فیفا: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
ب r2.6.5) (ڕۆبۆت: زێدەکردنی be:ФІФА
ب r2.7.2) (ڕۆبۆت: لابردنی hr:FIFA؛ دەستکاریی جوانکاری
ھێڵی ١:
[[فیفا]] یه‌كێتیییەکێتیی تۆپی پێی نێوده‌وڵه‌تینێودەوڵەتی ناسراو به‌بە فیفا، رێكخراوێكه‌رێکخراوێکە بۆ به‌ڕێوه‌بردنیبەڕێوەبردنی چالاكییه‌كانیچالاکییەکانی بواری تۆپی پێ له‌جیهانلەجیھان دامه‌زراوه‌،دامەزراوە، باره‌گایبارەگای سه‌ره‌كیسەرەکی ئه‌مئەم رێكخراوه‌رێکخراوە له‌شاریلەشاری زیورخی وڵاتی سویسرایه‌سویسرایە و ئێستا سیپ پلاته‌ریپلاتەری سویسری سه‌رۆكایه‌تیسەرۆکایەتی ده‌كاتدەکات و ژماره‌یژمارەی ئه‌ندامه‌كانیئەندامەکانی فیفا 208٢٠٨ ئه‌ندامه‌ئەندامە.
==کورتەیەکی مێژوویی==
فیفا ئه‌ركیئەرکی سه‌رپه‌رشتیكردنسەرپەرشتیکردن و چاودێریی كردنیکردنی پاڵه‌وانێتیپاڵەوانێتی و خوله‌خولە نێوده‌وڵه‌تییه‌كانینێودەوڵەتییەکانی تۆپی پێیه‌،پێیە، له‌وانه‌شلەوانەش مۆندیال كه‌کە له‌ساڵیلەساڵی 1930یه‌وه‌١٩٣٠یەوە 4٤ ساڵ جارێكجارێک به‌به‌شدارییبەبەشداریی چه‌ندینچەندین تیپی جیهانجیھان به‌ڕێوه‌ده‌چێت،بەڕێوەدەچێت، ئه‌مئەم رێكخراوه‌رێکخراوە له‌ساڵیلەساڵی 1904دا١٩٠٤دا و له‌لایه‌نلەلایەن یه‌كێتیییەکێتیی تۆپی پێی وڵاتانی به‌لجیكا،بەلجیکا، دانیمارك،دانیمارک، فه‌ره‌نسا،فەرەنسا، هۆڵه‌ندا،ھۆڵەندا، ئیسپانیا، سوید و سویسرا له‌شاریلەشاری پاریس دامه‌زرێنرادامەزرێنرا و یه‌كه‌مینیەکەمین سه‌رۆكیشیسەرۆکیشی رۆبه‌رترۆبەرت گویرین بوو، ئه‌مه‌شئەمەش دوای ئه‌وه‌یئەوەی ئه‌وئەو یارییه‌یارییە به‌شێوه‌یه‌كیبەشێوەیەکی فراوان بڵاو بوویه‌وه‌بوویەوە و هه‌وادارێكیھەوادارێکی زۆری بۆ خۆی په‌یداپەیدا كردکرد.
یه‌كه‌میەکەم پاڵه‌وانێتیپاڵەوانێتی نێوده‌وڵه‌تینێودەوڵەتی تۆپی پێ كه‌کە ئه‌مئەم رێكخراوه‌رێکخراوە سه‌رپه‌رشتیسەرپەرشتی كردکرد له‌لە ساڵی 1906دا١٩٠٦دا بوو.
پاشان له‌ساڵیلەساڵی 1909دا١٩٠٩دا ئه‌فریقایئەفریقای باشوور، ساڵی 1912١٩١٢ ئه‌رژه‌نتین،ئەرژەنتین، ساڵی 1913١٩١٣ ئه‌مریكائەمریکا بوونه‌بوونە ئه‌ندامئەندام له‌ولەو رێكخراوه‌دارێکخراوەدا به‌مه‌شبەمەش فیفا بێجگه‌بێجگە له‌لە وڵاتانی ئه‌ورووپائەورووپا وڵاتانی كیشوه‌ریکیشوەری ئه‌مریكاشیئەمریکاشی گرته‌وه‌گرتەوە.
بەشداریی کردنی زۆربەی یاریزانەکان لە جەنگی یەکەمی جیھانی و سنووردار بوونی کەرەستەکانی گەشتی یاریزانەکان، فیفای تووشی قەیران کرد، دوای کۆتاییھاتنی جەنگ، ھیرشمان کارل-ی ئەڵمانی بووە سەرۆکی فیفا و رێکخراوەکەی لەو قەیرانە رزگار کرد، لەو سەردەمە بەریتانیا وەک ماڵی فیفا نەیاری خۆی بۆ ئەنجامدانی پاڵەوانێتی نێودەوڵەتی لەگەڵ دوژمنەکانی لەجەنگی یەکەمی جیھانی راگەیاند و ئەندامێتیی خۆی لەفیفا ھەڵوەشاندەوە، لەو کاتەوە فیفا لەلایەن مۆزەخانەی نێودەوڵەتی تۆپی پێ لەبەریتانیا سەرپەرشتی دەکرا و یاساکانی تۆپی پێ تەنیا لەلایەن فیفاوە پەسەند نەدەکرا، بەڵکو لەلایەن ئەنجومەنێکی تری نێودەوڵەتی تۆپی پێ بەناوی IFABەوە یاساکان دادەرێژراو پەسەند دەکرا، ئەو ئەنجومەنە لە٨ ئەندام پێکھاتبوو، فیفا لەناو ئەو ئەنجومەنەدا ٤ ئەندامی ھەبوو، ٤ ئەندامەکەی دیکە سەر بەئەنجومەنەکانی بەریتانیا و سکۆتلەندا و وێڵز و ئیرلەندی باکوور بوون، ئەنجامدانی ھەر گۆڕانکارییەک لەیاساکانی تۆپی پێ، پێویستی بەرەزامەندی ٦ ئەندامی ئەو ئەنجومەنە ھەبوو.
به‌شداریی كردنی زۆربه‌ی یاریزانه‌كان له‌ جه‌نگی یه‌كه‌می جیهانی و سنووردار بوونی كه‌ره‌سته‌كانی گه‌شتی یاریزانه‌كان، فیفای تووشی قه‌یران كرد، دوای كۆتاییهاتنی جه‌نگ، هیرشمان كارل-ی ئه‌ڵمانی بووه‌ سه‌رۆكی فیفا و رێكخراوه‌كه‌ی له‌و قه‌یرانه‌ رزگار كرد، له‌و سه‌رده‌مه‌ به‌ریتانیا وه‌ك ماڵی فیفا نه‌یاری خۆی بۆ ئه‌نجامدانی پاڵه‌وانێتی نێوده‌وڵه‌تی له‌گه‌ڵ دوژمنه‌كانی له‌جه‌نگی یه‌كه‌می جیهانی راگه‌یاند و ئه‌ندامێتیی خۆی له‌فیفا هه‌ڵوه‌شانده‌وه‌، له‌و كاته‌وه‌ فیفا له‌لایه‌ن مۆزه‌خانه‌ی نێوده‌وڵه‌تی تۆپی پێ له‌به‌ریتانیا سه‌رپه‌رشتی ده‌كرا و یاساكانی تۆپی پێ ته‌نیا له‌لایه‌ن فیفاوه‌ په‌سه‌ند نه‌ده‌كرا، به‌ڵكو له‌لایه‌ن ئه‌نجومه‌نێكی تری نێوده‌وڵه‌تی تۆپی پێ به‌ناوی IFABه‌وه‌ یاساكان داده‌رێژراو په‌سه‌ند ده‌كرا، ئه‌و ئه‌نجومه‌نه‌ له‌8 ئه‌ندام پێكهاتبوو، فیفا له‌ناو ئه‌و ئه‌نجومه‌نه‌دا 4 ئه‌ندامی هه‌بوو، 4 ئه‌ندامه‌كه‌ی دیكه‌ سه‌ر به‌ئه‌نجومه‌نه‌كانی به‌ریتانیا و سكۆتله‌ندا و وێڵز و ئیرله‌ندی باكوور بوون، ئه‌نجامدانی هه‌ر گۆڕانكارییه‌ك له‌یاساكانی تۆپی پێ، پێویستی به‌ره‌زامه‌ندی 6 ئه‌ندامی ئه‌و ئه‌نجومه‌نه‌ هه‌بوو.
كۆنگره‌کۆنگرە به‌رزترینبەرزترین ده‌سه‌ڵاته‌دەسەڵاتە له‌فیفادالەفیفادا و له‌نوێنه‌رانیلەنوێنەرانی یه‌كێتیییەکێتیی تۆپی پێی وڵاتانی ئه‌ندامئەندام له‌رێكخراوه‌كه‌دالەرێکخراوەکەدا پێكدێت،پێکدێت، كونگره‌کونگرە دانیشتنی ساڵانه‌یساڵانەی خۆی هه‌یه‌ھەیە و له‌لە هه‌لومه‌رجیھەلومەرجی تایبه‌تیشداتایبەتیشدا دانیشتنی نا ئاسایی ده‌بێت،دەبێت، ته‌نیاتەنیا كونگره‌کونگرە ده‌توانێتدەتوانێت به‌بە په‌سه‌ندكردنیپەسەندکردنی یاسا، گۆڕان له‌فیفالەفیفا دروست بكاتبکات و ده‌شتوانێتدەشتوانێت سه‌رۆكسەرۆک و سكرتێرسکرتێر و ئه‌ندامانیئەندامانی به‌ڕێوه‌به‌ریبەڕێوەبەری فیفا ده‌ستنیشاندەستنیشان بكاتبکات.
[[پەڕگە:Zurique fifa.jpg|thumb|بارەگای فیفا لە سویسڕا]]
 
 
==سەرۆکەکانی فیفا==
* ڕۆبەرت جۆرانی فەڕەنسی لەساڵانی ١٩٠٤ بۆ ١٩٠٦
* دانیاڵ یوڕڵی ولفۆلی لە ئینگڵتەڕا لەساڵانی ١٩٠٦ بۆ ١٩١٨
* جولی ڕیمێی فەڕەنسی لەساڵانی ١٩٢١ بۆ ١٩٥٤
* ڕۆدۆلف ویلیام لە بەلجیکا لەساڵانی ١٩٥٤ بۆ ١٩٥٥
* ئارتەر دریوری لە ئینگلتەڕا لەساڵانی ١٩٥٥ بۆ ١٩٦١
* سێر ستاونلی ڕاوسی لە ئینگلتەڕا لەساڵانی ١٩٦١ بۆ ١٩٧٤
*هاڤیلەنگی ھاڤیلەنگی لە بەڕازیل لەساڵانی ١٩٧٤ بۆ ١٩٩٨
* جۆسێپ سێپ پلاتەر لەساڵانی ١٩٩٨ تا ئێستا
 
 
==ئەوپاڵەوانیەتیانەی کە فیفا بەڕێوەی دەبات==
* AFC یه‌كێتیییەکێتیی تۆپی پێی ئاسیا بۆ كاروباریکاروباری ئاسیا و ئوسترالیا.
* CAF یه‌كێتیییەکێتیی تۆپی پێی ئه‌فریقائەفریقا.
* CONCACAF یه‌كێتیییەکێتیی تۆپی پێی ئه‌مریكایئەمریکای باكوورباکوور و ناوه‌راستناوەراست.
* CONMEBOL یه‌كێتیییەکێتیی تۆپی پێی ئه‌مریكایئەمریکای باشوور.
* OHC یه‌كێتیییەکێتیی تۆپی پێی ئۆقیانوسیا.
* UEFA یه‌كێتیییەکێتیی تۆپی پێی ئه‌ورووپائەورووپا.
 
[[پەڕگە:FIFA Kontinentalverbände.PNG|thumb|نەخشەی ئەو پاڵەوانیەتیانەی کە فیفا بەڕێوەی دەبات]]
ھێڵی ٣٢:
 
==فیفا و سزادراوان==
یەکێک لەسیاسەتەکانی فیفا ھەڵپەساردنی بەشداریی کردنی ئەو یانانەیە کە وڵاتەکانیان دەستێوەردەدەنە کاروباری یەکێتیی تۆپی پێی وڵاتەکە، یان یەکێتییەکە وەک پێویست ئەرکەکانی خۆی جێبەجێ ناکات، لەپێشبرکێ نێودەوڵەتییەکاندا.
یه‌كێك له‌سیاسه‌ته‌كانی فیفا هه‌ڵپه‌ساردنی به‌شداریی كردنی ئه‌و یانانه‌یه‌ كه‌ وڵاته‌كانیان ده‌ستێوه‌رده‌ده‌نه‌ كاروباری یه‌كێتیی تۆپی پێی وڵاته‌كه‌، یان یه‌كێتییه‌كه‌ وه‌ك پێویست ئه‌ركه‌كانی خۆی جێبه‌جێ ناكات، له‌پێشبركێ نێوده‌وڵه‌تییه‌كاندا.
وڵاتانی یۆنان و كینیاکینیا و عێراق له‌ولەو وڵاتانه‌وڵاتانە بوون كه‌کە ئه‌وئەو یاسایه‌یانیاسایەیان به‌سه‌ردابەسەردا سه‌پێنراسەپێنرا.
 
==سرودی فیفا==
له‌لە مۆندیاڵی جیهانیجیھانی 1994ه‌وه‌١٩٩٤ەوە فیفا بۆته‌بۆتە خاوه‌نیخاوەنی سرودێكیسرودێکی تایبه‌تتایبەت له‌پاڵه‌وانێتییه‌كاندالەپاڵەوانێتییەکاندا وه‌كوەک سرودی فه‌رمیفەرمی فیفا لێده‌درێتلێدەدرێت.
 
==سەرچاوە==
* وێکیپیدیای ئنگلیزی
* وێکیپیدیای کوردی لاتینی
 
[[پۆل:ڕێکخراوە وەرزشیەکان]]
 
Line ٧٣ ⟶ ٧٤:
[[hi:फीफा]]
[[hif:FIFA]]
[[hr:FIFA]]
[[hu:Nemzetközi Labdarúgó-szövetség]]
[[hy:ՖԻՖԱ]]
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/wiki/فیفا»