خاڵ (ئەندازە): جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

لە [[ئەندازە]]، [[تۆپۆلۆژی]] و دیکەی لقە پێوەندیدارەکانی [[بیرکاری]]دا، '''خاڵ''' یان '''نوختە'''، شتێکی دیاریکراو لە ناو [[واڵاگەفەزا]]دا دەستنیشاندەکات کە نە [[قەبارەیقەبارە]]ی هەیە، نە [[پانتایی]]، نە [[درێژایی]] و نە هەر جۆرە [[ڕەهەند]]ێکی تری لەو چەشنە. کەوابوو، خاڵ شتێکی سیفر-ڕەهەندییە.

خاڵەکان، بەهۆی سروشتیانەوە وەکوو یەکێک لە سادەترین چەمکەچەمکەکانی ئەندازەیییەکان،زانستی ئەندازە، زۆرتر وەکوو بەشێکی سەرەکی لە ئەندازە، [[فیزیک]]، [[گرافیکی نوانەیی]] و گەلەک مەیدانی دیکە کەڵکیان لێ وەردەگیردرێت.

لە [[فەزای ئوقلیدوسی]]ی [[لا|2٢-لایی]]دا،ڕەهەندیدا، هەر خاڵ بە یەک دانە [[دوانەی ڕیزدار]]، <math>\,(x,y)</math>، لە [[ژمارە]]کان، نیشاندەدرێت، کە یەکەم ژمارە، بە [[پێکهات]]، [[ئاسۆیی]] نیشاندەدات و زیاتر بە <math>\,x</math> دیاریدەکرێت و دووهەم ژمارە، بە پێکهات، [[ئەستوونی]] نیشاندەدات و زیاتر بە <math>\,y</math> دیاریدەکرێت. ئەم شێوە بەئاسانی تەعمیم دەدرێت بە فەزای ئوقلیدوسیی 3-لاییش، کە لەوێدا هەر خاڵ بە یەک دانە [[سێیانەی ڕیزدار]]، <math>\,(x, y, z)</math>، نیشاندەدرێت کە ژمارەی سێهەم نیشاندەری قووڵایییە (یان بەرزایی) و زیاتر بە <math>\,z</math> دیاریدەکرێت. تەعمیمگەلی زۆرتر بە ''n-دانەیی‌یەکی ڕیزدار'' نیشاندەدرێن، <math>\,(a_1,a_2,...,a_n)</math>، کە n ، [[لا|ڕەهەندیڕەهەند]]ی ئەو فەزایەیە کە خاڵەکە تێیدا هەڵکەوتووە.