زمانی فارسی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
Calak (لێدوان | بەشدارییەکان) سەرچاوە (بڕوانن وتووێژ) |
ماني (لێدوان | بەشدارییەکان) پووچەڵکرنەوە. بڕوانن وتووێژ |
||
ھێڵی ١:
{{خاوێنکردن}}
[[File:Rudaba.JPG|thumb|left|250px|[[شانامه|شانامه‌ی]] فیرده‌وسی.]]
'''زمانی فارسی''' یەکێکە لە زمانە [[زمانە ھیندوئەورووپاییەکان]] و بەشێکە لە خیزانی [[زمانه ئێرانیه‌کان]].
له نێوان ئه‌و زمانانه‌ی به زمانی كۆمه‌ڵی زمانانی ئێرانی ناسراون، زمانی فارسی به‌شێكه له چڵی باشووری رۆژئاوای لقی ئێرانی زمانه هیندوئه‌وروپیه‌كان.<ref>(كه‌چی زمانی کوردی
فارسی زمانی ڕەسمی وڵاتانی [[ئێران]]، [[ئەفغانستان]] و [[تاجیکستان|تاجیکستانه]].<ref>http://www.soas.ac.uk/nme/languages/languages-of-the-near-middle-east-at-soas-persian.html</ref> (زمانی ڕەسمی ئەفغانستان دەری و ھی تاجیکستان تاجیکی ناودراوه). له [[ئوزبەکستان|ئوزبەکستانیش]] خەڵکێکی زۆر بە فارسی قسە دەکەن.
ئاخێوەرانی زمانی فارسی ھەژماردەکرێن بە نزیکەی ۱۱۰ ملێۆن.<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html Iran], 36 M (51%) – 46 M (65%) [http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Iran.pdf Loc.gov], [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/af.html Afghanistan], 16.369 M (50%), [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ti.html Tajikistan], 5.770 M (80%), [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uz.html Uzbekistan], 1.2 M (4.4%)</ref>
فارسی له نێوان زمانه ئێرانیه‌کاندا له بواری گه‌وره‌یی یه‌که‌مین زمانه.
Line ٤٣ ⟶ ٤١:
زۆرێ له شاعیرانی فارسی‌زمان شێعری عیرفانییان داناوه و شێعری عیرفانی به‌شێکی گرینگی ئه‌ده‌بی فارسییه.
هه‌ستیاران و شاعیران ونووسه‌رانی وه‌کوو [[ڕووده‌کی]] سه‌مه‌رقه‌ندی، کسایی مروزی، به‌لعه‌می، نرشخی، ناسرخوسره‌و قوبادیانی، شهید بلخی، حه‌نزه‌له بادغیسی، سه‌نایی غه‌زنه‌وی، میبدی،
[[خه‌یام]] بیركارى‌زان و شاعیرى گه‌وره‌ى ئێران و فه‌یله‌سوفى رۆژهه‌لات له كۆتاییه‌كانى سه‌ده‌ى پێنجه‌م و سه‌ه‌رتاكانى سه‌ده‌ى شه‌شه‌مه. ته‌رزى به‌یانى مه‌سله‌ك و فه‌لسه‌فه‌ى ئه‌و كاریگه‌رى زۆرى له‌سه‌ر ئه‌ده‌بیاتى فارسى به‌جێهێشتوه و كاریگه‌ری خه‌یام له‌سه‌ر ئه‌ده‌بیاتی به‌ریتانی و ئه‌مریكا، كاریگه‌رییه‌كه له‌سه‌ر دنیایی شارستانی ئه‌مڕۆ.<ref>نازدار، حه‌سه‌ن: [http://www.halabja.info/halabja%202010/hasan%20nazdar.htm خه‌یام عارفێكى باده‌نۆش]. له: گوفاری حه‌له‌بجه. ئوکتوبر ۲۰۱۱.</ref> ئێدوارد فیتزجیڕالد (۱۸۰۹-۱۸۸۳) له ساڵی ۱۸۵۹ چوارینه‌كانی خه‌یامی وه‌رگێڕانه سه‌ر ئینگلیزی و دوای ساڵێك له‌و وه‌رگێرانه خه‌یام له رۆشنبیری ئینگلیزی و ئه‌وڕوپیدا ناسرا و كاریگه‌ریشی زۆربوو بۆ ناساندنی ئه‌ده‌بی فارسی و رۆژهه‌ڵاتی به‌گشتی له ئه‌وروپاوه.
Line ٨٢ ⟶ ٨٠:
قاڵبی [[غه‌زه‌ل]] كه له شیعری كۆنی ئێراندا قاڵبیِكی ئه‌ویندارانه به زمانێكی نه‌رم و نیان بوو، له ده‌ورانی مه‌شروتیه‌تدا ده‌بێته قاڵبێك بۆ ڕاگه‌یاندنی شۆڕشی- نیشتمانی و له باری ناوه‌ڕۆكیشه‌وه توندو تیژه. غه‌زه‌ڵی ئه‌و سه‌رده‌مه (غه‌زه‌ڵی ئازادی) بوو كه ده‌توانین ئاماژه به غه‌زه‌ڵه‌كانی (عارف قزوینی)، (بهار) و (دهخدا) بكه‌ین. دیكه‌ی گۆڕانكاری غه‌زه‌ڵ ده‌توانین له شیعره‌كانی ([[ئه‌خه‌وان سالیس]])، ([[فروغ فه‌رخزاد]])، ([[فریدون مشیری]]) و ...وه‌كو (غه‌زه‌لواره) و (غه‌زه‌ڵی نوێ یان ته‌سویری) له‌به‌ر چاو بگرین.
([[نیما یوشیج]]) هه‌رچه‌ند كه باوكی شیعری نوێی فارسی ناسراوه به‌ڵام چه‌ند ساڵ پێش له نیما (ئه‌واخری
نیما وه‌زنی شیعری لاپه‌سه‌نده‌و درێژی مسره‌عه‌كانی كورت و درێژ كرد و قافیه‌كانی له‌روی نیازه‌وه به‌كار هێنا. به‌م جۆره (نیما) بناغه‌ی (شیعری نیمایی) دانا.
Line ١٠٩ ⟶ ١٠٧:
ئه‌ده‌بی فارسی له سه‌ر به‌رهه‌می ئه‌دیبه كورده‌كان وه‌ك [[نالی]]، مسته‌فا [[بێسارانی]] و مه‌وله‌وی تاوه‌گۆزی كاریگه‌ری به‌رچاوی هه‌بوه.<ref>[http://qadirzada.com/Kurdstanu.derwazei.baruieranda.html كوردستان ده‌روازه‌یه‌كی گه‌وره به روی ئێراندا]، ئوکتوبر ۲۰۱۱.</ref>
له سه‌رده‌می هاوچه‌رخ عەبدوڕەحمانی شەرەفکەندی ([[هەژار]])، نووسەر و وەرگێڕ و شاعیری کورد دەستی دایە وەرگێڕانی "یاسا لە پزیشکی"دا بەرهەمی "ئەبووعەلی سینا". دوابەدوای بڵاو بوونەوەی ئەم بەرهەمە، نێوی هەژار لە ناوەندەکانی ئەدەبی و زانستی دا کەوتە سەر زاران و بوو بە ئەندامی [[فەرهەنگستانی زمانی فارسی]].<ref>[http://sorani.irib.ir/babetekan/yaddasht/item/114544-saliadi-koci-dwaii-nemr-mamosta-aebdwrehmani-serefkendimamosta-eejar ساڵیادی کۆچی دوایی نەمر مامۆستا عەبدوڕەحمانی شەرەفکەندی (مامۆستا هەژار)].
[[محه‌ممه‌د قازی]]، خه‌ڵکی مه‌هاباد، به‌وه‌رگێڕانی زیاتر له هه‌فتا به‌رهه‌می ئه‌ده‌بی و مێژوویی له نوسه‌رانی ناوازه‌ی جیهانی بۆ سه‌ر زمانی فارسی، خزمه‌تێکی به زمان و ئه‌ده‌بیاتی فارسی کرد. [[ئیبراهیم یونسی]] خه‌ڵکی بانه ۸۱ كتێبیش وه‌رگێراوه‌ته سه‌ر زمانی فارسی.<ref>محه‌ممه‌دزاده، خالید، ئیبراهیم یونسی: من به زمانی فارسی خزمه‌تی ئه‌ده‌بیاتی كوردیم كردووه. ۲۰۰۶.۰۵.۲۵</ref>
| |||