بەکارھێنەر:Addiction786/عەبدولسەمەد لە سێلەنگۆر
| Abdul Samad | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Sultan of Selangor | |||||||||||||
 | |||||||||||||
| 4th Sultan of Selangor | |||||||||||||
| فەرمانڕەوایی | 6 January 1857 – 6 February 1898 | ||||||||||||
| پێشوو | Muhammad Shah | ||||||||||||
| جێگر | Alauddin Sulaiman Shah | ||||||||||||
| ھاوسەر |
| ||||||||||||
| منداڵ(ەکان) |
| ||||||||||||
| |||||||||||||
| خێزان | Opu Daeng Celak | ||||||||||||
| باوک | Raja Abdullah ibni Almarhum Sultan Ibrahim Shah, Tengku Panglima Besar of Selangor | ||||||||||||
| دایک | Che Lipah | ||||||||||||
| لەدایکبوون | 1804 Bukit Melawati, Selangor | ||||||||||||
| مردن | 6 February 1898 (aged 93-94) Istana Bandar Temasha, Jugra, Selangor, FMS | ||||||||||||
| ناشتن | Makam Sultan Abdul Samad, Jugra, Banting, Selangor | ||||||||||||
| ئایین | Sunni Islam | ||||||||||||
سوڵتان عەبدولسەمەد کوڕی خوالێخۆشبوو ڕەجا عەبدوڵڵا KCMG ( جاویJawi script - Wikipedia : سلطان عبد الصمد ابن المرحوم ڕاج عبد الله ; لەدایکبووی ڕەجا عەبدولسەمەد بن ڕەجا عەبدوڵڵا، ١٨٠٤ - ٦ی شوباتی ١٨٩٨) چوارەم سوڵتانی سێلانگۆر بووە.
ڕەجا عەبدولسەمەد لە ساڵی ١٨٠٤ لە بوکیت مێلاواتی لە سێلانگۆر لەدایکبووە و کوڕی ڕەجا عەبدوڵڵای کوڕی ئەلمەرهوم سوڵتان ئیبراهیم شایە، برا بچووکەکەی سوڵتان محەمەد شا بووە . حوکمڕانییەکەی لە ساڵی ١٨٥٧ تا کۆچی دوایی لە ساڵی ١٨٩٨ ٤١ ساڵ بەردەوام بوو. کاتەکانی لەسەر تەختی پاشایەتی تاکە شەڕی ناوخۆی لە سێلانگۆر ڕوویدا، دامەزراندنی کوالالامپور ، [١] [٢] هێنانەکایەی ئاڵا و ئاڵای سێلانگۆر [٣] و دەستپێکردنی بەشداریکردنی بەریتانیا لە کاروباری دەوڵەتی سێلانگۆر.
هەڵسەوە بۆ سەر تەخت
دەستکاریعەبدولسەمەد پێش ئەوەی ببێتە سوڵتانی سێلانگۆر، نازناوی تێنگکو پانگلیما ڕاجای هەبووە و دەسەڵاتی بەسەر لەنگاتدا هەبووە. [٤] سێیەم سوڵتانی سێلانگۆر سوڵتان محەمەد شا لە ٦ی ژانویەی ١٨٥٧ بەبێ دانانی میراتگر کۆچی دوایی کرد. ئەمەش ناکۆکی لە نێوان دەرباری شاهانە و کەسایەتییە بەرزەکانی سێلانگۆر بۆ هەڵبژاردنی سوڵتانی داهاتوو دەستپێکرد. بۆ هەڵبژاردنی سوڵتانی داهاتوو داب و نەریتی مالای دیکتە دەکات کە کوڕی ژنێکی شاهانە لە پێش کوڕەکانی ژنەکانی ترەوە بێت. ئەمەش وا دەکات ڕەجا مەحمود ببێتە میراتگری شەرعی داهاتوو بەڵام زۆر گەنج بوو و نەیتوانی مافی خۆی بەکاربهێنێت. کوڕە گەورە و لێهاتووەکانی سوڵتان محەمەد، ڕەجا لاوت و ڕەجا سلێمان کوڕی خەزوورەکان بوون، زاواکانی سوڵتان، ڕەجا جومعەت و ڕەجا عەبدوڵڵا، لە لقی ڕیاوی بنەماڵەکە بوون، لێرەوە هەموویان شایستە نەبوون. ئەمەش ڕەجا عەبدولسەمەد، کوڕەزا و زاوای سوڵتانی نەمر، وەک کاندیدی بەهێزترین ململانێی بەجێهێشت. [٥] [٦] ڕەجا جومعەت و ڕەجا عەبدوڵڵا قەناعەتیان هێنا کە دەتوانن ببنە دەسەڵاتی پشت تەخت ئەگەر پشتگیری ڕەجا عەبدولسەمەد بکەن بۆ وەرگرتنی تەخت. بە پشتیوانی ئەوان و پشتیوانی چوار کەسایەتی دیکەی دەوڵەت، کۆدەنگییەک بۆ هەڵبژاردنی برازا و زاوای سوڵتان محەمەد شا، ڕەجا عەبدولسەمەدی کوڕی ڕەجا عەبدوڵڵا کرا. [٧]
سەرچاوەکانی دیکە باس لەوە دەکەن کە سێلانگۆر بۆ ماوەی دوو ساڵ بەبێ سوڵتان بەردەوام بووە تا ئەو کاتەی کە لایەنگری لێکرا [٨] و بە پێچەوانەی سوڵتانەکانی پێش خۆیەوە، بە فەرمی لەلایەن سوڵتانی پێراکەوە دانەمەزرا. [٦]
حوکمڕانی
دەستکاریدوای دامەزراندنی سەرکەوتووانەی کانەکانی قەڵەوی ئەمپانگ لەلایەن محەمەد شا، سوڵتان عەبدولسەمەد کانزای قەڵەوی بەکارهێنا بۆ بازرگانیکردن لەگەڵ ویلایەتەکانی نیشتەجێبوونی گەرووەکان . لە بەرامبەردا کانەکان بە یارمەتی ڕەجا عەبدوڵڵا بن ڕەجا جەعفەر، یەکێک لە زاواکانی و یاپ ئاه لۆی ، کاپیتانێکی چینی، کانگەرە چینییەکانی زیاتریان بۆ خۆیان ڕاکێشا [٨] .
لە ساڵی ١٨٦٦ سوڵتان دەسەڵات و دەسەڵاتی بەسەر کلانگدا بە ڕەجا عەبدوڵڵا بەخشی. ئەمەش بووە هۆی ئەوەی کە کێشەی نێوان ڕەجا عەبدوڵڵا و ڕەجا مەهادی کە پێشتر کارگێڕی کلانگ بووە، پەرەی سەند. ئەو ناکۆکییە بووە هۆی شەڕی کلانگ . سوڵتان زاوای خۆی بە ناوی تێنگکو دیاودین زەینەل ڕەشید (بە ناوی... تێنگکو کودین)، وەک جێگری یامتوان و ناوبژیوان دوو جار لە کاتی شەڕدا؛ یەکەمجار لە ی حوزەیرانی ١٨٦٨ و دووبارە لە [٩] تەمموزی لە هەمان کاتدا بەڕێوەبردنی تەواوی دەوڵەتی ڕادەست کرد. هەروەها لەنگاتی بۆ تێنگکو کودین دابین کرد بۆ ئەوەی یارمەتی بدات لە بودجەی مامەڵەکردن لەگەڵ شەڕەکەدا. تێنگکو کودین لە بەرامبەردا یارمەتی پاهانگ و بەکرێگیراوان و سێر ئەندرۆ کلارک لە ئیمپراتۆریەتی بەریتانیا وەرگرت. ئەمەش یەکەم بەشداریکردنی بەریتانیا بوو لە سیاسەتی ناوخۆییدا. دواتر سوڵتان دەسەڵاتی حوکمڕانی کلانگی ڕادەستی تونگکو کودین کرد دوای ئەوەی لە ساڵی ١٨٧٤ شەڕەکە سەرکەوت. لە ساڵی ١٨٧٨ تێنگکو کودین لەم پۆستە وەستایەوە. [١٠]
دوای ئەوەی ژمارەیەک هێرشی چەتەی دەریایی لە سێلانگۆر ڕوویدا، ئەندرۆ کلارک لە مانگی ئابی ساڵی ١٨٧٤دا فرانک سویتنهامی وەک ڕاوێژکاری ڕاستەوخۆی سوڵتان عەبدولسەمەد ڕاسپارد. سوڵتان عەبدولسەمەد لە ساڵی ١٨٧٥دا جەیمس گوتری دەیڤدسۆنی وەک یەکەم دانیشتووی بەریتانی لە شاری سێلانگۆر وەرگرت. لە مانگی ئۆکتۆبەری هەمان ساڵدا، سوڵتان عەبدولسەمەد نامەیەکی بۆ ئەندرۆ کلارک نارد و داوای کرد سێلانگۆر بخرێتە ژێر پارێزگاری بەریتانیا. [١١]
لە سەردەمی دەسەڵاتی ئەودا ناوچەکانی سێمێنیه و بێرانانگ و برۆگا کەوتنە ژێر دەسەڵاتی سێلانگۆر. بەڵام لوکوت لە ٣٠ی تەمموزی ١٨٨٠ ڕادەستی داتۆ کیلانا لە سونگای ئوجۆنگ کرا سوڵتان خەڵاتی سانت مایکل و سانت جۆرج (KCMG)ی پێبەخشرا کە نازناوی سێر بەخشی. جوگرە بوو بە پایتەختی شاهانەی سێلەنگۆر کاتێک سوڵتان عەبدولسەمەد کۆشکی جوگرای دروست کرد و لە ساڵی ١٨٧٥دا ڕووی کردە ئەوێ. پایتەختی ویلایەتەکە لە ساڵی ١٨٨٠ لە کلانگەوە گواسترایەوە بۆ کوالالامپور .
لە ساڵی ١٨٩٣، یارمەتی دامەزراندنی یەکێک لە قوتابخانە سەرەکییەکانی مالیزیای دا، دامەزراوەی ڤیکتۆریا لە کوالالامپور لەگەڵ کاپیتان یاپ کوان سێنگ ، ک . سوڵتان عەبدولسەمەد کرا بە یەکێک لە دوو پاترۆنی یەکەمی قوتابخانەکە. [١٢]
سوڵتان عەبدولسەمەد ئەندامی ئەنجومەنی فەرمانڕەواکان بوو بۆ دەوڵەتە فیدراڵیەکانی مالای, لە سەردەمی ڕژێمی کۆلۆنیالیزمی بەریتانیا. سوڵتانەکانی چوار ویلایەتی فیدراڵی مالای کە بریتین لە پێراک و سێلانگۆر و نێگەری سێمبیلان و پاهنگ نوێنەرایەتیان هەبوو لە یەکەمین دوربار کە لە ساڵی ١٨٩٧ لە کوالا کانگسار لە پێراک کۆبووەوە.
مەرگ
دەستکاریسوڵتان عەبدولسەمەد لە ٦ی شوباتی ١٨٩٨ لە تەمەنی ٩٣ ساڵیدا دوای ٤١ ساڵ حوکمڕانی کۆچی دوایی کرد. لە گۆڕستانی خۆی لە بوکیت جوگرا بەخاک سپێردرا. [١٣] 12 منداڵی هەبووە، 6 شازادە و 6 شازادە لە دوو ژن. [١٤] ڕاجا مودا ڕاجا موسا، میراتگری ڕواڵەت ، لە ساڵی ١٨٨٤ کۆچی دوایی کرد. لێرەوە لە ڕیزەکەدا کوڕە گەورەکەی ڕەجا مودا ڕەجا موسا بوو، ڕەجا سلێمان شای کوڕی ڕەجا موسا .
میرات
دەستکاریبینای سوڵتان عەبدولسەمەد لە کوالالامپور, قوتابخانەی ناوەندی سوڵتان عەبدولسەمەد لە پێتالینگ جایا, مزگەوتی سوڵتان عەبدولسەمەد لە فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی کوالالامپور (KLIA) و کتێبخانەی سوڵتان عەبدولسەمەد لە زانکۆی پوترا مالیزیا بە ناوی ئەوەوە ناونراوە.
سەرچاوەکا
دەستکاری- ^ «Kuala Lumpur History». Web Sawadee PCL. 2005. لە ڕەسەنەکە لە 2 November 2004 ئەرشیڤ کراوە. لە 25 June 2009 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=و|archive-date=(یارمەتی) - ^ «Kuala Lumpur History». Asia Web Direct. 2009. لە 21 May 2009 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 25 June 2009 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=و|archive-date=(یارمەتی) - ^ «Makna Bendera Negeri Selangor». Selangor State Government. 2008. لە ڕەسەنەکە لە 18 May 2009 ئەرشیڤ کراوە. لە 25 June 2009 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=و|archive-date=(یارمەتی) - ^ «Kemangkatan Sultan Abdul Samad Selangor». National Archives of Malaysia. 8 November 2008. لە 26 June 2009 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=و|date=(یارمەتی)[بەستەری مردوو] - ^ «Kemangkatan Sultan Muhammad Shah Selangor». National Archives of Malaysia. 10 April 2009. لە 26 June 2009 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=و|date=(یارمەتی)[بەستەری مردوو] - ^ ئ ا «The History of Yap Ah Loy - The Death of Sultan Muhammad». Kongsi NetWorks. Tripod. 12 September 2000. لە 26 June 2009 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=و|date=(یارمەتی) - ^ «Perlantikan Sultan Abdul Samad sebagai Sultan Selangor». National Archives of Malaysia. 7 November 2008. لە 26 June 2009 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=و|date=(یارمەتی)[بەستەری مردوو] - ^ ئ ا «Salasilah kesultanan Selangor mulai 1756». Selangor state government website. 2008. لە ڕەسەنەکە لە 4 June 2011 ئەرشیڤ کراوە. لە 25 June 2009 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=و|archive-date=(یارمەتی) - ^ «Selangor Sultanate - the History». Irfan Nughoro. Melayu Online, Indonesia. 2008. لە ڕەسەنەکە لە 22 January 2009 ئەرشیڤ کراوە. لە 25 June 2009 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=و|archive-date=(یارمەتی) - ^ «Raja Mahadi Fort (Kota Raja Mahadi)». Perpustakaan Negara Malaysia. 2000. لە ڕەسەنەکە لە 16 November 2003 ئەرشیڤ کراوە. لە 25 June 2009 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=و|archive-date=(یارمەتی) - ^ Andaya, B.W. (1984). A History of Malaysia. Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-312-38121-9.
- ^ Suntharalingam, R. (28 March 1962). «A Short History of the Victoria Institution 1893-1961». لە ڕەسەنەکە لە 4 June 2009 ئەرشیڤ کراوە. لە 25 June 2009 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=،|date=، و|archive-date=(یارمەتی) - ^ «Makam Sultan Abdul Samad». VisitSelangor.com. لە 5 May 2017 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=(یارمەتی) - ^ Megat Zaharuddin, M.I. (2002). «Database of Malay Nobility - Genealogy Data». Geocities. لە ڕەسەنەکە لە 24 October 2009 ئەرشیڤ کراوە. لە 25 June 2009 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=و|archive-date=(یارمەتی)
| ناونیشانی پاشاکان | ||
|---|---|---|
| پێشوو Sulaiman Musa |
Sultan of Selangor 1859 - 6 February 1898 |
جێگر Muhammad Shah |
[[پۆل:فەرمانڕەواکانی سەدەی ١٩یەم لە ئاسیا]] [[پۆل:مردووانی ١٨٩٨]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٨٠٤]]