کی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''چی''' لە کولتوری نەریتی [[چین|چینی]]ی و کایەی کولتووری ڕۆژهەڵاتی ئاسیاداڕۆژھەڵاتی ،ئاسیادا، هەروەهاھەروەھا '''''qi''' یان '''ch'i''''' <ref>{{cite web|title=qi {{!}} Definition & Facts {{!}} Britannica|url=https://www.britannica.com/topic/qi-Chinese-philosophy|publisher=www.britannica.com|language=en}}</ref> پێی وایە کە بەشێکی هێزیھێزی ژیانی هەمووھەموو بوونەوەرێکی [[ئۆرگانیزم|زیندوو]] بێت. ئەم وشەیە لە [[زمانی کۆری|زمانی کۆریدا]] '''gi''' و لە [[زمانی ژاپۆنی|زمانی ژاپۆنیدا]] '''ki''' دەخوێندرێتەوە . چی بەزۆری وەک وزەی ژیانی یان بە سادەیی بە "«وزە"» وەرگێڕدراوە و وەرگێڕانی وشەیی ''ھەوا'' و ''ھەناسە و هەڵمھەڵم'' . چی بنەمای بنەڕەتییە لە پزیشکی نەریتی چینی و لە [[ھونەرە جەنگییەکانی چین|هونەرەھونەرە جەنگییەکانی چینیدا]] . پراکتیزەکردنی چاندن و هاوسەنگکردنیھاوسەنگکردنی چی پێی دەوترێت چی گۆنگ .

باوەڕدارانی چی وەک هێزێکیھێزێکی ژیانی وەسفی دەکەن کە دەبێت ڕەوتی بێ بەربەست بێت بۆ تەندروستی. چی چەمکێکی [[زڕزانست|ساختەی زانستی]] پشتڕاستنەکراوە <ref>{{cite web|title=Your Body's Alleged Energy Fields|url=https://skeptoid.com/episodes/4411|publisher=Skeptoid}}</ref> <ref>{{Cite journal|last=Lee|first=M. S.|last2=Pittler|first2=M. H.|last3=Ernst|first3=E.|date=2008-04-10|title=Effects of reiki in clinical practice: a systematic review of randomised clinical trials: Effects of reiki in clinical practice|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1742-1241.2008.01729.x|journal=International Journal of Clinical Practice|language=en|volume=62|issue=6|pages=947–954|doi=10.1111/j.1742-1241.2008.01729.x}}</ref> و پەیوەندی بە چەمکی وزەی بەکارهێنراوبەکارھێنراو لە زانستدا نییە (وزە خۆی چەمکێکی زانستی جێھێڵدراو). مێژوونووسی پزیشکی لە چین، پاوڵ یو. ئۆنسکۆڵد دەشڵێت "هیچ«ھیچ بەڵگەیەک نییە بۆ چەمکی 'وزە'- چ بە مانای فیزیکی توند یان تەنانەت بە مانایەکی ئاخاوتنیتر- لە ھیچ شوێنێکی تیۆری پزیشکی چینیدا."»