|
= پێشەکی =
له‌لە نووسینی ده‌قێکدا،دەقێکدا، سه‌ره‌ڕایسەرەڕای ڕه‌چاوکردنیڕەچاوکردنی کۆمه‌ڵێکۆمەڵێ یاسا و ڕێسای نووسین، نووسه‌رنووسەر ده‌بێدەبێ ڕه‌چاویڕەچاوی
یاساکانی خاڵبه‌ندیشخاڵبەندیش بکات. ده‌قێدەقێ که‌کە خاڵبه‌ندیخاڵبەندی تێیدا ڕه‌چاوڕەچاو نه‌کرابێ،نەکرابێ، ده‌بێته‌دەبێتە هۆی سه‌رلێشێواندنسەرلێشێواندن له‌لە
خوێنەر و، لە ئەنجامیشدا، بەهەڵەتێگەیشتن لە نووسراوەکە.
خوێنه‌ر و، له ئه‌نجامیشدا، به‌هه‌ڵه‌تێگه‌یشتن له نووسراوه‌که.
== ئەو نیشانانەی لە خاڵبەندیدا زۆر بەکاردێن ==
*١. خاڵ، كه‌کە به‌مبەم شێوه‌یه‌یه‌شێوەیەیە: (.).
*٢. جووتخاڵ، كه‌کە به‌مبەم شێوه‌یه‌یه‌شێوەیەیە: (:).
*٣. بۆر، كه‌کە به‌مبەم شێوه‌یه‌یه‌شێوەیەیە: (،).
*٣٤. خاڵبۆر، كه‌کە به‌مبەم شێوه‌یه‌یه‌شێوەیەیە: (؛).
*٤٥. نیشانه‌ینیشانەی پرس، که‌کە به‌مبەم شێوه‌یه‌یه‌شێوەیەیە: (؟).
٦. نیشانەی سەرسوڕمان، کە بەم شێوەیەیە: (!).
*٥. نیشانه‌ی سه‌رسوڕمان، که به‌م شێوه‌یه‌یه: (!).
*٦٧. جووت که‌وانه‌یکەوانەی بچووک، که‌کە به‌مبەم شێوه‌یه‌یه‌شێوەیەیە: « ».
*٧٨. جووت كه‌وانه‌یکەوانەی گه‌وره،گەورە، كه‌کە به‌مبەم شێوه‌یه‌یه‌شێوەیەیە: ( ).
*٨٩. هێڵ یان ته‌قه‌ڵ،تەقەڵ، كه‌کە به‌مبەم شێوه‌یه‌یه‌شێوەیەیە: (ـ).
*٩١٠. سێ خاڵ، که‌کە به‌مبەم شێوه‌یه‌یه‌شێوەیەیە: (...).
*١٠١١. بۆشایی.
*١١١٢. هێڵی لار (/)، (\) و پیتی (ر):
=== یەکەم: خاڵ(.) ===
====خاڵ له‌ملەم شوێنانه‌شوێنانە داده‌نرێتدادەنرێت:====
* له‌لە کۆتاییی هه‌مووهەموو ڕسته‌یه‌کدا،ڕستەیەکدا، جگه‌جگە له‌لە پرس و سه‌رسوڕمان،سەرسوڕمان، وه‌کوەک:
** نه‌ورۆزنەورۆز یه‌که‌میەکەم مانگی کوردییه‌کوردییە.
** دوێنێ نامه‌که‌منامەکەم نووسی.
* له‌لە دوای یه‌که‌م،یەکەم، یا یه‌که‌میەکەم و دووه‌مدووەم پیتی ناوێک که‌کە پێش ناوهێنانی پاشناوه‌که‌یپاشناوەکەی بکه‌وێت،بکەوێت، وه‌کوەک:
** ع. شه‌ره‌فکه‌ندیشەرەفکەندی.
** م. م. به‌درخانبەدرخان.
* بۆ کورتکردنه‌وه‌یکورتکردنەوەی هه‌ندێهەندێ پیشه‌پیشە و نازناو و ڕێکه‌وت،ڕێکەوت، دوای یه‌که‌میەکەم پیت داده‌نرێ،دادەنرێ، وه‌کوەک:
** پێغه‌مبه‌رپێغەمبەر (د. خ.). (پێغه‌مبه‌رپێغەمبەر دروودی خودای لێ بێ).
** پ. عیزه‌دینعیزەدین مسته‌فامستەفا ڕه‌سووڵڕەسووڵ. (پرۆفیسۆر عیزه‌دینعیزەدین مسته‌فامستەفا ڕه‌سووڵڕەسووڵ).
** د. سۆران. (دوکتۆر سۆران).
** ماده‌کانمادەکان ٧٠٠ ساڵ پ. ز. (پێش زایین) سه‌ریانسەریان هه‌ڵداهەڵدا.
* دوای سه‌ردێڕسەردێڕ خاڵ دانانرێ، مه‌گه‌رمەگەر له‌لە چه‌ندچەند ڕسته‌ڕستە پێک هاتبێت.
'''سەرنج''' : خاڵ، ده‌بێدەبێ بلكێنرێبلکێنرێ به‌بە وشه‌كه‌یوشەکەی پێشیه‌وه‌پێشیەوە و بۆشاییی هه‌بێهەبێ له‌گه‌ڵلەگەڵ وشه‌یوشەی دوایدا.
=== دووەم: جووت خاڵ(:):===
* جووت خاڵ لەم شوێنانەدا بەکاردێت :
١. له‌لە پێش ئاخاوتنێكه‌وه‌ئاخاوتنێکەوە كه‌کە وه‌كوەک خۆی بگێڕدرێته‌وه،بگێڕدرێتەوە، یان بگوترێت، وه‌كوەک:
* ئاسۆ وتی: «من خه‌ڵكیخەڵکی كوردستانمکوردستانم.»
٢. له‌لە دوای وشه‌یه‌كوشەیەک یان باسێك،باسێک، كه‌کە پێویستی به‌بە ته‌فسیرتەفسیر و ڕاڤه‌ڕاڤە و لێكدانه‌وه‌لێکدانەوە بێت، وه‌كوەک:
* میرنشینه‌میرنشینە كوردییه‌كانکوردییەکان بریتی بوون له‌لە: ئه‌رده‌ڵان،ئەردەڵان، سۆران، بادینان، بابان، هه‌كاریهەکاری و بۆتان.
٣.پێش هێنانه‌وه‌یهێنانەوەی نموونه،نموونە، له‌لە بری: (بۆ وێنه،وێنە، وه‌كوو،وەکوو، بۆ نموونه‌نموونە...)، له‌ملەم دۆخه‌دادۆخەدا ده‌توانرێتدەتوانرێت ته‌قه‌ڵێكیشتەقەڵێکیش دوای
جووتخاڵه‌كه‌جووتخاڵەکە دابنرێت، وه‌كوووەکوو:
* ئاسمانی ئه‌ده‌بیئەدەبی كوردیکوردی پڕه‌پڕە له‌لە ئه‌ستێره‌یئەستێرەی دره‌وشاوه‌درەوشاوە:-
نالی، مه‌حوی،مەحوی، گۆران، هێمن و هتد.
٤.زۆر جار له‌لە نێوان كاته‌كانیکاتەکانی كاتژمێرێكداکاتژمێرێکدا هێمای جووتخاڵ به‌كاربەکار ده‌چێ،دەچێ، وه‌كوووەکوو:
* ١:٢٨:٥٦(کاتژمێر ١ و ٢٨ خولەک و ٥٦ چرکە ).
'''سه‌رنجسەرنج''': جووتخاڵ، ده‌بێدەبێ بلكێنرێبلکێنرێ به‌بە وشه‌كه‌یوشەکەی پێشیه‌وه‌پێشیەوە و بۆشاییی هه‌بێهەبێ له‌گه‌ڵلەگەڵ وشه‌یوشەی دوایدا.
=== سێهەم: بۆر(،):===
بۆر نیشانه‌ینیشانەی پشوویه‌كیپشوویەکی كورته،کورتە، له‌ولەو شوێنه‌شوێنە داده‌نرێدادەنرێ که‌کە وا له‌لە ڕسته‌كهڕستەکه بکات ئاسان بخوێنرێته‌وه،بخوێنرێتەوە، ڕوون بێت و
به‌باشیبەباشی تێ بگه‌یه‌نرێبگەیەنرێ. بۆر، چاره‌سه‌رێكیچارەسەرێکی باشه‌باشە بۆ ڕسته‌یڕستەی دوورودرێژی پشووبڕ.
==== لەم شوێنانەدا بەکاردێت ====
١. له‌لە دوای ناوی بانگكراوه‌وه،بانگکراوەوە، وه‌كوەک:
*کچینە، هەوڵ بدەن، بە هەوڵدان دەگەنە ئامانج.
*كچینه، هه‌وڵ بده‌ن، به هه‌وڵدان ده‌گه‌نه ئامانج.
٢. له‌لە نێوان جێگر و جێلێگیراودا، وه‌كوەک:
* مه‌ستووره‌یمەستوورەی كوردستانی،کوردستانی، هۆنه‌رهۆنەر و مێژوونووس، له‌لە ڕۆژهه‌ڵاتیڕۆژهەڵاتی كوردستانداکوردستاندا ده‌ژیادەژیا.
٣.له‌ولەو شوێنانه‌یشوێنانەی كه‌کە ژماردن و دووپاتبوونه‌وه‌یدووپاتبوونەوەی تێدایه،تێدایە، وه‌كوەک:
*خوێ، ڕۆن، پیاز و برنج هه‌مووهەموو ئه‌وئەو شتانه‌یه‌شتانەیە كه‌کە پێویستن.
* زانیارییه‌كیزانیارییەکی باش، باشی هه‌بووهەبوو.
٤. بۆ جیاکردنەوەی وشەی سەرسوڕمان و وشەی بانگلێکراو لە ڕستەدا، وەک:
٤. بۆ جیاكردنه‌وه‌ی وشه‌ی سه‌رسوڕمان و وشه‌ی بانگلێكراو له ڕسته‌دا، وه‌ك:
*ئۆف، چ هه‌وایه‌كهەوایەک!
*پێنووسه‌كه‌مپێنووسەکەم بده‌رێ،بدەرێ، ئاسۆ.
٥.بۆ دابڕینی زنجیره‌زنجیرە وشه‌یه‌كوشەیەک له‌لە یه‌كتر،یەکتر، كه‌کە دوو دوو و پێكه‌وه‌پێکەوە به‌كاربەکار هێنرابن، وه‌كوەک:
*پێشمه‌رگه‌پێشمەرگە به‌بە برسییه‌تیبرسییەتی و تینوویه‌تی،تینوویەتی، به‌بە هیلاكیهیلاکی و ماندوویه‌تی،ماندوویەتی، كۆڵیکۆڵی لێ نادات.
٦.لە دوای گێڕانەوەیەکی ڕاستەوخۆ، بۆ نموونە ئەگەر قسەکەر، قسەیەکی کۆنی خۆی بگێڕێتەوە، وەک:
٦.له دوای گێڕانه‌وه‌یه‌كی ڕاسته‌وخۆ، بۆ نموونه ئه‌گه‌ر قسه‌كه‌ر، قسه‌یه‌كی كۆنی خۆی بگێڕێته‌وه، وه‌ك:
*خۆم وتم، "چێكردنیچێکردنی ماڵپه‌ڕماڵپەڕ زۆر ئه‌سته‌مئەستەم نییه‌نییە."
٧.له‌لە پێش ئامرازی لێكده‌ریلێکدەری (وه،وە، یا، یان)ه‌وه،ەوە، به‌بە مه‌رجێكمەرجێک نه‌كه‌وتبێته‌نەکەوتبێتە سه‌ره‌تایسەرەتای ڕسته‌وه،ڕستەوە، وه‌كوەک:
* نه‌نە تۆ هاتبووی بۆ كۆبوونه‌وه‌كه،کۆبوونەوەکە، وه‌وە نه‌نە ئاراسی هاوڕێت.
* یا نامەکە بنووسە، یان پەڕتووکەکە بخوێنەرەوە.
* یا نامه‌كه بنووسه، یان په‌ڕتووكه‌كه بخوێنه‌ره‌وه.
٨.له‌لە دوای وشه‌یوشەی (به‌ڵێ،بەڵێ، نه‌نە و نه‌خێرنەخێر)ه‌وه،ەوە، وه‌كوەک:
*به‌ڵێ،بەڵێ، نامه‌كه‌منامەکەم نارد.
*نه،نە، له‌ولەو كاته‌داکاتەدا ناتوانم به‌شداربەشدار بم.
٩.له‌لە جیاتی فرمانێكفرمانێک بۆ ئه‌وه‌یئەوەی دووپات نه‌بێته‌وه،نەبێتەوە، وه‌كوەک:
* من ده‌چمدەچم بۆ سلێمانی و ئه‌ویش،ئەویش، بۆ هه‌ولێرهەولێر.
١٠. له‌لە ڕسته‌یڕستەی لێكدراودا،لێکدراودا، ده‌توانرێتدەتوانرێت له‌لە بری ئامرازی لێكده‌ریلێکدەری (و) به‌كاربەکار بهێنرێت، وه‌كوەک:
*شنۆ ویستی بچێ بۆ شایی، جلی له‌به‌رلەبەر كرد،کرد، خۆی ڕازانده‌وه،ڕازاندەوە، ته‌له‌فۆنیتەلەفۆنی له‌لە هاوڕێكانیهاوڕێکانی كرد،کرد،
یه‌كیانیەکیان گرت، خۆیان گه‌یانده‌گەیاندە شایییه‌كه‌شایییەکە.
١١.ده‌توانرێدەتوانرێ له‌لە بری (كه‌کە)ی لێكده‌رلێکدەر له‌لە ڕسته‌داڕستەدا به‌كاربەکار بهێنرێت، وه‌كوەک:
*پێم خۆشه،خۆشە، پێكه‌وه‌پێکەوە بچین بۆ سینه‌ماسینەما.
*سوپاست لێ ده‌كه‌م،دەکەم، سه‌رتسەرت لێ دام.
'''سرنج''':بۆر، ده‌بێدەبێ بلكێنرێبلکێنرێ به‌بە وشه‌كه‌یوشەکەی پێشیه‌وه‌پێشیەوە و بۆشاییی هه‌بێهەبێ له‌گه‌ڵلەگەڵ وشه‌یوشەی دوایدا.
===چوارەم: خاڵ بۆر (؛):===
خاڵبۆر بۆ وچانگرتنێکی درێژتر له‌لە بۆری ساده، به‌کاربەکار ده‌هێنرێتدەهێنرێت. زۆر جار، له‌ولەو ڕستانه‌یڕستانەی که‌کە زۆر لێک
نزیکن له‌لە باتیی خاڵ داده‌نرێ،دادەنرێ، وه‌کوەک:
*له‌ملەم ساڵانه‌یساڵانەی دوایییه‌دا،دوایییەدا، کوردێکی زۆر په‌ڕیوه‌یپەڕیوەی هه‌نده‌رانهەندەران بوون؛ کورده‌کانکوردەکان ده‌توانندەتوانن سوودێکی زۆر به‌بە
گەلەکەیان بگەیەنن.
گه‌له‌که‌یان بگه‌یه‌نن.
===پێنجەم: نیشانه‌ینیشانەی پرس (؟):===
نیشانه‌ینیشانەی پرس، ده‌خرێته‌دەخرێتە کۆتاییی ئه‌وئەو ڕستانه‌یڕستانەی که‌کە پرسیاریان تێدایه،تێدایە، وه‌کوەک:
*پێنووسه‌که‌تپێنووسەکەت چی لێ کرد؟
*ئایا ده‌زانیدەزانی یه‌که‌میەکەم ڕۆژنامه‌یڕۆژنامەی کوردی چ ساڵی ده‌ردەر چوو؟
===شەشەم: نیشانه‌ینیشانەی سه‌رسوڕمانسەرسوڕمان (!):===
ئەم نیشانەیە هەم بۆ سەرسوڕمانە، هەم بۆ ئەمرکردن یان داواکردنە.
ئه‌م نیشانه‌یه هه‌م بۆ سه‌رسوڕمانه، هه‌م بۆ ئه‌مرکردن یان داواکردنه.
١.له‌لە کۆتاییی ئه‌وئەو وشانه،وشانە، یان ئه‌وئەو ڕستانه‌یڕستانەی که‌کە سه‌رسوڕمان،سەرسوڕمان، یان په‌ژاره‌یی،پەژارەیی، یان هه‌ستێکیهەستێکی ده‌روونییدەروونیی
تێدایە،بەکار دەهێنرێت، وەک:
تێدایه،به‌کار ده‌هێنرێت، وه‌ک:
* چ هەستێکی بەسۆز!
* چ هه‌ستێکی به‌سۆز!
* چەند دەنگت خۆشە!
* چه‌ند ده‌نگت خۆشه!
* ئای! ئه‌وه‌ئەوە لێره‌یتلێرەیت!
* ئۆخه‌یئۆخەی! ئاڵای کورد هه‌ڵکراهەڵکرا.
* ئای له‌ولەو مانگه‌مانگە! چ جوانه‌جوانە!
٢.هه‌ندێهەندێ جار له‌لە کۆتاییی ئه‌وئەو ڕستانه‌یڕستانەی که‌کە فرمانپێدان یان داواکردنیان تێدایه،تێدایە، به‌کاربەکار ده‌برێ،دەبرێ، وه‌کوەک:
* بڕۆ ده‌ره‌وه‌دەرەوە!
* دەرگاکە داخە!
* ده‌رگاکه داخه!
* بەجێم مەهێڵە!
* به‌جێم مه‌هێڵه!
===حەوتەم: جووت که‌وانه‌یکەوانەی بچووک « »:===
هه‌ندێهەندێ جاریش هێمای " " له‌لە جیاتیی جووت كه‌وانه‌یکەوانەی بچووكبچووک به‌کاربەکار ده‌به‌ندەبەن
====لەم شوێنانەدا بەکاردێت====
١.كاتێکاتێ بمانه‌وێبمانەوێ گرنگیی تایبه‌تیتایبەتی بده‌ینبدەین به‌بە وشه‌یه‌ك،وشەیەک، یان ده‌سته‌واژه‌یه‌ك،دەستەواژەیەک، یان ڕسته‌یه‌ك،ڕستەیەک، ده‌یخه‌ینه‌دەیخەینە ناو
ئەو هێمایانەوە، وەکوو:
ئه‌و هێمایانه‌وه، وه‌كوو:
* زانایان «زمان» به‌بە كۆڵه‌كه‌یکۆڵەکەی نه‌ته‌وه‌نەتەوە داده‌نێندادەنێن.
* من "مێژوو" به‌بە چرای تاریكستانیتاریکستانی داهاتوو ده‌زانمدەزانم.
* کاتێ بتوانین «ئەلفبێ جۆربەجۆرە کوردییەکان» بکەین بە «یەک ئەلفوبێ»، ئەو کاتە گەلێ کێشەمان چارەسەر دەبێ.
* كاتێ بتوانین «ئه‌لفبێ جۆربه‌جۆره كوردییه‌كان» بكه‌ین به «یه‌ك ئه‌لفوبێ»، ئه‌و كاته گه‌لێ كێشه‌مان چاره‌سه‌ر ده‌بێ.
٢.وتەیەک کە ڕاستەوخۆ دەگێڕدرێتەوە و ناشکێنرێت و دەستکاری ناکرێ، دەخرێتە ئەو ناوەوە، وەک:
٢.وته‌یه‌ك كه ڕاسته‌وخۆ ده‌گێڕدرێته‌وه و ناشكێنرێت و ده‌ستكاری ناكرێ، ده‌خرێته ئه‌و ناوه‌وه، وه‌ك:
*پیاوه‌پیاوە گه‌نجه‌كه‌گەنجەکە وتی: "ڕاست ده‌كه‌ی،دەکەی، ئێمه‌ئێمە یارمه‌تیتیارمەتیت ده‌ده‌ین،دەدەین، من ڕابین هوودم."
* قازی موحه‌ممه‌د،موحەممەد، چاونه‌ترسچاونەترس ڕووی تێ كردنکردن: «ئێوه‌ئێوە ئه‌مڕۆئەمڕۆ قازی موحه‌ممه‌دێكموحەممەدێک ده‌كوژن،دەکوژن، سبه‌ینێسبەینێ له‌لە هه‌رهەر دڵۆپه‌دڵۆپە خوێنێكیخوێنێکی من، سه‌دانسەدان قازی موحه‌ممه‌دیموحەممەدی تر سه‌رسەر هه‌ڵده‌ده‌نهەڵدەدەن.»
'''سه‌رنجسەرنج''': ئه‌گه‌رئەگەر ڕسته‌كه‌ڕستەکە به‌بە خاڵ، بۆر، هێمای پرسیار، هێمای سه‌رسوڕمانسەرسوڕمان و هتد كۆتایییکۆتاییی هات،
ئەوانەش دەخرێنە ناو کەوانەکانەوە.
ئه‌وانه‌ش ده‌خرێنه ناو كه‌وانه‌كانه‌وه.
=== هه‌شته‌مهەشتەم: جووته‌جووتە كه‌وانه‌یکەوانەی گه‌وره‌گەورە ( ): ===
==== جووت کەوانە بۆ ئەم مەبەستانە بە کار دێ ====
١.وشه‌یه‌ك،وشەیەک، یان ڕسته‌یه‌كڕستەیەک ده‌خرێته‌دەخرێتە نێوانی، كه‌کە واتایه‌كیواتایەکی تایبه‌تییتایبەتیی تری هه‌بێت،هەبێت، وه‌كوەک:
* پیره‌مێردپیرەمێرد (حاجی تۆفیق) له‌لە وه‌رگێڕانیوەرگێڕانی هۆنراوه‌دا،هۆنراوەدا، ده‌ستێكیدەستێکی باڵای هه‌بووهەبوو.
* شاری سلێمانی (كه‌کە كه‌وتۆته‌کەوتۆتە دامێنی چیای ئه‌زمه‌ڕئەزمەڕ) سلێمان پاشای بابان بنیادی ناوه‌ناوە.
٢. وشەی بێگانە، وەک:
٢. وشه‌ی بێگانه، وه‌ك:
* ئاگره‌دیوارئاگرەدیوار (firewall) پێش به‌بە خۆترنجێنه‌رانخۆترنجێنەران ده‌گرێدەگرێ بۆ ناو كۆمپیۆته‌ره‌كه‌تکۆمپیۆتەرەکەت.
* میری (حکومت) فرمانی کاولکردنی ناوچه‌که‌یناوچەکەی زوو ده‌رکردبوودەرکردبوو.
* بۆ نووسین به‌بە کوردی پێویسته‌پێویستە ته‌خته‌کلیلتەختەکلیل (keyboard)ێكیێکی کوردی دامه‌زرێنیدامەزرێنی.
٣. ساڵی ده‌ستپێكدەستپێک و كۆتایییکۆتاییی ڕووداوێ، یان ساڵی له‌دایكبوونلەدایکبوون و كۆچكردنیکۆچکردنی كه‌سێ،کەسێ، وه‌کوەک:
* سنووری ده‌وڵه‌تیدەوڵەتی حه‌سنه‌ویحەسنەوی (٩٤١ ـ ١٠١٤) كهکه پاره‌پارە و پوولیشیان هه‌ڵكه‌ندبوو،هەڵکەندبوو، هه‌مه‌دان،هەمەدان، مه‌هاباد،مەهاباد، كرماشانکرماشان و شاره‌زوورشارەزوور بوو.
* حه‌مه‌حەمە پاشا (١٧٨٣ ـ ١٨٤٦)، كه‌کە به‌بە پاشای كۆره‌کۆرە به‌ناوبانگه،بەناوبانگە، توانیی له‌لە ساڵی ١٨٢٠دا سه‌ربه‌خۆیییسەربەخۆییی كوردستانکوردستان له‌لە ڕه‌واندزڕەواندز ڕاگه‌یه‌نێڕاگەیەنێ.
'''سەرنج''': كه‌وانکەوان كه‌کە داده‌خرێدادەخرێ نابێ بكلێنرێبکلێنرێ به‌بە وشه‌كه‌یوشەکەی پاشیه‌وه،پاشیەوە، به‌ڵامبەڵام ئه‌گه‌رئەگەر وشه‌كه‌وشەکە هێشتا ته‌واوتەواو
نەبوو دەبێ بلکێت بە کەوانەوە، وەک:
نه‌بوو ده‌بێ بلكێت به كه‌وانه‌وه، وه‌ك:
* ئه‌مساڵئەمساڵ (حج)ێكیێکی كردکرد.
* وشه‌یوشەی (file)یان له‌لە کوردیدا كردکرد به‌بە «په‌ڕگه‌پەڕگە».
'''سه‌رنجسەرنج''': وشه‌كانیوشەکانی ناو كه‌وانه‌كانکەوانەکان نابێ له‌گه‌ڵلەگەڵ كه‌وانه‌كانداکەوانەکاندا بۆشایییان هه‌بێهەبێ.
=== نۆیەم: هێڵ یان ته‌قه‌ڵتەقەڵ (ـ):===
==== لەم شوێنانەدا بەکاردێ ====
١.بۆ جیاكردنه‌وه‌یجیاکردنەوەی دوو كه‌سیکەسی گفتوگۆكه‌ر،گفتوگۆکەر، بۆ ئه‌وه‌یئەوەی هێنده‌هێندە نه‌نووسرێنەنووسرێ "وتی"، وه‌كوەک:
سۆز ڕووی كرده‌کردە ئاكۆئاکۆ و وتی:
*ئاکۆ، گوێت لە سەربازەکانە؟
*ئاكۆ، گوێت له سه‌ربازه‌كانه؟
*به‌ڵێ،بەڵێ، دیاره‌دیارە هه‌رهەر به‌بە دوامان ده‌گه‌ڕێندەگەڕێن.
*تۆ بڵێی بماندۆزنه‌وه؟بماندۆزنەوە؟
*خه‌متخەمت نه‌بێ،نەبێ، ناتوانن.
*ئه‌گه‌رئەگەر كوژرام،کوژرام، دڵنیا به‌بە له‌لە گۆڕیشا هه‌رهەر خۆشم ده‌وێیدەوێی.
٢.دەتوانرێ لە بری ئەو کەوانە گەورەیە بەکار بهێنرێ کە لە خاڵی یەکەمی جووتە کەوانەی گەورەدا
٢.ده‌توانرێ له بری ئه‌و كه‌وانه گه‌وره‌یه به‌كار بهێنرێ كه له خاڵی یه‌كه‌می جووته كه‌وانه‌ی گه‌وره‌دا
باسمان كرد،کرد، وه‌كوەک:
* پیره‌مێردپیرەمێرد ـ حاجی تۆفیق ـ له‌لە وه‌رگێڕانیوەرگێڕانی هۆنراوه‌دا،هۆنراوەدا، ده‌ستێكیدەستێکی باڵای هه‌بووهەبوو.
* ده‌توانیدەتوانی هه‌رچه‌نده‌هەرچەندە میوه‌میوە ـ جگه‌جگە له‌لە مۆز ـ پێت خۆشه، بخۆی و، سه‌ره‌ڕایسەرەڕای ئه‌وه‌شئەوەش کێشه‌که‌تکێشەکەت دابه‌زێدابەزێ.
٣.له‌لە نێوان ژماره‌ژمارە و ژمێرراودا، ئه‌گه‌رئەگەر كه‌وته‌کەوتە سه‌ره‌تایسەرەتای ڕسته‌وه،ڕستەوە، هه‌رهەر چه‌ندچەند ده‌كرێدەکرێ خاڵیش دابنرێ، وه‌كوەک:
هەندێ لە مەرجەکانی بڵاوبوونەوەی بابەت بریتین لە:
هه‌ندێ له مه‌رجه‌كانی بڵاوبوونه‌وه‌ی بابه‌ت بریتین له:
*.بابەتەکە دەبێ سوودگەیەنەر بێت.
*.بابه‌ته‌كه ده‌بێ سوودگه‌یه‌نه‌ر بێت.
*.ڕه‌چاوكردنیڕەچاوکردنی ڕێنووسی كوردیکوردی.
*.ڕەچاوکردنی خاڵبەندی.
*.ڕه‌چاوكردنی خاڵبه‌ندی.
*.سه‌رچاوه‌كانسەرچاوەکان ده‌بێدەبێ دیاری كرێنکرێن.
وه‌كوەک وتمان ده‌شكرێدەشکرێ خاڵ دانێین:
*.بابەتەکە دەبێ سوودگەیەنەر بێت.
*.بابه‌ته‌كه ده‌بێ سوودگه‌یه‌نه‌ر بێت.
*.ڕه‌چاوكردنیڕەچاوکردنی ڕێنووسی كوردیکوردی.
*.ڕەچاوکردنی خاڵبەندی.
*.ڕه‌چاوكردنی خاڵبه‌ندی.
٤. لە کۆتاییی دێڕێکدا ئەگەر هەموو وشەکە جێی نەبووەوە و ویستت بەشێک لە وشەکە هەر لەو دێڕە
٤. له كۆتاییی دێڕێكدا ئه‌گه‌ر هه‌موو وشه‌كه جێی نه‌بووه‌وه و ویستت به‌شێك له وشه‌كه هه‌ر له‌و دێڕه
بنووسی ته‌قه‌ڵتەقەڵ داده‌نێی،دادەنێی، وه‌كوەک:
*.............................. ڕێباــ
زه‌كانزەکان ...........................
'''سەرنج''': له‌ملەم شوێنانه‌شوێنانە ته‌قه‌ڵه‌كه‌تەقەڵەکە بێ بۆشایی ده‌نووسرێدەنووسرێ:
* كاتیکاتی ئاوه‌ڵابوونئاوەڵابوون: ١٢ـ١٦.
* له‌لە هه‌فته‌یه‌كداهەفتەیەکدا ٧ـ٨ میل ڕا ده‌كاتدەکات.
=== دەیەم: سێ خاڵ (...): ===
ئەم «سێ خاڵ»ە لە بری وشە، یان ڕستە، کە قرتێنراوە، بە مەبەستی کورتکردنەوە، بەکار دەبرێ، وەک:
ئه‌م «سێ خاڵ»ه له بری وشه، یان ڕسته، كه قرتێنراوه، به مه‌به‌ستی كورتكردنه‌وه، به‌كار ده‌برێ، وه‌ك:
* من سنه،سنە، كرماشان،کرماشان، مه‌هاباد،مەهاباد، سلێمانی، كه‌ركووكکەرکووک و ...م چاو پێ كه‌وتووه‌کەوتووە.
* له‌لە كوردستانداکوردستاندا نه‌وت،نەوت، ئاسن، زێڕ، زیو، گۆگرد و ... ده‌ستدەست ده‌كه‌وێدەکەوێ.
* بیستووته‌بیستووتە ...؟
* فریام كه‌ونکەون! فریام كه‌ونکەون! فر...
'''سه‌رنجسەرنج''': ئه‌گه‌رئەگەر له‌لە نیوه‌ینیوەی وشه‌كه‌داوشەکەدا پێویست به‌بە "سێ خاڵ" هه‌بووهەبوو ئه‌وه‌ئەوە ده‌لكێدەلکێ به‌بە وشه‌كه‌وه‌وشەکەوە ئه‌گینائەگینا ده‌بێدەبێ
سه‌ربه‌خۆسەربەخۆ بنووسرێ.
=== یانزەیەم: بۆشایی (space): ===
به‌بە مه‌ودایمەودای نێوان دوو وشه‌یوشەی سه‌ربه‌خۆسەربەخۆ ده‌ڵێندەڵێن «بۆشایی». ئه‌مه‌ئەمە زیاتر له‌لە نووسین به‌بە كۆمپیۆته‌رکۆمپیۆتەر و
كه‌ره‌سته‌یکەرەستەی نووسین زۆر گرنگه‌گرنگە. سه‌یریسەیری ئه‌مئەم نموونه‌یه‌نموونەیە بكه‌نبکەن:
*(ئاڵای شه‌كاوه‌شەکاوە ـ ئاڵایشه‌كاوه‌ئاڵایشەکاوە)
له‌لە یه‌كه‌مدایەکەمدا بۆشایی هه‌یه،هەیە، له‌لە دووه‌مدادووەمدا بۆشایی نییه‌نییە. دیاره‌دیارە ئه‌وه‌یئەوەی یه‌كه‌میەکەم ڕاسته‌ڕاستە.
یان هه‌ندێهەندێ جار له‌ولەو شوێنانه‌یشوێنانەی كه‌کە پێویست به‌بە «بۆشایی» ناكات،ناکات، بۆشایی داده‌نێن،دادەنێن، وه‌كوووەکوو:
*"له‌لە گه‌گە ڵ" كه‌کە ده‌بێدەبێ بنووسرێ "له‌گه‌ڵلەگەڵ".
نووسه‌رنووسەر ده‌بێدەبێ بزانێ له‌لە چ شوێنێكداشوێنێکدا "بۆشایی" پێویسته،پێویستە، یان پێویست نییه،نییە، ئه‌گینائەگینا وشه‌كانوشەکان واتای هه‌ڵه‌هەڵە
دەدەنە دەستەوە و تێگەیشتنیان قورس دەبێت.
ده‌ده‌نه ده‌سته‌وه و تێگه‌یشتنیان قورس ده‌بێت.
سەیری چەند نموونەیەک بکەن:
سه‌یری چه‌ند نموونه‌یه‌ك بكه‌ن:
* (باسكراباسکرا) ده‌بێدەبێ بۆشاییی هه‌بێهەبێ: (باس كراکرا).
* (وامه‌كه‌وامەکە) ده‌بێدەبێ بۆشاییی هه‌بێهەبێ: (وا مه‌كه‌مەکە).
* (جێیهێشت) ده‌بێدەبێ بۆشاییی هه‌بێهەبێ: (جێی هێشت).
* (خۆشمده‌وێیخۆشمدەوێی) ده‌بێدەبێ بۆشاییی هه‌بێهەبێ: (خۆشم ده‌وێیدەوێی).
'''سەرنج''': (و)ی په‌یوه‌ندی،پەیوەندی، وشه‌یه‌كیوشەیەکی سه‌ربه‌خۆیه‌سەربەخۆیە و ده‌بێدەبێ هه‌مووهەموو كاتێکاتێ له‌گه‌ڵلەگەڵ وشه‌كانیوشەکانی پێش و پاشیه‌وه‌پاشیەوە
بۆشاییی هه‌بێتهەبێت:-
* (كرێكاروکرێکارو وه‌رزێروەرزێر) ده‌بێدەبێ بۆشاییی هه‌بێهەبێ: (كرێكارکرێکار و وه‌رزێروەرزێر).
* (گڕو تین) ده‌بێدەبێ بۆشاییی هه‌بێهەبێ: (گڕ و تین).
وشه‌یوشەی لێكدراولێکدراو نابێ بۆشاییی هه‌بێ،هەبێ، وه‌كوەک:
* (خۆل كێشکێش) نابێ بۆشاییی هه‌بێهەبێ: (خۆڵكێشخۆڵکێش).
* (وێنه‌وێنە كێشکێش) نابێ بۆشاییی هه‌بێهەبێ: (وێنه‌كێشوێنەکێش).
* (سكاڵاسکاڵا نووس) نابێ بۆشاییی هه‌بێهەبێ: (سكاڵانووسسکاڵانووس).
* (له‌لە گه‌ڵگەڵ) نابێ بۆشاییی هه‌بێهەبێ: (له‌گه‌ڵلەگەڵ).
* (جێ ژوان) نابێ بۆشاییی هه‌بێهەبێ: (جێژوان).
* (باوكباوک مردوو) نابێ بۆشاییی هه‌بێهەبێ: (باوكمردووباوکمردوو).
له‌ملەم هۆنراوه‌یه‌یهۆنراوەیەی مامۆستا هێمندا، ده‌بینندەبینن كه‌کە دانانی بۆشایی له‌لە (كه‌ماڵکەماڵ)دا چه‌نده‌چەندە ماناكه‌ماناکە ده‌گۆڕێدەگۆڕێ:
کەماڵت بێ کەماڵت بۆ چییە لەو شارە وێرانە؟
كه‌ماڵت بێ كه‌ماڵت بۆ چییه له‌و شاره وێرانه؟
كه‌ماڵیکەماڵی ده‌وڵه‌مه‌ندیدەوڵەمەندی دی، گوڵم نه‌یویستنەیویست كه‌ماڵیکەماڵی من
كه‌کە دیاره‌دیارە ده‌بێدەبێ ئاوا بنووسرێ:
كه‌کە ماڵت بێ، كه‌ماڵتکەماڵت بۆ چییه‌چییە له‌ولەو شاره‌شارە وێرانه؟
كه‌کە ماڵی ده‌وڵه‌مه‌ندیدەوڵەمەندی دی، گوڵم نه‌یویستنەیویست كه‌ماڵیکەماڵی من
=== دوازدەیەم: هێڵی لار (/)، (\) و پیتی (ر): ===
١.بۆ نووسینی ڕێكه‌وتڕێکەوت كه‌کە به‌بە ژماره‌ژمارە ده‌نووسرێ،دەنووسرێ، كه‌ڵكکەڵک له‌لە هێڵی لاری (/) وه‌رده‌گرین،وەردەگرین، وه‌كوەک:
*شاری كه‌ركووكکەرکووک له‌لە ١٠/٤/٢٠٠٣ ڕزگار كراکرا.
٢. بۆ نووسینی «دابه‌شكردندابەشکردن» له‌لە ناو ده‌قێكدەقێک كه‌کە پیتی تێدا به‌كاربەکار چووه،چووە، كه‌ڵكکەڵک له‌لە هێڵی لاری (\)
وەردەگرین، وەک:
وه‌رده‌گرین، وه‌ك:
*خێراییی تێشكتێشک (٣٠٠ هه‌زارهەزار كمکم\چركهچرکه)دایه‌‌دایە.
٣. پیتی (ر) له ناو ژماره‌داژمارەدا له‌لە جیاتیی (ممیز) به‌كاربەکار ده‌چێ،دەچێ، وه‌كوەک:
* ٢٣ر٠
* ٤٨ر١٢
ڕەچاوکردنی خاڵبەندی دەبێتە هۆی ئەوەی کە نووسەر مەبەستەکەی بەباشی بگەیەنێتە خوێنەر و،
ڕه‌چاوكردنی خاڵبه‌ندی ده‌بێته هۆی ئه‌وه‌ی كه نووسه‌ر مه‌به‌سته‌كه‌ی به‌باشی بگه‌یه‌نێته خوێنه‌ر و،
خوێنەریش بە هەڵە لە مەبەستەکە تێ نەگات.
خوێنه‌ریش به هه‌ڵه له مه‌به‌سته‌كه تێ نه‌گات.
==ئەمانەش ببینە==
* [[Wikipedia:نووسینی کوردی|نووسینی کوردی]].
* [[Wikipedia:ڕێنووسی زمانی کوردی|ڕێنووسی زمانی کوردی]]
[http://zkurd.org/ زانستپەروەرانی کورد]
| 