|
[[پەڕگە:Costume de fete - Etienne Dinet.jpg|thumbوێنۆک|تابلۆی جلی جەژنجێژن لەلایەنلە لایەن وێنەکێشی فەڕەنسی ناسرەدین دینات]]
'''جێژنی ڕەمەزان''' بانیان '''جەژنیجێژنی ڕەمەزان''' ({{بە عەرەبی|عيد الفطر}}) یەکەم جەژنیجێژنی [[موسڵمانان|موسڵمانانە]] و لە [[١ی شەوال|یەکەم]] ڕۆژی [[شەووال|مانگی شەوال]] دەستپێدەکات،دەست پێدەکات، ئەمەش دوای تەواوبوونی ڕۆژەکانی [[مانگی ڕەمەزان]] دەست پێدەکاتە. خوای گەورە لە کۆتایی ئایەتی ١٨٥ی [[سوورەتی ئەلبەقەرە]] دەفەرمووێت: '''{{عەرەبی|وَلِتُكمِلُواْوَلِتُكْمِلُوا العِدَةَالْعِدَّةَ وَلِتُكَبِرُواْوَلِتُكَبِّرُوا اللهاللَّهَ عَلَى ماهَداكُممَا وَلَعَلَكُمهَدَاكُمْ تَشكُرونوَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ}}'''. واتە: بۆ ئەوەی ئەو ماوەیە تەواو بکەن شوکرانەبژێری خوا بن لەسەر ئەوەی ڕێنوێنیی کردوون.<br />
واتە: بۆ ئەوەی ئەو ماوەیە تەواو بکەن سوپاسگوزاری خوا بن لەسەر ئەوەی ڕێنموویی کردوون.<br />
ماوەی جەژنیجێژنی ڕەمەزان سێ ڕۆژە و موسڵمانان لەیەکەم ڕۆژی جێژندا و دوای بەرزبوونەوەی [[خۆر]] بەئەندازەی ڕمێک [[نوێژی جێژن]] ئەنجام دەدەندەکەن. بەڕۆژووبوون لەیەکەملە یەکەم ڕۆژی جەژنەکانجێژنەکان حەرامە و وەرگیراو نییە.
یەکێک لەجیاکەرەوەکانیلە جیاکەرەوەکانی جێژنی ڕەمەزان لە [[جێژنی قوربان]] بریتیە لەوەی کەدەبێتکە دەبێت پێش نوێژی جەژنجێژن، موسڵمانان [[زەکاتی ڕۆژوو]] دەربکەن و بەسەر موسڵمانە هەژارەکانھەژارەکان دابەشی بکەن. دوای نوێژی جێژنجێژن، موسڵمانان پیرۆزبایی هاتنیھاتنی جەژنجێژن لە موسڵمانانی نزیک خۆیان دەکەن و دوای گەیشتنیانگەییشتن بەماڵی خۆیان پیرۆزبایی لەئەندامانیلە ئەندامانی خیزانەکەیان دەکەن و دواتریش سەردانی ناسیاو و خزمە نزیکەکانینزیکەکانیان دەکاتدەکەن. هەروەهاھەروەھا پێشوازی لەدراوسێل ەدراوسێ و ئەو کەسانە دەکاتدەکەن کەسەردانیکە سەردانی دەکەن بۆ گەردن ئازادیگەردنازایی و پیرۆزبایی.
== شێوازی پیرۆزبایی ==
جوبەیریجوبەیر کوری توفەیر وتی: «کەهاوەڵانیکە ھاوەڵانی پێغەمبەری خوا لەجەژنەکاندالە کەجێژنەکاندا دەگەیشتن بەیەکبە یەک دەیانووت: '''{{عەرەبی|تقبل الله منا و منك}}'''. واتە: '''«خوای گەورە لەئێمە و لەتۆشی وەرگرت بێت'''».<ref>کتێبی [[فەتحولباری]] - بەرگی دووەم - لاپەڕە ٤٤٦</ref>
بەڵام لەۆربەیلە وڵاتاندازۆربەی وڵاتەکاندا شێوازی پیرۆزبایی کردکردن بریتیە لە: '''جەژنت«جێژنت پیرۆزبێت،پیرۆز هەمووبێت، ھەموو ساڵیک بەخۆشی'''بە خۆشی».
== شێوازی تەکبیرکردن ==
[[پەڕگە:Sultan Ahmed Mosque mahya3.jpg|thumbوێنۆک|ڕازاندنەوەی مزگەوتی سوڵتان ئەحمەد لە ئەستەنبۆل لە تورکیا ]]
شێوازی تەکبیرکردنی جێژنی ڕەمەزان و قوربان یەک شێوازە. هۆکاریھۆکاری تەکبیرکردن دەگێڕێتەوە بۆ ئەو ئایەتەی کەلەسەرەوەداکە هاتووەلە سەرەوەدا ھاتووە.
ماوەی تەکبیرکردن لەدوای ڕاگەیاندنی یەکەم ڕۆژی جێژن دەستپێدەکاتدەست پێدەکات واتە لەدوایلە دوای [[نوێژی عیشاخەوتنان]]، لەدوایلە دوای [[نوێژی بەیانی]] ڕۆژی جێژن بەهۆیبە ھۆی دەنگدەری دەرەکی مزگەوتەکانەوە دەست دەکرێت بەتەکبیرکردنبە تەکبیرکردن و خوێندنەوەی قورئان، وەکووەکوو دیارە ئاوازی خوێندنەوەی قورئان بەهۆیبە ھۆی جێژن لە زۆربەی شوێنەکاندا جیاوازە و لەزۆربەی شوێنەکاندا ''(بەتایبەت لەهەرێمیلە ھەرێمی کوردستان)'' خوێندنەوەی [[سورەتیسوورەتی الرحمنئەلرەحمان]] باوترە.
'''{{عەرەبی|الله أكبر الله أكبر الله أكبر، لا إله إلا الله والله أكبر، الله أكبر ولله الحمد}}''' شێوازی تەکبیرکردنی جەژنەجێژنە.
== خۆشۆردن ==
خۆشۆردنی جێژن لەسەر موسڵمانان سووننەتێکی پێویستە و لەڕیوایەتێکی ئیبن عەباسدا هاتووەھاتووە: '''{{عەرەبی|أن رسول الله كان يتغسل يوم الفطر و الأضحى}}'''. واتە: '''«پێغەمبەری خوا خۆی شۆردووە بۆ ڕۆژی جەژنیجێژنی ڕەمەزان و قوربان'''».
== بەربانگکردنەوە پێش نوێژ ==
سووننەتە کەموسڵمانکە موسڵمان پێش چوونیچوونە بۆ نوێژی جەژنجێژن بەربانگ بکاتەوە بەخواردنی چەند [[خورما]]یەک کە تاکبنتاک بن. وەکو ئەنس دەگێرێتەوە و دەڵێت: '''(«پێعەمبەری خوا نەدەچوو بۆ نوێژی جێژنی ڕەمەزان هەتاھەتا چەند خورمایەکی نەخواردایەنەخواردایێ کە ژمارەی ئەو خورمایانەش تاک بوون)'''».
== نوێژی جێژن و وتارەکەی==
[[پەڕگە:Eidulfitr meal.jpg|thumb|خواردنی نانی بەیانی لەدوایلە دوای نوێژی جەژنجێژن لە مالیزیا]]
=== نوێژ ===
{{سەرەکی|نوێژی جێژن}}
نوێژی جێژن ''(جەژنیجێژنی ڕەمەزان و قوربان)'' لەدوو ڕکعات پێکهاتووەپێکھاتووە و حوکمی نوێژەکەش جیاوازی هەیەھەیە لەزانایاندالە نێوان زانایاندا:
*هه‌ندێھەندێک له‌لە زانایان له‌سه‌رلەسەر ئه‌وئەو ڕایه‌نڕایەن كه‌كە واجبهواجبە و هه‌رھەر ده‌بێدەبێ بكرێ كه‌كە ئه‌مه‌ئەمە په‌یڕه‌ویپەیڕەوی حه‌نه‌فییه‌كانهحەنەفییەكانە و شیخی ئیسلامیش هه‌مانھەمان ڕای په‌سه‌ندپەسەندكردووە، كردووه،ھەروەھا هه‌روه‌هاپێغەمبەر پێغه‌مبه‌رفەرمانی فه‌رمانیداوە داوه‌بەوەی به‌وه‌یكە كه ئافره‌تانئافرەتان و ته‌نانه‌تتەنانەت ئه‌وانه‌شئەوانەش حه‌یزدارنحەیزدارن هه‌رھەر بێنه‌بێنە ده‌ره‌وه‌دەرەوە بۆ نوێژی جێژنه‌كانجێژنەكان. ئه‌مانه‌شئەمانەش هه‌مووھەموو به‌ڵگه‌یبەڵگەی گه‌وره‌ییگەورەیی و واجببوونیانن.
*ھەندێكی ترش لە زانایان دەفەرموون كە واجبی كیفایەیە، واتە:'' ئەگەر كۆمەڵێك لە موسڵمانان بیکەن، ئەوە لەسەر ئەوانی تر لا دەچێت''، كە ئەمەش پەیڕەوی حەنبەلییەكانە.
*هه‌ندێكی دیكه‌ش له زانایان ده‌فه‌رموون كه واجبی كیفایه‌یه واته:'' ئه‌گه‌ر كۆمه‌ڵێك له موسڵمانان پێی هه‌ڵسن و ئه‌نجامی بده‌ن، ئه‌وه له‌سه‌ر ئه‌وانی تر لا ئه‌چێت''، كه ئه‌مه‌ش په‌یڕه‌وی حه‌نبه‌لییه‌كانه.
* كۆمەڵی سێیەمیش لەسەر ئەو ڕایەن كە نوێژی جەژن سوننەتێكی دووپاتكراوەیە (مؤكدە) كە ئەمەش ڕێڕەوی شافعییەكان و مالیكییەكانە.
* كۆمه‌ڵی سێیه‌میش له‌سه‌ر ئه‌و ڕایه‌ن كه نوێژی جه‌ژن سوننه‌تێكی دووپاتكراوه(مؤكده)یه كه ئه‌مه‌ش ڕێڕه‌وی شافعییه‌كان و مالیكییه‌كانه..
لەپێش ئەنجامداکردنی نوێژەکەدا بانگدان قامەتکردن نییە. کاتی ئەنجامدانی نوێژەکە بریتییە لەبەرزبوونەوەیلە بەرزبوونەوەی [[خۆر]] بەئەندازەی ڕمێک دوای ئەوەی هەڵهاتھەڵھات.
لەیەکەم ڕکعاتدا و لەدوایلە دوای دابەستنی نوێژ، حەوت جار تەکبیر دەکرێت و لەدووەم ڕکعاتدا بۆ پێنج جار کەمدەکرێتەوە.
عەبدوڵڵای کوڕی عەبدوڵڵا دەگێڕێتەوە: کە [[عومەر|عومەریعومەر کوڕی خەتتاب]] لە ئەبوو واقدیئەبووواقدی لەیسی پرسیاریکرد: كه‌كە پێغه‌مبه‌ریپێغەمبەری خوا چی ئه‌خوێنددەخوێندەوە له‌لە قوربان و ڕه‌مه‌زاندا؟ڕەمەزاندا؟ وتی: پێغه‌مبه‌رپێغەمبەر ئه‌مئەم دوو سووره‌ته‌ی تێداسوورەتەی ئه‌خوێنددەخوێندەوە: '''{{عەرەبی|ق وَالْقُرْآنِ الْمَجِيدِ}}''' و '''{{عەرەبی|واقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَانشَقَّ الْقَمَر}}'''. واتە [[سورەتیسوورەتی ق]] و [[سورەتیسوورەتی القمرئەلقەمەر]] دەخوێنددەخوێندەوە.<ref>[[ئیمامی موسلیم]] دەیگێڕێتەوە.</ref>
هەروەهاھەروەھا نوعمانینوعمان کوڕی بەشیر دەڵێت:کەپێغەمبەری «پێغەمبەری خوا لەنوێژیل ەنوێژی جومعە و نوێژی دوو جەژنەکەداجێژنەکەدا [[سورەتیسوورەتی الأعلىئەلئەعلا]] و [[سورەتیسوورەتی الغاشيةئەلغاشيەت]]ی دەخوێنددەخوێندەوە.
هەورەهاھەورەھا سووننەتە کەلەدوایکە دەرچوونتلە لەمزگەوتدوای دەرچوون لە مزگەوت بەو ڕێگەیە نەگەڕێیتەوەنەگەڕێیەوە کە کەلێیەوەلێیەوە بەرەو مزگەوت هاتوویت،ھاتووی، چونکە جابر دەڵێت: «بینیم '''پێغەمبەری خوا لەڕۆژی جێژندا ڕێگاکەی پێچەوانە دەکرد'''».
=== وتارەکەیوتار ===
وتاری نوێژی جەژنجێژن لەدوایلە دوای ئەنجامدانی نوێژی جەژنجێژن پێشکەش بەئامادەبووانبە ئامادەبووان دەکرێت و لە دوو وتاریش پێکدێت و هاوشیوەیھاوشێوەی وتاری هەینییە،ھەینییە، تەنهاتەنھا دەبێت بە نۆ جار تەکبیرکردن دەست بەوتنەوەیبە وتنەوەی وتاری یەکەم بکات و لەوتاریلە وتاری دووەمدا بەحەوت جار.
== پشووی وڵاتان ==
بەبۆنەی ئەم جەژنەوەجێژنەوە لەزۆربەی وڵاتانی ئیسلامی پشووی فەرمییەڕەسمییە و موەیماوەی پشووەکەش بەپێیبە وڵاتانپێی وڵاتەکان دەگۆڕێت:
{| class="wikitable"
|-
! وڵات !! ماوەکەی (یان ڕۆژی دەستپێکردن)
|-
| {{flag|KSA}} || لە [[٢٠ی ڕەمەزان]] ''(١٠ شەوی کۆتایی)'' تاھەتا [[٤ی شەوال]]
|-
| {{flag|IRQ}} || لە[[١ی شەوال]] تاھەتا [[٣ی شەوال]]
|-
| {{flag|LBY}} || لە[[١ی شەوال]] تاھەتا [[٣ی شەوال]]
|-
| {{flag|UAE}} || لە[[١ی شەوال]] تاھەتا [[٣ی شەوال]]
|-
| {{flag|KWT}} || لە[[١ی شەوال]] تاھەتا [[٣ی شەوال]]
|-
| {{flag|ALGOMN}} || لە[[١ی شەوال]] ھەتا [[٣ی شەوال]]
|-
| {{flag|OMNQAT}} || لە[[١ی شەوال]] تاھەتا [[٣ی شەوال]]
|-
| {{flag|QATBHR}} || لە[[١ی شەوال]] تاھەتا [[٣ی شەوال]]
|-
| {{flag|BHRIRI}} || لە[[١ی شەوال]] تاھەتا [[٣ی٢ی شەوال]]
|-
| {{flag|YEM}} || [[١ی شەوال]]
|-
| {{flag|ALG}} || [[١ی شەوال]]
|}
== سەرچاوەسەرچاوەکان ==
* ویکیپیدیای عەرەبی.
* [http://www.dangiislam.org/content/1172 دەنگی ئیسلام]
<references/>
[[پۆل:بۆنە و جەژنەکانجێژنەکان]]
[[ace:Idul Fitri]]
| 