یوونیکۆد: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
No edit summary
No edit summary
ھێڵی ١:
'''یوونیکۆد''' ئەو ئەگەرە (ئیمکانھ) پێک دێنێ کە کۆد دابنرێ بۆ ھەموو نووسەکان (characters) وا بەکار دە‌ھێنرێن بۆ نووسینی زمانەکانی دنیا. ئەم ستانداردە لە کۆددانانی ١٦ بیتی کەڵک وەردەگرێ کە بۆ پتر لە ٦٥.٠٠٠ نووسە characters جێگە دابین دەکا. گەرچی ٦٥.٠٠٠ نووسە بۆ کۆددانانی زۆربەی نووسەکان وا لە زمانە گرنگەکانی دنیادا بەکار دەبرێن بەسە، یوونیکۆد و ISO ١٠٦٤٦ شێوەیەکی بەربڵاویان بە ناوی UTF-١٦ پێک ھێناوە کە ئەگەری زێدەکردنی نزیکەی یەک میلیۆن نووسەی تریش پێک دێنێ. ئەم بەربڵاوییە تێروتەسەلە تەواوی نووسەکانی جیھان، تەنانەت ھەموو خەتەکانی چاخەکانی دێرێن و مێژینەش بە تەواوی لەبەر د‌ەگرێتەوە.
 
 
یوونیکۆد بۆ تەواوی نووسەکان وا لە زمانە سەرەکییەکانی دنیادا بەکار دەبرێن کۆدی دابین کردووە. لەبەر بەربڵاویی دەسەڵاتگەی تایبەتمەندیی نووسە، ئەم ستانداردە زۆربەی ھێما‌ پێویستەکانی بۆ پیتچنین بە چۆنیەتییەکی واڵا لەبەر گرتووە. لەو خەتانەی وا ئەم ستانداردە پشتیوانیی دەکا دەتوانرێ ئاماژە بکرێتە [[لاتین]] (زۆربەی زمانە ئەورووپییەکان لەبەر دەگرێتەوھ)، [[سیریلیک]] (ڕووسی، سەربی)، [[یۆنانی]]، [[عەرەبی]] (بریتی لە عەرەبی، [[کوردی]]، [[فارسی]]، [[ئوردوو]])، [[عیبری]]، [[ھیندی]]، [[ئەرمەنی]]، [[ئاسووری]]، [[چینی]]، [[کاتاکانا]] و [[ھیراگانا]] (یابانی) و [[ھانگول]] (کۆریایی).
 
ھەروەھا ئەژمارێکی زۆر ھێمای بیرکاری و فەننی، ھێماکانی خاڵبەندی، پەیکان و ھێمای جۆربەجۆر لەم ستانداردەدا ھەیە. ئەم ستانداردە بۆ ئەو ھێمایانەی وا دەتوانن تێکەڵی پیتی‌تر ببن یان بۆ سەرە و بۆرە و ژێرەکانیش کۆدی لەبەر‌چاو گرتووە.
 
 
دوایین نووسراوەی یوونیکۆد، سەرجەم، ٤٩.١٩٤ نووسەی ھەیە. سەرەڕای ئەوە، ٦.٤٠٠ کۆدیش بۆ بەکار‌ھێنانی تایبەتی لەبەرچاو گیراوە کە بەرنامەنووسەکان دەتوانن لەوانە بۆ نووسەکان و توانەکانی خۆیان کەڵک وەرگرن.
 
 
* '''تێبینی''':
نووسە، لە بەرانبەری character دانراوە. بچووکترین یەکەی دەق text. بۆ وێنە پیتێکی لاتین، بۆر‌ەیەکی زمانی عەرەبی، ھێمایەکی خاڵبەندی یان ھێمایەکی بیرکاری.
 
 
 
== مێژوى یونیکۆد ==
سەرەتا دروست بوونى یونیکۆد لە ساڵى ١٩٨٧ لەلاین Joe Becker لە[http://en.wikipedia.org/wiki/Xerox Xerox] هەروەها لەگەڵ Lee Collins و Mark Davis لە [http://en.wikipedia.org/wiki/Apple_Inc. Apple] سەرەتاى دەستپێکردنەو وە جێبەجێکردنى کارەکان بوو،بۆ دروستکردنى UCS،لە مانگى ٨ـى ساڵى داهاتوو یەکەم پێشنیارى Joe Becker ئەمە بوو <tt>"international/multilingual text character encoding system, tentatively called Unicode"</tt> بۆ زانیارى زیاتر سەێرى ئەم بەڵگەنامەیە بکە،[http://www.unicode.org/history/unicode88.pdf Unicode88]
|
 
هەروەها لە سەرەتا ١٩٨٩ گرووپێکى یونیکۆد دروست بوو،بۆ جێبەجێکردنى کارەکانیان پێکهاتبوو لە Ken Whistler لەگەڵ Mike Kernaghan لە وەرگرتن،Karen Smith-Yoshimura لەگەڵ Joan Aliprand لە [http://en.wikipedia.org/wiki/Research_Libraries_Group RLG] هەروەها لەگەڵ Glenn Wright لە [http://en.wikipedia.org/wiki/Sun_Microsystems Sun Microsystems] وە لە ساڵى ١٩٩٠ Michel Suignard لەگەڵ Asmus Freytag لە مایکرۆسۆفت وە لەگەڵ Rick McGowan لە [http://en.wikipedia.org/wiki/NeXT NeXT] هەموو ئەمانە هاتنە ناو ئەم گرووپەوە،وە لە کۆتایی ١٩٩٠ دەستیان کرد بە ئیشکردن وە بۆ دانانى نەخشەێک بۆ نووسەێکى encodingـێکى ستاندار بە تەواوەتى،هەروەها بۆ دووبارەکردنەوەى لە کۆتایی بۆ ئامادەکردن،بۆ یەکگرتنەوەى ڕێکخستنەکانى یونیکۆد لە ٣/١/١٩٩١ لە کالیفۆرنیا هەروەها لە مانگى ١٠ـى ١٩٩١ یەکەم وەشانى دەرچوو بەشێوەێکى ستاندار,سەێرى ئەم خشتەى خوارەوە بکە،هەموو وەشانەکانى یونیکۆدە،
 
== هەموو وەشانە دەرچووەکانی یونیکۆد ==
{| class="wikitable"
|-bgcolor=#cccccc
!ژمارە
!ناوەکان
!ڕێکەوتی وەشاندن
|-bgcolor=#eeeeee
|یونیکۆد ١.٠
| تشرینی یەکەمى ١٩٩١
|-bgcolor=#eeeeee
|یونیکۆد ١.٠.١
|حوزرەیرانى ١٩٩٢
|-bgcolor=#eeeeee
|یونیکۆد ١.١
|حوزرەیرانى ١٩٩٣
|-bgcolor=#eeeeee
|یونیکۆد ٢.٠
|تەمموزى ١٩٩٦
|-bgcolor=#eeeeee
|یونیکۆد ٢.١
|ئایارى ١٩٩٨
|-bgcolor=#eeeeee
|یونیکۆد ٢.٢.١
|ئایارى ١٩٩٨
|-bgcolor=#eeeeee
|یونیکۆد ٣.٠
|تشرینى دووەمى ١٩٩٩
|-bgcolor=#eeeeee
|یونیکۆد ٣.١
|ئازارى ٢٠٠١
|-bgcolor=#eeeeee
|یونیکۆد ٣.٢
|ئازارى ٢٠٠٢
|-bgcolor=#eeeeee
|١٠
|یونیکۆد ٤.٠
|نیسانى ٢٠٠٣
|-bgcolor=#eeeeee
|11
|یونیکۆد ٤.٠.١
|ئازارى ٢٠٠٤
|-bgcolor=#eeeeee
|12
|یونیکۆد ٤.١
|ئازارى ٢٠٠٥
|-bgcolor=#eeeeee
|13
|یونیکۆد ٥.٠
|تەمموزى ٢٠٠٨
|-bgcolor=#eeeeee
|14
|یونیکۆد ٥.١
|نیسانى ٢٠٠٨
|-
|-
|}
لە مانگى حوزەیرانى ٢٠٠٩ وەشانى بێتا یونیکۆدى ٥.٢ بڵاوکراوەتەوە,چالاک کراوە بۆ ڕێکخستنى یونیکۆد,بڕیارى وایە لە مانگى تشرینى یەکەمى ٢٠٠٩ بە تەواوەتى بڵاوبکرێتەوە،
 
== بەکارهێنانى یونیکۆد ==
 
===سیستەمى کارپێکردن===
بە هاتنى یونیکۆد دیاریکردنى چارەسەرکردنى پاشەکەوتکردنى ناوەکى دەقەکان(هەروەها بە زۆرى دەقە پاشەکەتکراوەکان بە ئینکۆدین،وە بەکارهێنانى یونیکۆد لە پاشەکەوتکردنى دەقەێکى نوێ)وە بەکارهێنانى <tt>UCS-2</tt> لەگەڵ دواى گواستنەوەى بۆ <tt>UTF-16</tt>(بە زۆرکردنى ڕێگاێک بۆ پاڵپشتیکردنى نووسەى <code>non-BMP</code>)،باشترین ناسراو وەک سیستەمى <tt>Windows NT</tt>(لەدواى ئەوە لەگەڵ <tt>Windows 2000, Windows XP</tt> لەگەڵ <tt>Windows Vista</tt>)وە بەکارهێنانى یونیکۆد بۆ ئینکۆدکردنى تەنها نووسە ناوەکیەکان.[http://en.wikipedia.org/wiki/Java_virtual_machine Java] لەگەڵ [http://en.wikipedia.org/wiki/.NET_Framework NET] ژینگەى بایتى دەقەکان
 
===شێوازەکانى تێکردن===
لەبەر ئەوەى هەموو جۆرەکانى تەختەکلیل ناتوانى هەموو کۆمەڵە نووسەکان لە خۆ بگرێت،بۆیە بیر لە دابینکردنى سیسته‌می كارپێكردن کردووە وە دانانى ئەلتەرنتاتڤێک بۆ شێوازەکانى تێکردن وە ڕێگادان بۆ چونەژوورەوە بۆ تەواوکردنى هەموو کارە تەکنیکەکان،وە تەنها شێوازێکە بۆ چونەژوورەوە بۆ نووسەکانى یونیکۆ لە <tt>codepoint</tt>،بە تایبەتى بۆ شێوازەکان.لە شێوازەکانى بنچینەیی،لە سەرەتاى دەستپێکردنى زەنجیرەکە وە بە دوایدا <tt>hexadecimal</tt> دێت بۆ <tt>codepoint</tt> لە کۆتایی زەنجیرەکە،وە شێوازەکانى هەڵبژاردنى چونەژووەرەوى پەردەى دیاریکراو،هەروەها لیستى نووسەکانى خشتەى پەردە،بۆ نموونە لەگەڵ نووسەى پڕۆگرامى نەخشە،
 
====ئامرازەکانى گەڕۆک====
بۆ ئەوەى هەموو جۆرى ئامرازەکان وە هەموو زمانێکەمان لەبەر دەستدا بێت وە بەکارى بهێنین،بۆ ئەوەى بە شێوەێکى ئاسان بەکارى بهێنین ئەم پێوەکراوە دابگرە کە بۆ وێبگەڕى FireFox دروستکراوە،
 
[https://addons.mozilla.org/firefox/addon/10573 تەختەکلیلێک بۆ هەموو جۆرەو ئامرازەکانى یونیکۆد]
 
===پۆستى ئەلەکترۆنى===
MIME کورتکراوەى <tt>Multipurpose Internet Mail Extensions</tt>ـە پێناسە دەکرێت بە دوو میکانیزمى جیاواز بۆ ئینکۆدین بەکارهێنانى نووسەى <tt>non-ASCII</tt> لە پۆستى ئەلەکترۆنى،وە گرینگى ئەدا بە نووسەى سەرپەڕەى سەرەکى پۆستى ئەلەکترۆنى بۆ نموونە "سەردێر" یان ڕووکارى دەقەکانى نامەکەت.لە دوو کات،کۆمەڵێک نووسەى بنەڕەتى زۆر گرینگ و زیادکردنى بۆ ئینکۆدکردنى گواستنەوە،بۆ ناردنى پۆستى ئەلەکترۆنى لە یونیکۆد UTF-8 وە هەندێک لە نووسەکان لەگەڵ [http://en.wikipedia.org/wiki/Base64 Base64] یان [http://en.wikipedia.org/wiki/Quoted-printable Quoted-printable4] گواستنەوەو گەیاندن بە ئینکۆدین وە گرینگ زۆر ئەدا بە ناوەڕۆکى نامەکە وە نووسەى ASCII.دوو ڕوونکردنەوە و میکانیزمى جیاوازى دیاریکراو ئەدا بۆ MIME ستاندار لەگەڵ شاردنەوەى بە شێوەێکى سەرەکى لەلاین بەکارهێنانى کاڵانەرمەکانى پۆستى ئەلەکترۆنى،وە بەکارهێنانى یونیکۆد لە پۆستى ئەلەکترۆنى زۆر خاوە،هەندێک کات دەقەکانى زمانى <tt>East-Asian</tt> وە تا ئێستایش شاراوەتەوە لە ئینکۆدینەکان کە وەک [http://en.wikipedia.org/wiki/ISO-2022 ISO-2022] لەگەڵ هەندێک پارچە وەک موبایل،تا ئێستا نەتوانراوە چارەسەرى داتاکانى یونیکۆد بکرێت بە شێوەێکى ڕاست،پاڵپشتیکردنى و باشترکردنى هەر چۆنێک بێت،بەڵام لەلاین هەندێک مەێلى خۆڕاى سەرەکى وەک <code>Yahoo, Google (gmail)</code> لەگەڵ <code>Microsoft (Hotmail)</code> پاڵپشتیکراوە،
====بەکارهێنانى یونیکۆد لە پۆستى جیاواز====
زۆربەى کات سەێر دەکەین وێبگەڕەکەمان پاڵپشتى یونیکۆد ناکات وە دەقەکان بە شێوەێکى زۆر ناشرین پێشان ئەدا,بۆ ئەوەى بە شێوەێکى دروست ڕێکیبخەین بۆ یونیکۆد ئەم هەنگاوانەى خوارەوە جێبەجێ دەکەین،
====Evolution ====
<pre>
View > Character Encoding > Unicode
Tools > Settings > Mail Preferences and Composer Preferences > Check default Character Encoding to Unicode
</pre>
 
====Mozilla Thunderbird====
<pre>
View > Character Encoding > Unicode
Tools > Options… > Fonts > Outgoing Mail / Incoming Mail (change to Unicode)
</pre>
بۆ سیستەمى کارپێکردنى ماک
<pre>
Preferences > Display > Formatting > Fonts… > Character Encoding
</pre>
 
===وێب===
هەموو <tt>W3C</tt> ئامۆژگارێەکانى بەکاردێت لە یونیکۆد وە بەڵگەنامە و نووسەکان لە کاتى <tt>HTML 4.0</tt>.پاڵپشتیکردنى وێبگەڕەکان بۆ یونیکۆد،بە تایبەتى<tt>UTF-8</tt>،بۆ هەندێک ساڵ.لە ئەنجامدا کێشەى پێشاندانى سەرەکى لە جۆرەپیت لەگەڵ پەیوەندى کێشەکە هەبوو،بە شێوەێکى تایبەتى،وەشانى <tt>Internet Explorer</tt> مایکرۆسۆفت ناتوانى بە شێوەێکى زۆر <tt>code points</tt> بگەڕێنێتەوە،دەبێت بانگى بکات بە شێوەێکى ڕوون وە بەکارهێناى جۆرەپیتەکانى ناوەڕۆک
 
هەروەها یاساى syntax کاریگەرى هەیە لەسەر هەر فرمانێک لە هەر نووسەێکى ڕێگاپێدارەوە بۆ پێشاندان، <tt>HTML 4</tt> لەگەڵ <code>XML ( XHTML)</code> بەڵگەنامەکانى نەبێت،پێناسە دەکرێت،بە پەستانى نووسەکان وە لە بەزۆرى <tt>code points</tt>ـەکانى یونیکۆد،جگە لەمانە:
 
*بە زۆرى [http://en.wikipedia.org/wiki/C0_and_C1_control_codes C0 and C1 control codes]
*<tt>code points D800–DFFF</tt> دیارینەکراوە هەموو کاتێک،
*هەر <tt>code point</tt> لە کۆتایی FFFE یان FFFF بێت،
 
ئەم نووسانە پێشاندەدرێت بە ڕاستەخۆ وە بایتەکانى ڕێگاپێدراو دەبێت بۆ ئینکۆدکردنى بەڵگەنامە،هەروەها پاڵپشتیکردنى ئینکۆدین دەکات یان بەکارهێنەرەکانى هەندێک نوسینى ژمارەى نووسەکانەوە، سەرچاوەى سەرەکى لە <tt>code point</tt>ـى یوینکۆدى نووسەکان،بۆ نموونە<code>&amp;#916;</code>, <code>&amp;#1049;</code>, <code>&amp;#1511;</code>, <code>&amp;#1605;</code>, <code>&amp;#3671;</code>, <code>&amp;#12354;</code>, <code>&amp;#21494;</code>, <code>&amp;#33865;</code>, لەگەڵ <code>&amp;#47568;</code> (یان هەندێک ژمارەى گۆڕاو لە سەرەتاى <
 
 
 
== سەرچاوەکان ==
*[http://zkurd.org/diyako/renus/ زانستپەروەرانی کورد]
*[http://www.chawg.org/wiki/UNICODE چاوگ]
 
 
[[پۆل:نه‌رمه‌کاڵا]]
 
 
[[پۆل:نه‌رمه‌کاڵا‏ ]]
 
{{link FA|ru}}