تەقینەوە گەورەکە: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
No edit summary |
No edit summary |
||
ھێڵی ١:
[[پەڕگە:Universe expansion2.png|چەپ|300px|وێنۆک|بە پێی [[بیردۆز]]ی [[تەقینەوە گەورەکە]] [[گەردوون]] لە تەنێکی زۆر گەرمەوە دروست بووە و پاشان بە خێراییەکی زۆر کشاوە و تا ئەمڕۆشمان بەردەوامە لە فراوان بوون]]
'''تەقینەوە گەورەکە''' (بە[[ئینگلیزی]]: ''Big Bang'') بریتییە لە ئەو [[بیردۆز]]ەی کە باس لە دروست بوونی [[گەردوون]] دەکات لە سەرەتادا کە بە تەقینەوەیەک دەستی پێ کردووە.<ref>http://map.gsfc.nasa.gov/universe/</ref> بە پێی بیردۆزی تەقینەوە گەورەکە گەردوون لە سەرەتادا تەنێک بووە لە دۆخێکی زۆر گەرمدا و پاشان بە خێراییەکی زۆر کشاوە. ئەو کشانە خێرایە وای لە [[گەردوون]] کردووە کە بەرەو سارد بوونەوە بڕوات و وەکو ئەم بارەی ئێستای لێبێت کە بەردەوامە لە کشان. بە پێی دوایین لێکۆڵینەوە ئەم بار و دۆخەی [[گەردوون]] دەگەڕێتەوە بۆ (١٣.٧) [[ملیار]] ساڵ پێش ئێستا ،
{{cite journal
| last = Komatsu | first = E.
| coauthors = ''et al.''
| year = 2009
| title = Five-Year Wilkinson Microwave Anisotropy Probe Observations: Cosmological Interpretation
| journal = Astrophysical Journal Supplement
| volume = 180 | issue = 2 | pages = 330
| bibcode = 2009ApJS..180..330K
| doi = 10.1088/0067-0049/180/2/330
| ref = harv
}}</ref><ref>
{{Cite journal
| last = Menegoni | first = E.
| coauthors= ''et al.''
| year = 2009
| title = New constraints on variations of the fine structure constant from CMB anisotropies
| journal = Physical Review D
| volume = 80| issue = 8 | pages = 087302
| doi = 10.1103/PhysRevD.80.087302
| arxiv = 0909.3584
| ref = harv
|bibcode = 2009PhRvD..80h7302M }}</ref> کە دانراوە بە تەمەنی [[گەردوون]] و ئەو کاتەی کە تەقینەوە گەورەکە ڕوویداوە.<ref>
{{cite web
|year=2000
|title=Origins: CERN: Ideas: The Big Bang
|url=http://www.exploratorium.edu/origins/cern/ideas/bang.html
|publisher=[[Exploratorium|The Exploratorium]]
|accessdate=2010-09-03
}}</ref><ref>
{{cite web
|last=Keohane |first=J.
|date=November 8, 1997
|title=Big Bang theory
|url=http://imagine.gsfc.nasa.gov/docs/ask_astro/answers/971108a.html
|work=Ask an astrophysicist
|publisher=[[Goddard Space Flight Center|GSFC]]/[[NASA]]
|accessdate=2010-09-03
}}</ref> دوای ئەو کشانە ناوخۆییەی کە تیایدا ڕوویدا گەردوون سارد بووەوە بۆ گۆڕینی وزە بۆ توخمە کیمیایی و بەشە گەردیلەکان. ئەمە هەزاران ساڵی دەوێت تا ([[پرۆتۆن]] و [[نیوترۆن]] و [[ئێلەکترۆن]]) یەک بگرن و گەردیلە پێک بهێنن کە یەکەی درووست بوونی ماددەن. یەکەم توخمی کیمیایی کە دروست بوو ([[هایدرۆجین]]) بوو بە دواشیدا ([[هێلیوم]] و [[لیسیۆم]]) پێکهاتن.
زاناکان دەڵێن سەرەتای درووست بوونی [[بوونەوەر]] بە تەقینەوەیەكی مەزن دەستی پێكرد، پاشان [[ئەستێرە]] و [[گەلە ئەستێرە]]كان دەستیان بە پێكهاتن كردووە، بەڵام لەلای زاناكان دركیان بە بوونی گرفتێك كرد، دەبوو تەقینەوە مەزنەكە بونەوەر ڕوناك بكاتەوە و پاشان بەدوایدا بونەوەر بەردەوام بەرەو ڕووناك بوونەوە بچێت, بەڵام دۆزینەوە نوێیەكان ئەوەیان دەرخست كە بونەوەر لەسەرەتادا بە چەند چاخێكی تاریكیدا تێپەڕ بووە كە ملیۆنان ساڵی خایاندووە! دوای ئەوە [[ئەستێرە]]كان و [[گەلە ستێرەكان]] دەستیان بە درووست بوون كردووە كە بۆتە هۆی كۆتایی هێنانی چاخی تاریكی و دەستپێكردنی چاخی ڕووناكی.
| |||