مزگەوتی عومەر کوڕی خەتتاب
ئەم وتارە سەبارەت بە مزگەوتی عومەر کوڕی خەتتاب (مەدینە) نووسراوە. بۆ بینینی وتارە هاوشێوەکان بڕوانە مزگەوتی عومەر کوڕی خەتتاب (ڕوونکردنەوە).مزگەوتی حەزرەتی عومەر (ڕەزای خوای لێ بێت) دەکەوێتە شاری مەدینە.
| مزگەوتی عومەر کوڕی خەتتاب | |
|---|---|
| وڵات | عەرەبستانی سعوودی |
| پۆتانی شوێن | ٢٤°٢٧′٥٢″N ٣٩°٣٦′٢٤″E |
 | |
شوێن دەستکاری
ئەم مزگەوتە دەکەوێتە بەشی باشووری ڕۆژاوای مزگەوتی پێغەمبەرەوە. مزگەوتەکە ٤٥٥ مەتر لە بینای فراوانبوونو نزیکەی ١٣٣ مەتر لە مزگەوتی غەمامە دوورە.[١]
ھۆکاری ناوھێنانی دەستکاری
بە مزگەوتی عومەری کوڕی خەتاب ناسراوە، چونکە نوێژی جەژنی بەناوی پێغەمبەر محەممەد کرد. پێغەمبەر (سڵاو خوای لێ بێت) لە جەژنی ڕەمەزان دا نەچووە دەرەوە بۆ نوێژەی جەژنی ڕەمەزان تا خورمای خوارد و ئەنەسی کوڕی مەلیکیش فەرمووی: پێغەمبەری خوا نەبووە ڕۆژی ڕۆژوو تا خورمای ئەخوارد، خواردی و بینی.[٢][٣]
مێژوو دەستکاری
بوورکھارت لە ساڵی ١٨١٥ زایینی دا ئاماژە بەوە دەکات کە مزگەوتی عومەر بەستراوەتەوە بە قوتابخانەیەک کە لەو کاتەدا وەک کۆگا بەکارھاتووە، لەکاتێکدا بیرتوون ڕایگەیاند کاتێک ساڵی ١٨٥٢ سەردانی مەدینە دەکات کە مزگەوتەکە دەکەوێتە نزیک باب قۆبا، سمھۆدی لەگەڵی ڕێککەوتوون کە ئاماژە بە ھەمان شوێن بکەن، لەکاتێکدا عەلی کوڕی مووسا لە دەستنووسەکەیدا لە ڕێکەوتی ساڵی ١٨٨٥ دا ئاماژەی پێ کردووە، کە لە کاتی سەردانی کردنی مزگەوتەکە لە نزیک باب قۆبایە، سمھۆدیش لەگەڵی ڕێککەوتوون کە ئاماژە بە ھەمان شوێن بکات، لەکاتێکدا عەلی کوڕی موسا لە دەستنووسەکەیدا لە ڕێکەوتی ساڵی ١٨٨٥ دا ئاماژەی پێ کردووە. مزگەوتی عومەر دەکەوێتە ناو دیواری ئەلمەکحەمە لە خولی ئەبو جەددە و ڕووناکی ھەیە، جەعفەر حسێنی کە دەستنووسەکەی ئەحمەد ئەلعەباسی کۆپی کردووە دوای سی و دوو لە ڕێکەوتی ١٢٢٦ کۆچی/١٨٤٩، باسی لەوە کردووە کە مزگەوتەکە لە کاتی دروستکردنیدا لە شارەکەدا بووە، لە ساڵی ١٨٣٨ زایینی لە سەردەمی مەحموودی دووەم. لە ڕۆمانی کاک سمھۆدی کە لە سەرەتای سەدەی دەیەمی زایینیدا ژیاوە و ڕۆمانی شێخ عەبدولحەمید عەباسی کە دوای ئەم ماوەیە ژیاوە، دیارە مزگەوتی خەلیفەی دووەم عومەری کوڕی خەتاب (ڕەزای خوای لێ بێت)، دوای ٨٥٠ ساڵ کۆچ، واتە زیاتر لە پێنج سەدە پێش ئێستا دروستکراوە و دەکرێت خەلیفەی دووەم، خوا ڕۆحی خۆی بحەسێتەوە، لە جێی خۆی نوێژی کردووە یەکێک لە پشووەکان، سروشتیش بوو چەند بینایەکی بۆ ھەبێت، لە ماوەی ئەم ماوە دوور و درێژەدا، کە لە زۆربەی ھەرە بەرچاوترین تەلارسازییەکانی ئێستایە. پێشەنگەکانی مزگەوتەکە نیشانەیەک دەخوێننەوە کە تێیدا عومەر لە ساڵی ١٢٥٤ی کۆچیدا ئەم بەروداوە ھاوکاتە لەگەڵ حوکمی سوڵتان مەحموودی عوسمانی و مزگەوتی عومەری کوڕی خەتاب خوا گیانی خۆی بەسەر ئەم تەلارسازییەدا بحەسێتەوە و لەسەر شێوازی مزگەوتی ئەبووبەکری سیدیق دروست بکرێت خوا ڕەحمی پێ بکات.[٤]
دروستبوون دەستکاری
بیناکەی ئێستا لە مزگەوتی خەلیفەی دووەمی پێغەمبەر (سڵاو خوای لێ بێت) پێک دێت، لە دوو گەلەرییەوە، یەکەمیان دوای چوونە ژوورەوەی مزگەوتەکە ڕاستەوخۆ لۆبییەکی کراوە نزیکەی دە مەترە و بە پانتایی مزگەوتەکە نمایش دەکرێت و لە گۆشەی باکووری ڕۆژاوای ئەم لۆبییە ڕووناکی مزگەوتەکە ھەیە. بەشی دووەمی مزگەوتەکە بریتییە لە خانەی نوێژی شێوە چوارگۆشەیی ٨م درێژ، کە لە بەردی بەساڵات دروستکراوە، لە ناوەوە بە سپی نەخشێنراوە و بە قسڵ وێنەکراوە. سەقفی ماڵی نوێژ لە گومەیەکی گەورە پێکھاتووە، لەسەر شانی چوار دانراوە، لەسەر ھەر شانێکی دوو گۆشەیی کە ملی گومەکەی لە شاندایە، لە سەرەوەی گومەکەدا دیکۆرێکی ڕەنگاوڕەنگە بە ئایەتی قورئانی پیرۆزەوە، بەرزی یگوژمیش نزیکەی ١٢ مەترە کە بە مۆتیفی گوڵدار ڕازاندراوەوە میحراب لە ناوەڕاستی دیواری باشووری مزگەوتەکە، لای ڕاست و چەپ بە دوو پەنجەرەی لاکێشەیی، لەلای باکووریش پێچەوانەی دوو پەنجەرەیە لە ناوەڕاستی دەروازەی مزگەوتەکە و ھیچ سەکۆیەک بۆ مزگەوتەکە نییە.[٥] دەکەوێتە گۆشەی باکووری خۆراوای منارەکە، نزیکەی ١٥ مەتر بەرزە و بەشی خوارەوەی لەبەرزایی دیوارەکە چوارگۆشەیە و بەباڵکۆنێک کۆتایی دێت و بەشی سێیەمی بەدوادا دێت، شێوەیەکی لوولەیی لەسەرەوە کۆتایی دێت بەپێکھاتەی کانزای کۆنکۆن کە ئاراستەی ھیلالی دەکات.[٦] دیواری مزگەوتەکە لەبەری ڕۆژاوا شوبھاندی مزگەوتی فەزیح و کرانەوە دەرەکییەکانی مزگەوتەکە وەک کردنەوەی قازەکەی مزگەوتی ئەبووبەکر مامەڵەی لەگەڵ کراوە، ھەروەک پێکھێنانی دەرەوەی عەمبارەکە ھاوشێوەی مزگەوتی ئەبووبەکرە.[٧] لە ساڵی ١٤١١ دا نۆژەنکرایەوە وەک لە تابلۆکەی لای چەپی دەروازەکە دا تۆمارکراوە کە ئەمە دەفەرموێت: بەناوی خوای بەخشندە مزگەوتی پەروەردگارا مزگەوتی عومەر کوڕی ختتاب، خوا گیانی بحەسێنێت. لە سەردەمی پاشایەتی فەھد کوڕی عەبدولعەزیز ئال سعوود لە ساڵی ١٤١١ کۆچی نۆژەن کرایەوە.[٨]
سەرچاوەکان دەستکاری
- ^ المساجد الأثرية في المدينة المنورة، محمد إلياس عبدالغني، ط1، 1418هـ/1998م، ص247.
- ^ كتاب الدر المنثور في بيان معالم مدينة الرسول
- ^ رواه البخاري
- ^ المدينة المنورة تطورها العمراني وتراثها المعماري، صالح لمعي مصطفى، دار النهضة العربية، بيروت، 1981م، ص151. -152.
- ^ كتاب الدر المنثور في بيان معالم مدينة الرسول
- ^ أطلس الحج والعُمرة تأريخاً وفقهاً، سامي بن عبدالله المغلوث، ط1، مكتبةالعبيكان، الرياض، 1431هـ/2010م، ص267
- ^ المدينة المنورة تطورها العمراني وتراثها المعماري، صالح لمعي مصطفى، ص154.
- ^ المساجد الأثرية في المدينة المنورة، محمد إلياس عبدالغني، ص248.
