی دەوڵەتی [[عێراق]] هەر زوو بەهۆی دۆزینەوەی نەوت لەناوچەكەدا هەوڵی گۆڕینی جوگرافی و ئیداری ناوچەكە دراو قەزای [[خانەقین]] گواسترایەوە بۆ سەر پارێزگای [[دیالە]] و دواتریش لەدوای [[بەیاننامەی 11ی ئازار]]ی 1970، بۆ بچوكتر كردنەوەی سنوری جوگرافیای [[كەركووك]] لەساڵی 1975 دا ناحیەی شێروانە ناوەكەی گۆڕا بۆ "سەرقەلعە" و 21 موقاتەعە لە ناحیەی شێروانەی پێشوو خراونەتە سەر قەزای تازە دامەزراوی [[كەلار]]، دیارە بەئەمەش ڕێگەیان خۆش كرد بۆ ئەوەی قەزاكانی [[كەلار]] و [[چەمچەماڵ]]و [[کفری]] و [[دووزخورماتوو]] لە [[كەركووك]] جیا بكرێتەوە‌و بخرێنە سەر [[پارێزگای سلێمانی]] و [[پارێزگای تكریت]] و [[پارێزگای دیالە]] كە بەپێی فەرمانی كۆماری 608 لەساڵی 1975 و فەرمانی كۆماری (41) لە 1976 ناوی [[كەركوك]]یش بەپێی هەمان فەرمان گۆڕا بۆ التأمیم. هۆكاری دەركردنی ئەم هەموو فەرمانەش بونی نەوت‌و هەروەها گۆڕینی باری دیمۆگرافی ناوچەكە بوو بەتایبەتی [[كەركوك]] و کە ئەوەش بە قۆناغی یەكەمی تەعریب دەناسرێت.
▲لەدوای ڕوخانی رژێمی [[بەعس]] و ئازادكردنی عێراق لەچنگ دەسەڵاتی دیكتاتۆرییەت و سنوری ئیداری [[گەرمیان]] پچڕپچڕە‌و ناوەندێكی بەڕێوەبردنی نەبوو، چونکە ئەو یەکە ئیدارییەی کە بەناوی [[کەرکووک]]ەوە لە [[دەربەندیخان]] دروسکرابوو هەڵوەشێنرایەوە.
دابەش بوونی ئێستای ئیداری ناوچەی گەرمیان بەم شێوەیەیە:
قەزاكانیقەزاکانی [[كەلارکەلار]]، [[چەمچەماڵ]] و [[کفری]] ئێستا ئیدارەیەكیئیدارەیەکی سەربەخۆیان هەیەھەیە كەکە پارێزگایەكیپارێزگایەکی ناڕەسمیە ناوی نراوە [[ئیدارەی گەرمیان]].
لەئێستادا قەزای [[خانەقین]] و ناحیەی [[مەندەلی]] و سەر بە [[پارێزگای دیالە]]ن و قەزای [[بەدرە]] و ناحیەی [[جەسان]]یش سەر بە [[پارێزگای واست]]ن، [[دووزخورماتوو]]ش سەر بە [[پارێزگای سەلاحەدین]]ە، ئەم ناوچانەش لەدەستووری عێراقدا بە [[ناوچەی جێناكۆكەکانجێناکۆکەکان]] ناویان براوە.
[[كەلارکەلار]] وەكو‌وەکو شارێكیشارێکی گەورە‌وگەورەو ناوەندی بەڕێوەبردنی [[گەرمیان]] دەركەوتووە،دەرکەوتووە، بەیەكێكبەیەکێک لەگەورەترین قەزاكانیقەزاکانی [[عێراق]] و [[ھەرێمی کوردستان]] دادەنرێت لەڕووی ژمارەی دانیشتوانەوە.
==ئاووھەوا==
ناوچەی گەرمیان ئاو و هەوایەکیھەوایەکی ووشک و گەرمی هەیەھەیە لە هاویندا،ھاویندا، پلەی گەرمای لە هەندێکھەندێک ڕۆژدا بەرز دەبێتەوە بۆ ٥٠ پلەی سەدی. زستانیشی سارد و کەمبارانە، لە زۆربەی ناوچەکانی گەرمیان بەفر نابارێت. ▼
==ئاووهەوا==
▲ناوچەی گەرمیان ئاو و هەوایەکی ووشک و گەرمی هەیە لە هاویندا، پلەی گەرمای لە هەندێک ڕۆژدا بەرز دەبێتەوە بۆ ٥٠ پلەی سەدی. زستانیشی سارد و کەمبارانە، لە زۆربەی ناوچەکانی گەرمیان بەفر نابارێت.
گەرمیان ناوچەیەکی دەوڵەمەندە بە کانزا بەتایبەت نەوت.
==سەرچاوەکان==
*جاسم محەمەد ناهیدەناھیدە تاڵەبانی، ئەنفالی گەرمیان رەهەندەرەھەندە ئابوری‌و كۆمەڵایەتییەكانیکۆمەڵایەتییەکانی▼==سەرچاوەكان==
*محەمەد شاكەلی،شاکەلی، گەرمیان رابردووی نزیك‌ونزیک‌و ئایندە، چاپخانەی كاردۆ،کاردۆ، سلێمانی ▼▲*جاسم محەمەد ناهیدە تاڵەبانی، ئەنفالی گەرمیان رەهەندە ئابوری‌و كۆمەڵایەتییەكانی
* كەریمکەریم ئەحمەد محەمەد، چەند هەنگاوێكھەنگاوێک بەرەو چارەسەركردنیچارەسەرکردنی كێشەیکێشەی كەمکەم ئاویی و وشكەساڵی‌وشکەساڵی لەگەرمیان، گۆڤاری كەركوكکەرکوک▼▲*محەمەد شاكەلی، گەرمیان رابردووی نزیك‌و ئایندە، چاپخانەی كاردۆ، سلێمانی
▲*كەریم ئەحمەد محەمەد، چەند هەنگاوێك بەرەو چارەسەركردنی كێشەی كەم ئاویی و وشكەساڵی لەگەرمیان، گۆڤاری كەركوك
[[پۆل:جوگرافیای کوردستان]]
| 