غەزای موئتە: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
ب بەسەرداچوونەوە (diffedit)
بەسەرداچوونەوە (بچووک)
ھێڵی ١:
{{+R}}{{Infobox military conflict|conflict=شەڕی مووەتە|date=٦٢٩ (١ی جومادەلئوولا ٨ی کۆچی)|place=[[ئوردن]]، [[شام]]|result=کشانەوەی ستراتیژی موسڵمانان|combatant1=[[موسڵمان|موسڵمانان]]|image=Mausoleum ,Jafer-ut-Tayyar,Jordan.JPG|caption=گۆری فەرماندە شەھیدەکانی غەزای مووەتە [[زەید کوڕی حاریسە]]، [[جەعفەر کوڕی ئەبووتاڵیب]]، عبدالله کوڕی ڕەواحە لە شاڕۆچکەی مووەتە، [[ئوردن]]|combatant2=[[پەڕگە:Simple_Labarum2.svg|15px]][[ئیمپراتۆریەتیی بیزەنتی]]{{ھن}}غەسسانییەکان|strength1=٣،٠٠٠|strength2=١٠٠،٠٠٠<ref name=waqidi>{{Cite book| publisher = Cambridge University Press| isbn = 978-0-521-59984-9| last = Gil| first = Moshe| title = A History of Palestine, 634-1099| url = https://archive.org/details/historypalestine00gilm| url-access = limited| date = 1997-02-27|page=[https://archive.org/details/historypalestine00gilm/page/n49 23]}}</ref>{{ھن}}٢٠٠،٠٠٠<ref name=ishaq>{{Cite book| publisher = Oxford University Press, USA| isbn = 0-19-636033-1| last = Ibn Ishaq| others = A. Guillaume (trans.)| title = The Life of Muhammad| date = 2004|quote=They went on their way as far as Ma‘ān in Syria where they heard that Heraclius had come down to Ma’āb in the Balqāʾ with 100,000 Greeks joined by 100,000 men from Lakhm and Judhām and al-Qayn and Bahrāʾ and Balī commanded by a man of Balī of Irāsha called Mālik b. Zāfila.| pages=532, 536}}</ref>{{ھن}}{{small|(ھەردووکیان زیادەڕەوییان کردووە)}}{{sfn|Haldon|2010|p=188}}{{sfn|Peters|1994|p=231}}{{sfn|Buhl|1993|p=756-757}}
١٠٬٠٠٠ {{small|(خەمڵاندنی مۆدێرن)}}{{sfn|Kaegi|1992|p=79}}|commander1=[[زەید کوڕی حاریسە]]{{KIA}}{{ھن}}[[جەعفەر کوڕی ئەبووتاڵیب]]{{KIA}}{{ھن}}عبداللە کوڕی رەواحە{{KIA}}{{ھن}}[[خالید کوڕی وەلید]]|commander2=ھەرقل{{ھن}}توزاریق{{ھن}}مەلیک کوڕی زەفیلە{{KIA}}|casualties1=١٢ شەھید<ref name=zayd>{{Cite book| publisher = University of Pennsylvania Press| isbn = 978-0-8122-4617-9| last = Powers| first = David S.| title = Zayd| date = 2014-05-23|pages=58–9}}</ref>|casualties2=٣٬٣٥٠}}'''شەڕی مووەتەموئتە''' کە بە ''غەزای مووەتەشموئتەش'' ناسراوە (بە [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]: مَعْرَكَة مُؤْتَة) لە ئەیلوولی ٦٢٩ (١ [[جومادەلئوولا]] ٨ی [[ڕۆژژمێری کۆچی|کۆچی]])،[١] لە نێوان ھێزەکانی [[خەلافەتی ڕاشدین|محەممەد]] و سوپای [[ئیمپراتۆریەتیی بیزەنتی|ئیمپراتۆرییەتی بیزەنتین]] و ژێردەستە غەسانییەکانیان ڕوویدا. لە گوندی مووەتەموئتە لە ڕۆژھەڵاتی [[ڕووباری ئوردن]] و لە پارێزگای کەرەک ڕوویدا.
 
شەڕی مووەتەموئتە یەکەم شەڕە کە [[موسڵمان|موسڵمانان]] لە دەرەوەی سنوورەکانی [[نیمچەدوورگەی عەرەبی|نیمچە دوورگەی عەرەبی]] ئەنجامیانداوە، سێ ھەزار چەکداری موسڵمان بۆ ماوەی شەش ڕۆژ بەرگەی دوو سەد ھەزار سوپای ڕۆم و عەشیرەتە عەرەبەکانی ھاوپەیمانان گرت، لە حەوتەمین ڕۆژی دوای ئەوەی ئەو سێ سەکردەی ([[زەید کوڕی حاریسە]]، جەعفەر کوڕی ئەبووتاڵیب، عبدالله کوڕی ڕەواحە) موسڵمانان کە پێغەمبەر دیاریکردبوون شەھید بوون،<ref>{{Cite web|date=2021-01-01|title=الدرر السنیة - الموسوعة الحدیثیة|url=https://web.archive.org/web/20210101171815/https://dorar.net/hadith/sharh/66475|access-date=2022-08-06|website=web.archive.org}}</ref> دواتر خالید بووە فەرماندە [[خالید کوڕی وەلید]] کشانەوەیەکی تاکتیکی سەرکەوتووی بە کەمترین زیان ئەنجامدا.<ref>{{Cite web|date=2018-01-25|title=غزوة مؤتة وعبقریة خالد بن الولید العسکریة فی الانسحاب التکتیکی|url=https://web.archive.org/web/20180125214941/http://www.alarabiya.net/articles/2008/09/23/57124.html|access-date=2022-08-06|website=web.archive.org}}</ref> دوای سێ ساڵ موسڵمانان گەرانەوە بۆ شکستپێھێنانی ھێزەکانی بیزەنتین لە گەشتی ئوسامە کوڕی زەید.
 
== پاشخانی ڕووداوەکان ==
ھێڵی ٢٧:
 
== ڕووداوەکانی شەڕ ==
[[پەڕگە:شەڕی مۆتە.jpg|وێنۆک|شوێنەوارەکانی شەڕی مووەتەموئتە لە شارۆچکەی مووەتەموئتە لە [[ئوردن]].]]
 
=== سوپای موسڵمانان بەرەو بیزەنتینەکان ھەنگاو دەنێت ===
دوای ئەوەی سوپای موسڵمانان دوو شەویان لە ماعان بەسەر برد، ڕوویان کردە خاکی ڕۆمەکان، تا ئەو کاتەی کە جەماوەری ھەرقل لە یەکێک لە گوندەکانی ئەلبەلقەع بە ناوی «شەریف» چاویان پێیان کەوت و دواتر لێیان نزیک دەبوونەوە، و موسڵمانان لە مووەتەموئتە لەوێ کەمپیان دانا و کۆیان کردنەوە بۆ شەڕ، بۆیە قوتبە کوەی قەتادا الأثرییان لە لای ڕاستیان دانا، و لەسەر ئاسانکارەکە، عوبادەی کوەی مەلیک ئەنساری
 
=== شەڕەکە دەست پێ بکە و سەرکردەکان بگۆڕە ===
لەوێ لە مووەتەموئتە دوو تیمەکە یەکتریان بینی و شەڕە تاڵەکە دەستی پێکرد، سێ ھەزار پیاو ڕووبەڕووی دوو سەد ھەزار شەڕکەر بوونەتەوە. زەید کوڕی حاریسە ئاڵای گرت و بە دڕندەیییەکی زۆرەوە شەڕی کرد، و بەردەوام بوو لە شەڕ تا ئەو کاتەی ڕژایە ناو ڕمەکانی خەڵکەوە، و بە مردوویی کەوت. لەو کاتەدا جەعفەر کوڕی ئەبووتالیبی ئاڵاکەی گرت، و دەستی کرد بە شەڕێکی بێھاوتای، تا ئەو کاتەی شەڕەکە ماندووی کرد، ھێرشیان کردە سەر ئەسپە شۆخەکەی و چەقۆیان لێدا، پاشان شەڕی کرد تا دەستی ڕاستی بڕدرا، بۆیە ئەویش ئاڵاکەی بە دەستی چەپی خۆیەوە گرت، و تا ئەوکاتەش دەستی چەپیشی بڕدرا ھەردوو دەستی بڕدرا، بۆیە بە قۆڵەکانی باوەشی ئاڵاکەی گرت، و ھێشتا بەرزی کردەوە تا شەھید بوو. اللە اکبر. البوخاری لەسەر دەسەڵاتی نافیع گێڕایەوە کە ابن عومەر پێی وتووە کە لە جەعفەر وەستاوە لەکاتێکدا کە مردووە، بۆیە من پەنجام بۆ ژمارد لە نێوان چەقۆ و لێدانێک، کە ھیچیان لە پشتی نەبوون، واتە پشتی. لە گێڕانەوەیەکی تردا ابن عومەر دەفەرموێت: من لەو شەڕەدا لە نێوانیاندا بووم، بۆیە بەدوای جەعفەر کوڕی دەبی تالیبدا گەڕاین و لەناو مردووەکاندا دۆزیمانەوە، ئەوەی لە جەستەیدا بوو نەوەد و چەند شوێن چەقۆمان دۆزییەوە؛ و لە گێڕانەوەی العمری لەسەر دەسەڵاتی نافیع زیادە، بۆمان دەرکەوت کە لە ئەوەی لە جەستەی ئەو وەرگیراوە.
 
و کاتێک جەعفەر کوژرا دوای ئەوەی بەو توندییە و ئازایەتییەوە شەڕی کرد، عەبدوڵڵا کوڕی ڕەواح ئاڵاکەی گرت و بەوەوە پێشڕەوی کرد لەکاتێکدا لەسەر ئەسپەکەی بوو. سوێندم خوارد ئەی ڕۆح کە تۆ دەیخەیتە خوارەوە، ئەگەر خەڵکەکە بھێنم، ئەوانیش گۆرانی ئاژەڵە ڕەشەکان دەڵێنەوە ڕقت لێی بێت یان گوێڕایەڵی بیت دەبینم ڕقت لە بەھەشتە پاشان ھاتە خوارەوە، ئامۆزایەکی ھێس دەمارەیەکی گۆشتی بۆ ھێنا و وتی: بەم شێوەیە بڕبڕەی پشتت توند بکەرەوە، چونکە لەم ڕۆژانەدا ئەو شتەت بەدی ھێناوە کە چاوت پێی کەوتووە.
 
=== ئاڵاکە دەچێتە لای خالید کوڕی وەلید ===
کابرایەکی خەڵکی بەنی عەجلان - ناوی ثابت کواری ئەقرەمە - ھاتە پێشەوە و ئاڵاکەی برد و وتی: ئەی موسڵمانان لەگەڵ پیاوێک لە ئێوە ئاشت ببنەوە، ئەویش فەرمووی: من ھیچ ناکەم، بۆیە خەڵکەکە ئاشتبوونەوە لەگەڵ خالید کوڕی وەلید.. بوخاری بە دەسەڵاتی خالید کوڕی وەلید فەرمووی: لە ڕۆژی مووەتەموئتە نۆ شمشێر لە دەستم دا بڕدرا، بۆیە ئەوەی لە دەستم دا مابووەوە تەنھا پلێتێکی یەمەنی بوو. البوخاری (٤٢٦٦) پێغەمبەر لە ڕۆژی مووەتەداموئتەدا فەرموویەتی - ئاگادارکردنەوەی وەحی، پێش ئەوەی ھەواڵەکە لە بەرەکانی جەنگەوە بۆ خەڵک بێت: (زەید ئاڵای گرت و بریندار بوو، دواتر جەعفەر برد و بریندار بوو، پاشان عبدالله کوڕی ڕەواحە بردی و بریندار بوو بە چاوەکانییەوە دەگریا- تا ئاڵاکە چووە لای یەکێک لە شمشێرەکانی خودا). البوخاری (٢/٦١١)
 
== کۆتایی شەڕەکە ==