چەنگیزخان: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
بNo edit summary تاگەکان: دەستکاریی مۆبایل دەستکاری بە بەرنامەی مۆبایل دەستکاری بە بەرنامەی ئەندرۆید |
No edit summary تاگەکان: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد دەستکاریی دیداری |
||
ھێڵی ٤:
پێش مردنی جەنگیز خان وەسیەت دەکات کە جێنشینی ئۆقتەی خان بێت، ئیمپراتۆریەتەکەی دابەش دەکات لە نێوان کوڕ و نەوەکانیدا. لە ساڵی ١٢٢٧ دوای شکستپێھێنانی لە تانگوت کۆچی دوایی کرد، و لە گۆڕێکی نەناسراودا بە خاک سپێردرا، بە تەواوی نازانرێت لە کوێی مەنگۆلیادایە. نەوەکانی دەستیان کرد بە فراوانکردنی ئیمپراتۆریەتەکەیان لە سەرانسەری ئۆراسیادا بە داگیرکردن یان دامەزراندنی شانشینی ژێردەستەیی لەناو [[چین]]ی ئێستا، [[کۆریا]]، [[قەفقاز]]، شانشینییەکانی ئاسیای ناوەڕاست و بەشێکی گەورەی [[ئەورووپای ڕۆژھەڵات]] و [[ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست]].
جەنگیز خان جگە لە دەستکەوتە سەربازییە زەبەلاحەکانی، وایکرد ئیمپراتۆریەتی مەغۆلەکان لە ڕێگەی دیکەوە گەشە بکات. لە کاتێکدا ئەو فەرمانی کرد بە بەکارھێنانی ئەلفوبێی ئویگور وەک سیستەمی نووسین لە ئیمپراتۆریەتیی مەغۆلەکاندا دەرکرد. ھەروەھا ھانی لێبوردەیی ئایینی دەدا لەناو ئیمپراتۆریەتەکەیدا، ئیمپراتۆریەتێکی یەکگرتووی لە ھۆزە کۆچەرییەکانی باکووری [[ڕۆژھەڵاتی ئاسیا]] دروستکرد. [[مەغۆل|مۆنگۆل]]ەکانی ئێستا ڕێزێکی زۆری لێ دەگرن و بە باوکی دامەزرێنەری وڵاتی [[مەنگۆلیا]] دەزانن.<ref name=":0">{{Citation|title=جنكيز خان|date=2023-03-16|url=https://ar.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%AC%D9%86%D9%83%D9%8A%D8%B2_%D8%AE%D8%A7%D9%86&oldid=61719210|work=ويكيبيديا|language=ar|access-date=2023-03-24}}</ref>
== ناو ==
جەنگیز خان (بە [[زمانی مۆنگۆلی]]: Чингис Хаан)، (بە [[چینی]]: 成吉思汗)، بە پینین: cheng1 ji1 si1 kang1)، یان تەمووجین (بە چینی: 鐵木真)، بە پینین: Temüjin «Genghis Khan« وشەیەک بە واتای: داگیرکەری جیھان، یان شای شاکانی جیھان، یان بەھێز، بەپێی وەرگێڕانە جیاوازەکانی زمانی مۆنگۆلی، و ناوە ڕەسەنەکەی “تەمووچین” یان “تەمووگین”.<ref name=":0" />
== سەرەتای ژیان ==
=== ڕەچەڵەک ===
ڕەچەڵەکی تەمووچین پەیوەندی ڕاستەوخۆی بە خابول خان و ئەمباگای باپیرەیەوە ھەیە، ھەروەھا کوتولا خانی برای کە سەرکردایەتی مۆنگۆلیای یەکگرتووی کردووە کاتێک پشتیوانی بنەماڵەی جینی چینی لە مۆنگۆلەکانەوە گواسترایەوە بۆ تاتارەکان لە ساڵی ١١٦١ و خابول خانی لەناوبرد. لەو سەردەمەدا باوکی جەنگیز کە ناوی یەسوگی بوو، سەریھەڵدا (سەرۆکی بنەماڵەی بورجیقین، بنەماڵەیەکی دەسەڵاتدار لە خێڵی مۆنگۆلی قەیات و کوڕەزای ئەمباغای و کوتولا خان)، بەڵام ئەم پۆستە لەلایەن بنەماڵەی کێبڕکێکار بەناوی تای چیود، کە ڕاستەوخۆ بۆ ئامباغا دەگەڕێتەوە، کاتێک دەسەڵاتی تاتارەکان بەھێز بوو دوای ساڵی ١١٦١، فەرمانڕەواکانی بنەماڵەی جین پشتگیری خۆیان دەگۆڕن بۆ ھۆزی کارای.
و باوکی ئیمپراتۆر تۆلوی و باپیرەی ئیمپراتۆر مەنگۆ خان و ئیمپراتۆر کوبلای خان و ئیمپراتۆر ھۆلاکۆ خان و ئیمپراتۆر ئێریک بۆک.<ref name=":0" />
== سەرچاوەکان ==
| |||